II powstanie śląskie – wystąpienie zbrojne trwające od
19/20 sierpnia
do
25 sierpnia
1920
, mające na celu usunięcie z
obszaru plebiscytowego
niemieckich organów bezpieczeństwa oraz utworzenie mieszanej policji polsko-niemieckiej opartej na zasadzie
parytetu
. II powstanie śląskie to jedna z czterech zakończonych sukcesem polskich insurekcji.
Przed II powstaniem śląskim
Przed wybuchem powstania na Górnym Śląsku stopniowo narastało napięcie:
-
25 kwietnia
1920
r. doszło w Bytomiu, Gliwicach, Katowicach, Chorzowie, Mysłowicach, Pszczynie, Radzionkowie, Rudzie, Rybniku, Wirku, Wodzisławiu, Zaborzu i Zabrzu do wieców protestacyjnych ludności zorientowanej propolsko przeciwko antypolskiemu terrorowi niemieckiemu. w trakcie wieców domagano się likwidacji
Sicherheitspolizei
(w ilości 5 tys. uzbrojonych Niemców, którzy po wycofaniu innych oddziałów mieli w założeniu strzec porządku – tzw. "SiPo"), która wspomagała i ochraniała niemieckie bojówki rozbijające polskie wiece
- niemieckie bojówki zaatakowały polskie pochody świętujące obchody Konstytucji 3 Maja
- rozpoczął się strajk szkolny, w którym młodzież domagała się równouprawnienia dla języka polskiego w szkołach na Górnym Śląsku
- 27/
28 maja
1920
doszło do ataku niemieckich bojówek na
Polski Komisariat Plebiscytowy
mieszczący się w
Hotelu Lomnitz
w Bytomiu oraz do zdemolowania lokali powiatowych Polskich Komitetów Plebiscytowych m.in. w Głogówku i Koźlu
-
17 sierpnia
1920
r. po fałszywej informacji w prasie niemieckiej o
zdobyciu Warszawy
przez
Armię Czerwoną
, w Katowicach bojówki komunistyczne zaatakowały przy ul. Warszawskiej siedzibę powiatowego inspektora Międzysojuszniczej Komisji – pułkownika Blancharda. Żołnierze francuscy zmuszeni byli użyć broni, zabijając 10 atakujących. W odwecie doszło do zlinczowania znanego polskiego lekarza dr.
Andrzeja Mielęckiego
i zdemolowania siedziby polskiego komitetu plebiscytowego w Katowicach w hotelu "Deutsches Haus" (na rogu ul. Plebiscytowej i Wojewódzkiej), w trakcie którego pobito dr. Henryka Jarczyka.
Przebieg powstania
Powstanie wybuchło w nocy z
19
na
20 sierpnia
1920
. Zaraz po wezwaniu do walki wygłoszonym przez
Wojciecha Korfantego
, w poparciu dla działań powstańców rozpoczął się na Górnym Śląsku
strajk generalny
. Dowództwo
Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska
, na czele którego stał
Alfons Zgrzebniok
, nakazało niezwłoczne rozpoczęcie działań bojowych w 5 okręgach wojskowych. Dowództwo drugiego powstania miało siedzibę w
Dąbrówce Małej
.
Powstańcy śląscy zdobyli w toku walk miejscowości:
Szopienice
,
Mikołów
,
Murcki
,
Hołdunów
,
Dąbrówka Mała
,
Janów
,
Nikiszowiec
,
Giszowiec
,
Ochojec
oraz
Hutę Baildon
,
Rozbark
,
Brzeziny Śląskie
,
Dąbrówka Wielka
,
Brzozowice-Kamień
,
Piekary Śląskie
,
Miechowice
,
Bogucice
,
Bytom
(opuszczony wkrótce przez powstańców na żądanie koalicji).
W powiecie rybnickim powstańcy pod dowództwem
Jana Wyglendy
,
Józefa
i
Mikołaja Witczaka
, opanowali teren do linii
Pszów
–
Wodzisław Śląski
–
Godów
.
Powstańcy śląscy nie zaatakowali większych miast, w których stacjonowały wojska alianckie, jednak, wzbudzając panikę wśród niemieckiej ludności, prowadzono walki w rejonie
Mysłowic
,
Katowic-Wełnowca
,
Siemianowic
,
Łagiewnik
,
Maciejkowic
,
Chorzowa
,
Hajduk Wielkich
i
Nowego Bytomia
.
Rząd polski w Warszawie nie wspomógł powstania, ponieważ w tym czasie w pełnym toku znajdowała się rozpoczęta
16 sierpnia
1920
r.
kontrofensywa
polska przeciw nacierającej na Warszawę Armii Czerwonej (
bitwa warszawska
).
Zakończenie powstania
W związku z tym, że 24 sierpnia
Międzysojusznicza Komisja Rządząca i Plebiscytowa na Górnym Śląsku
nakazała rozwiązać niemiecką Sicherheitspolizei, uznano, że należy zakończyć działania powstańcze, co nastąpiło w dniu
25 sierpnia
1920. W ten sposób podstawowy postulat strony polskiej został spełniony.
Po II powstaniu Międzysojusznicza Komisja na miejsce policji niemieckiej wprowadziła mieszane jednostki polsko-niemieckie o nazwie Abstimmungspolizei – APO czyli "
Policja Plebiscytowa
". Obiecano też ukaranie sprawców antypolskich napadów. Strona polska z kolei oficjalnie nakazała rozwiązać Polską Organizację Wojskową Górnego Śląska i wydała odezwę do zaprzestania strajku.
Filmy
Literatura
- T. Jędruszczak, Górny Śląsk w 1920 r. Drugie powstanie Śląskie w: Historia Polski, T.IV, cz.1, PAN, Warszawa 1984
-
K. Popiołek
, Historia Śląska od pradziejów do 1945 roku, Śląski Inst. Naukowy 1984
-
H. Zieliński
, Rola
powstania wielkopolskiego
oraz powstań śląskich w walce o zjednoczenie ziem zachodnich z Polską (
1918
-
1921
) [w:] Droga przez Półwiecze, Warszawa 1969, PIW.
Zobacz też