Moneta Antiocha IV Epifanesa

Antioch IV Epifanes ( gr. Επιφανής; ur. ?, zm. 164 / 163 p.n.e. ) – władca starożytnej Syrii z dynastii Seleucydów , panował w latach 175 p.n.e. – 163 p.n.e. .

Rodzina

Był najmłodszym synem Antiocha III Wielkiego i Laodike, bratem Seleukosa IV Filopatora oraz stryjem Demetriusza I Sotera , a jego synem był Antioch V Eupator . Jego rodzeństwo obejmowało: najstarszego brata Antiocha, następcę tronu, który przedwcześnie zmarł i po którym odziedziczył imię; nieco młodszego, wyżej wspomnianego Seleukosa oraz 4 lub 5 sióstr.

Rzymski zakładnik

Po klęsce ojca pod Magnezją , w wyniku zawartego w 188 p.n.e. pokoju w Apamei , przebywał przez wiele lat (188–175 p.n.e.) w Rzymie jako zakładnik, stąd podstawą jego późniejszej polityki, opartej na dogłębnej znajomości Rzymian i funkcjonowania imperium, będzie unikanie zadrażnień z republiką rzymską. Zawarł tam też sporo pożytecznych znajomości.

Po śmierci Antiocha III na tron wstąpił jego drugi syn, a brat Antiocha IV, Seleukos IV Filopator. Nowy władca próbował prowadzić antypergamońską (a tym samym antyrzymską) politykę. W związku z tym zaniepokojony senat rzymski zażądał, aby jako gwarancję pokoju Seleukos przysłał do Rzymu swojego najstarszego syna Demetriusza (późniejszego władcę Syrii Demetriusza I Sotera), w zamian za co zwolnił Antiocha.

Objęcie władzy i pierwsze lata

Po śmierci brata Antioch, którego ta wiadomość zastała w Atenach , nie tracąc czasu, przeprawił się do Azji Mniejszej i dzięki pomocy władcy Pergamonu przybył do Syrii, obejmując władzę w państwie. Wkraczający jako król do swej stolicy, znalazł tu wszakże drugiego króla, własnego bratanka, młodszego syna Seleukosa. Nie chcąc być uzurpatorem, a ściślej mówiąc nie mogąc sobie na to pozwolić, ożenił się z wdową po bracie i adoptował jego syna, ogłaszając go zarazem swoim współrządcą. Występował teraz jako opiekun czuwający nad interesami małego króla.

Pierwsze lata panowania Antioch poświęcił na usprawnienie funkcjonowania swego państwa: uzdrowił finanse i administrację , rozbudował flotę i armię, odbudowując potęgę militarną i gospodarczą państwa syryjskiego.

Wojna z Egiptem

Gdy wybuchła wojna z Egiptem , zwana VI wojną syryjską , która wobec słabości Egiptu za panowania Ptolemeusza VI Filometora dawała okazję do dalszego wzmocnienia państwa, Antioch był do niej przygotowany. Rzym zajęty od 171 p.n.e. wojną z Perseuszem nie reagował, więc Antioch bez wahania odpowiedział wyprawą odwetową na podjętą przez Egipt próbę odzyskania Palestyny .

W pierwszej kampanii w listopadzie 170 p.n.e. Antioch rozbił armię egipskich regentów Eulajnosa i Lenajosa w bitwie między przylądkiem Kasjon a twierdzą Peluzjon ( łac. Peluzjum ) we wschodniej Delcie , a następnie zdołał zająć Peluzjon oraz Memfis , po czym narzucił swą opiekę małoletniemu Ptolemeuszowi Filometorowi. który był jego siostrzeńcem. Po tych wydarzeniach powrócił do Syrii, zatrzymując Peluzjon i zostawiając część swoich wojsk na terenie Delty.

Tymczasem mieszkańcy egipskiej stolicy ( Aleksandrii ), oburzeni na uległość swego władcy, obwołali królem jego młodszego brata Ptolemeusza VIII Euergetesa i ich siostrę, Kleopatrę II. Wkrótce jednak doszło do pojednania rodzeństwa i zniknął pretekst do interwencji w obronie Ptolemeusza Filometora.

Antioch jednak powrócił w 168 p.n.e. jako najeźdźca, w swojej drugiej wyprawie na Egipt, pozwalając żołnierzom łupić bez ograniczeń. Oblegał Aleksandrię, zanim jednak doszło do konkretnych rozstrzygnięć do Antiocha przybył poseł rzymski Popiliusz Lenas i wręczył mu wydany przez senat rozkaz opuszczenia Egiptu. Tak tę sytuację opisuje Polibiusz w swoich „Dziejach”: „Kiedy zaś król przeczytawszy pismo powiedział, że chce się porozumieć z przyjaciółmi, Popiliusz słysząc to zrobił coś, co wyglądało bardzo surowo i wyniośle: miał pod ręką kij z winorośli, opisał nim linię zamkniętą wokół Antiocha i w tym kole kazał mu dać odpowiedź na pismo. Król zaskoczony tym niezwykłym i dumnym zachowaniem się Popiliusza przez chwilę się zastanawiał, po czym odrzekł, że zrobi wszystko, jak mu każą Rzymianie". Potęga Rzymu, zwłaszcza po niedawno wygranej wojnie z Perseuszem, była zbyt groźna, Antioch nie chciał się jej przeciwstawiać i w określonym terminie opuścił Egipt oraz zajęty w międzyczasie Cypr , poddany przez Ptolemajosa. Wróciwszy do Antiochii w 166 p.n.e. urządził na przedmieściu stolicy długotrwałe i kosztowne święto dla ludu, co może świadczyć o tym, że kampanię egipską potraktował, mimo wszystko, jako sukces.

