Maria Karolina Sabina Koszutska,
ps.
Wera Kostrzewa (ur.
2 lutego
1876
w
Główczynie
, zm.
9 lipca
1939
w
Moskwie
) - polska działaczka socjalistyczna i komunistyczna,
dziennikarka
.
Życiorys
Urodziła się w Główczynie koło
Kalisza
w majątku ziemskim rodziców Karola i Zuzanny z Gzowskich, młodość spędzała w późniejszej posiadłości Koszutskich w
Kadzidłowej
w powiecie łęczyckim. W
1891
przyjechała do
Warszawy
na dalszą naukę do renomowanej pensji pani Henryki Czarnockiej przy ul. Brackiej 18. Wśród koleżanek jej znalazły się
Beata Łysińska
,
Natalia Gąsiorowska
, a w tym czasie uczyły się tam też m.in.
Maria Wysłouchowa
i
Helena Radlińska
. W
1893
zakończyła naukę w pensji, a w rodzinnej wsi założyła tani sklepik i podjęła nauczanie.
W
1898
wyjechała na
Litwę
, pracując tam jako prywatna nauczycielka. W
1900
wróciła Warszawy i w
1901
została dyplomowaną nauczycielką domową z prawem nauczania w szkole prywatnej. Wyjechała do paryskiej
Sorbony
na jednoroczne studia, skąd po powrocie podjęła pracę w
Łodzi
.
Od
1902
członek
PPS
, gdzie poznała swojego przyszłego męża - elektryka
Józefa Ciszewskiego
. Jesienią
1902
została kierowniczką szkoły średniej w
Łodzi
. W marcu
1903
została aresztowana i trafiła do więzienia łódzkiego, skąd przeniesiono ją na
Cytadelę Warszawską
, gdzie przez 3 miesiące była więziona w
X Pawilonie
. W czerwcu tego samego roku została zwolniona z
kaucją
i pod nadzorem policji w Kadzidłowej oczekiwała na wyrok.
W kwietniu
1904
została skazana na na trzy lata zesłania do
Chołmogorów
(70 kilometrów od
Archangielska
), wyrok został skrócony do dwóch lat, gdzie osiedliła się razem z Ciszewskim. W październiku uzyskała zezwolenie na czasowy powrót do kraju z uwagi na ciężką chorobę matki i po jej śmierci wyjechała do Warszawy podejmując nielegalną działalność pod ps. Wera.
22 grudnia
1905
została aresztowana w mieszkaniu Józefa Bieleckiego i przekazana Warszawskiemu Okręgowemu Sądowi Wojennemu. W kwietniu
1906
adwokat
Stanisław Patek
wniósł alarmujące podanie do generalnego gubernatora o wypuszczenie jej z więzienia (przebywała w kobiecym więzieniu śledczym tzw.
Serbii
na ul. Dzielnej 26 w Warszawie). Po 4 miesiącach została przewieziona do szpitala, skąd zbiegła.
Od
1906
w PPS-Lewicy, zasiadała w zarządzie partii. W maju
1906
została wybrana na członka egzekutywy Warszawskiego Komitetu Robotniczego, sprawowała także nadzór nad Warszawską Organizacją Bojową
Kazimierza Sosnkowskiego
. W listopadzie 1906 na zjeździe w
Wiedniu
dokonał się rozłam w PPS, w wyniku którego Wydział Organizacji Bojowej i zwolennicy
Józefa Piłsudskiego
znaleźli się poza partią zakładając
PPS-Frakcję Rewolucyjną
, natomiast Wera pozostała w
PPS-Lewicy
.
7 sierpnia
1906
Maria Koszutska i Józef Ciszewski zawarli związek małżeński. W tym okresie Wera zaprzyjaźniła się m.in. ze
Stefanią Sempołowską
czy Pawłem Lewinsonem. Na skutek represji w połowie
1907
przeniosła się do zaboru austriackiego, gdzie przez 7 lat działała w
Krakowie
.
W latach
1908
-
1914
współredaktorka pisma "
Robotnik
" pod pseudonimem M. Zboińska, później udzielała się w "Głosie Robotniczym". Na początku
I wojny światowej
przeniosła działalność do
Zagłębia Dąbrowskiego
, potem do Łodzi, skąd udała się do zajętej przez Niemców Warszawy, gdzie m.in. udało się jej uzyskać wraz z innymi członkami partii mandat radnego Rady Miejskiej dla Ciszewskiego.
16 grudnia
1918
powstała
Komunistyczna Partia Robotnicza Polski
, której była współorganizatorką i w skład której władz weszła, uchodząc za głównego ideologa. Opowiadała się za niepodległością Polski i później była przeciwna pochodowi Armii Czerwonej na Warszawę[1]. Brała udział w tworzeniu Rad Delegatów Robotniczych, po których rozbiciu w
1919
została aresztowana
2 lutego
1920
roku wraz z Ciszewskim,
Adolfem Warskim
i
Franciszkiem Fiedlerem
. Uwolniona po kilku tygodniach została ponownie aresztowana w lipcu tego roku i uwięziona we
Wronkach
i
Śremie
, skąd uwolniono ją w
1921
. Opuściła kraj i przebywała w
Gdańsku
,
Berlinie
i
Moskwie
, skąd do Polski przyjeżdżała kilka razy nielegalnie. Duża role odegrała w postanowieniach II Zjazdu KPRP, co napotkało opór nie tylko w kręgach partii, ale także na forum
Międzynarodówki
w
1924
. Od
1926
przebywała na emigracji (głównie w
ZSRR
). W czerwcu
1929
na VI Plenum KC KPP Koszutska z gronem działaczy została odsunięta od kierownictwa i oskarżona o odchylenie prawicowe partii.
Była główną reprezentantką "większości" w
KPP
, wraz z H. Lauerem wydała Tezy o sytuacji w Polsce. W sierpniu
1937
aresztowana przez
NKWD
w czasie
wielkiej czystki
i w październiku
1937
skazana na 10 lat więzienia. Zmarła w
1939
w więzieniu. Zrehabilitowana w
1956
.
Po 1956 roku imię Wery Kostrzewy nosiła obecna ulica Bitwy Warszawskiej 1920 w Warszawie. Obecnie imię Marii Koszutskiej nosi jedna z ulic w Kaliszu.
Prace
- Maria Koszutska (Wera Kostrzewa), Pisma i przemówienia, tomy 1-3, wyd.
Książka i Wiedza
, Warszawa 1961-1962.
Źródła
Przypisy
- ↑ Jerzy W. Borejsza: Agentomania w: Polityka nr 48(2682)/2008, s. 75