Twierdza, forteca –
ufortyfikowane
miasto
,
gród
,
klasztor
. Czasem jest to samodzielna budowla o charakterze obronnym. Twierdze były budowane od
starożytności
do czasów
II wojny światowej
, na stałe przebywała w nich załoga. Określenie twierdza stosowane jest także w odniesieniu do
więzienia
, które znajdowało się na terenie twierdzy.
Historia
W
starożytności
rolę twierdzy pełniły umocnienia otoczone
murem obronnym
zbudowanym na planie wieloboku z
basztami
na załamaniach
wieloboku
. W skład takich umocnień wchodziła też
cytadela
(która też mogła być samodzielną twierdzą).
W okresie
średniowiecza
twierdza to najczęściej
zamek
rycerski, ufortyfikowany
klasztor
lub
gród
. W tym okresie ważną rolę nadal odgrywały
mury obronne
,
baszty
i
fosy
. W
XVI wieku
, po wprowadzeniu nowych typów
artylerii
mury zastąpione zostały
wałami ziemnymi
, a baszty –
bastionami
. Tak powstały twierdze o
narysie bastionowym
. Dalszy rozwój to narys kleszczowy i poligonalny.
W
XIX wieku
budowano twierdze
fortowe
, w których ciężar obrony spadał na pierścień (lub pierścienie) przystosowanych do samodzielnej obrony dzieł –
fortów
, wysuniętych przed jądro twierdzy, które zazwyczaj stanowiła stara cytadela. Forty stanowiły dzieła ceglano-ziemne, a w późniejszym okresie (od końca XIX wieku) betonowo-ziemne. Rozwój artylerii i obserwacji powodował pojawienie się (najpierw w fortyfikacji niemieckiej) dążenia do rozproszenia obiektów fortecznych na większej powierzchni, i rezygnowanie z dotychczas obowiązujących zasad regularnego narysu dzieła fortyfikacyjnego. Przewidywana siła ostrzału nieprzyjacielskiego powodowała proces ukrywania broni i obserwacji własnej w schronach betonowych i za elementami pancernymi, rozmieszczonymi na terenie fortu.
Rozwój technik walki pokazał w okresie
I wojny światowej
zarówno wady fortyfikacji stałej, jak i jej zalety. Efektem analizy doświadczeń pierwszowojennych były nowoczesne dzieła fortyfikacyjne powstałe w okresie międzywojennym:
rejony umocnione
,
grupy warowne
czy nowe typy lekkich umocnień polowych.
Stare twierdze ujawniły swoją przydatność również w latach
II wojny światowej
, wykazując duże możliwości w zakresie hamowania manewru nieprzyjaciela i osłony obrońców (walki o
Modlin
w
1939
r.,
Brześć
w
1941
r.). Po roku
1945
, wobec rozwoju
broni jądrowej
oraz nowoczesnych technik
bombardowania
lotniczego i artyleryjskiego zarzucono budowę umocnień, przeznaczając istniejące bądź budowane wówczas do celów takich jak ochrona przeciwlotnicza ludności, mieszczenie stanowisk dowodzenia czy magazynów.
Zobacz też
Bibliografia
- PWN Leksykon: Wojsko, wojna, broń, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001,