Powstanie żydowskie

Na okres kampanii egipskiej datuje się wybuch konfliktu między Seleucydami a Żydami . W 169 p.n.e. Antioch, wracając z Egiptu, brutalnie zagarnął skarby nagromadzone w Świątyni Jerozolimskiej , tytułem zaległych danin . Wywołało to niepokoje, które nasiliły się jeszcze na wiadomość o upokorzeniu Antiocha pod Aleksandrią. Reakcja Antiocha była bezlitosna – zajął Jerozolimę , kazał zburzyć jej mury, a świątynię zamienił w przybytek syro- fenickiego kultu boga Baal-Szamona , którego Grecy nazywali Zeusem Olimpijskim . W 167 p.n.e. wydał edykt zabraniający wszelkich żydowskich obrządków i zwyczajów. Posunięcia te spowodowały wieloletnią wojnę, której pierwszy etap zakończył się w grudniu 164 p.n.e. zdobyciem Jerozolimy przez przywódcę powstania, Judę Machabeusza .

Wyprawa irańska i śmierć

Dla Antiocha powstanie żydowskie było jedynie epizodem, przygotowywał się bowiem do wielkiej wyprawy irańskiej. Wraz z rozwojem Partii , w której do władzy doszedł Mitrydates I , stan posiadania Seleucydów na obszarze Iranu znacznie się skurczył. W 165 p.n.e. Antioch rozpoczął kampanię, w trakcie której zginął w niejasnych okolicznościach^[1]. Jako miejsce śmierci wymienia się Tabae (lub Gabae, przypuszczalnie obecny Isfahan ). Przed śmiercią wydał jeszcze dekret odwołujący rozporządzenia w sprawie Żydów, ale nie zdołał uspokoić sytuacji w Judei .

Wraz z jego śmiercią skończył się okres świetności państwa Seleukidów, które pogrążyło się w podsycanych przez Rzym walkach dynastycznych, tracąc stopniowo terytoria i znaczenie.

Antioch a kultura grecka

Antioch był wielbicielem kultury greckiej, którą postrzegał jednocześnie jako czynnik spajający swoje państwo. Stał się wielkim założycielem miast greckich na Wschodzie. Zakładał liczne nowe, lecz w wielu przypadkach przekształcał także istniejące już od dawna wschodnie miasta w helleńskie polis, nadając im greckie nazwy i ustrój greckiego miasta-państwa. W ten sposób Jerozolima została przemieniona w grecką Antiochię, a Babilon , który założył na nowo jako polis , obdarzył gimnazjonem i teatrem . Rozbudował również Antiochię , gdzie ufundował świątynię Jowisza Kapitolińskiego i akwedukt . Dążył w ten sposób do umocnienia pozycji Hellenów w swoim królestwie, licząc, że tym samym zwiąże ich ze sobą i pozyska dla własnych planów.

Przydomek Epifanes wziął się od inskrypcji na monetach "Theos Epiphanes" (gr) - Bóg Objawiony. Prawdopodobnie celem tych inskrypcji była próba stworzenia kultu władcy, który miałby spajać rożnorodne krainy państwa. Owa polityka była również głównym powodem powstania żydowskiego ( powstanie Machabeuszy )

Jego działalność wykraczała znacznie poza granice Syrii. Był obywatelem Aten i słynął ze swojej hojności dla miast greckich, którym fundował świątynie i inne budowle, np. Atenach w 174 p.n.e. podjął się dokończenia na swój koszt budowy świątyni Zeusa Olimpijskiego – Olimpiejonu, sprowadzając w tym celu architekta Kossutiusza z Rzymu. Dopiero jednak cesarz Hadrian w II wieku n.e. doprowadził budowę do końca.

Poprzednik Seleukos IV Filopator

Władcapaństwa Seleucydów 175 p.n.e. – 163 p.n.e.

Następca Antioch V Eupator

Przypisy

Bibliografia

• Iwaszkiewicz P., Łoś W., Stępień M. – „Władcy i wodzowie starożytności. Słownik”, WSiP, Warszawa 1998, s. 36–37,
• Kwiatkowski B. – „Poczet faraonów”, Iskry, Warszawa 2002, s. 879–883,
• Praca zbiorowa pod redakcją Aleksandra Krawczuka – "Wielka Historia Świata Tom 3 Świat okresu cywilizacji klasycznych", Oficyna Wydawnicza FOGRA, Warszawa 2005, s. 278–279, 295, 566,
• Praca zbiorowa – "Wielka Historia Świata", t.8, Polskie Media Amer. Com, 2005, str. 250,
• Swiderkówna A. – „Siedem Kleopatr”, Wiedza Powszechna/Bellona, Warszawa 1999, s. 56, 92–93, (Wiedza Powszechna) , (Bellona)