Ruch Narodowo-Radykalny Falanga, Falanga, pot. ONR-Falanga – polska narodowo-radykalna formacja polityczna. [1]
RNR "Falanga" powstał wiosną
1935
r., w wyniku rozłamu w
Obozie Narodowo-Radykalnym
. Przywódca –
Bolesław Piasecki
, od którego inicjałów członkowie Falangi byli nazywani bepistami. Najbardziej znani działacze: Władysław Jamont, Wojciech Kwasieborski,
Alfred Łaszowski
,
Paweł Musioł
, Adolf i Marian Reutt,
Witold Staniszkis
,
Wojciech Wasiutyński
,
Wojciech Zaleski
. Organy prasowe: "Falanga", "Ruch Młodych", "Ruch Kulturalny", "Ruch Gospodarczy", "Kuźnica" i in.
Ideologia i działalność
Początkowo niewielka liczebnie organizacja o charakterze kadrowym, działała głównie na wyższych uczelniach. Skrajnie
nacjonalistyczna
, ostro zwalczała lewicę, tak rewolucyjną (
komunizm
), jak i reformistyczną (
socjalistów
) oraz
ludowców
. Krytykowała także
obóz rządzący
, określając go jako "żydo-sanację". "Falanga" zdecydowanie sprzeciwiała się też gospodarczemu
liberalizmowi
.
Głosiła konieczność dokonania "przełomu narodowego". Ostro występowała przeciwko
Żydom
, głosząc hasła skrajnie
antysemickie
, organizując bojówki demolujące sklepy, lokale i mieszkania żydowskie. Domagała się wprowadzenia tzw.
getta ławkowego
dla studentów żydowskich i daleko idącego ograniczenia ich przyjęć na wyższe uczelnie. Uważała, że nierównomierny udział procentowy studentów żydowskich w stosunku do ich ogólnej liczebności, na uczelniach, hamuje dostęp do wykształcenia uboższej młodzieży polskiej. Jednak w przeciwieństwie do nazistów, falangiści nigdy nie dokonywali morderstw ani nie nawoływali do eksterminacji Żydów.
Na ideologię Falangi składały się ponadto takie typowe dla
narodowej demokracji
elementy, jak: solidaryzm społeczny, wrogość wobec
masonerii
, postulaty unarodowienia kultury i gospodarki, kult polskości. W sferze ekonomii występowała przeciwko
liberalizmowi
i wolnemu rynkowi, opowiadając się za
korporacjonizmem
i gospodarką kierowaną przez państwo. Krytyka niesprawiedliwości społecznej i demokracji zyskała RNR wielu zwolenników w okresie kryzysu gospodarczego i politycznego.
RNR w zakresie organizacji, części ideologii i form zewnętrznych (elementy kultu wodza, salut rzymski, stylistyka symbolów partyjnych itp.) wyraźnie nawiązywał do
faszystowskich
wzorów włoskich. Polska Falanga miała swój odpowiednik w Hiszpanii gdzie również działała partia o takiej samej nazwie i podobnym profilu (patrz.
frankistowska
Falanga
).
Falanga była organizacją polskich nacjonalistów, głoszących m.in. egoizm narodowy. Na terenie Pomorza falangiści zwalczali wpływy
NSDAP
i
V kolumny
. Cieszyli się też poparciem niektórych kręgów polskiego
ziemiaństwa
, które w części finansowało działalność ugrupowania.
Specyficzną cechą ideologii Falangi jako ugrupowania
nacjonalistycznego
było uznawanie polskości ziemiaństwa o korzeniach litewsko-ruskich, a także szlachty pochodzenia tatarskiego. Zatem mimo wystąpień antysemickich
rasizm
falangistów miał charakter wybiórczy. W tym kontekście nie można ich nawet zaliczyć do nacjonalistów neopogańskich czy świeckich, odwołujących się do pochodzenia etnicznego i mitycznych więzów krwi, lecz raczej do nacjonalistów konstytucyjnych(chrześcijańskich) określających naród jako wspólnotę ukształtowaną przez państwo. Wielu zresztą działaczy ONR-u miało wyraźnie niepolskie korzenie.
W
1937
RNR zbliżył się do najbardziej radykalnego odłamu
sanacji
, jakim był
Obóz Zjednoczenia Narodowego
, co pozwoliło falangistom wyjść z podziemia, zwiększyć wpływy i liczebność oraz w znacznej mierze przejąć kierownictwo nad ruchem młodzieżowym w OZN – szefem
Związku Młodej Polski
został działacz ONR, nie należący do RNR,
Jerzy Rutkowski
, a wiele kierowniczych stanowisk objęli członkowie Falangi.
Po zerwaniu współpracy z sanacją Falanga zaczęła przeżywać kryzys, co doprowadziło do secesji oraz spadku zaufania do wodza – Bolesława Piaseckiego, który w przededniu wojny zawiesił działalność RNR.
Po wrześniu
1939
wielu członków RNR-Falanga działało w wywodzącej się z tego środowiska konspiracyjnej organizacji
Konfederacja Narodu
ale także w innych organizacjach niepodległościowych, zwłaszcza o profilu
narodowym
.
Kalendarium Ruchu Narodowo-Radykalnego
-
6 stycznia
1935
r. – powstało pismo "Prosto z Mostu", redagowane przez
Stanisława Piaseckiego
.
- początek
1935
r. – ukazała się książka
Bolesława Piaseckiego
"Duch czasów nowych a Ruch Młodych". Stanowiła ona wykładnię poglądów grupy "Falanga".
-
28 czerwca
1935
r. – zjazd organizacyjny Ruchu Narodowo-Radykalnego "Falanga" w Kątach. Uczestnicy zjazdu zostali aresztowani. Zidentyfikowano ich na podstawie fotografii. Podczas zjazdu B. Piasecki wygłosił referat pt. "Cele rewolucji narodowo-radykalnej".
- październik 1935 r. – ukazał się pierwszy numer "Ruchu Młodych", teoretycznego organu "Falangi".
-
24 maja
1936
r. – pielgrzymka polskich
nacjonalistów
(Falanga, ABC, Sekcja Młodych SN) na Jasną Górę.
-
12 lipca
1936
r. – rozpoczęto kolportaż pisma "Falanga".. Nakład pisma na przełomie lat wahał się w granicach 5-25 tys. egzemplarzy.
-
10 października
1936
r. – zamknięcie drukarni "Sztafety". Aresztowano 8 osób.
-
1 listopada
1936
r. – wiec w Filharmonii Warszawskiej, zorganizowany przez Komitet Prasy Młodych (Front Pism). Uczestniczyło w nim ok. 3 tys. osób. Brali w nim udział przede wszystkim członkowie i sympatycy RNR "Falanga".
-
1936
r. – wizyta
Adama Koca
na obozie Falangi w Łęgowicach nad Pilicą. Uczestniczyło w nim 80 osób. Był to początek współpracy grupy B. Piaseckiego z częścią obozu sanacyjnego.
-
10 listopada
1936
r. – proces uczestników zjazdu założycielskiego RNR "Falanga" w Kątach.
-
23 listopada
1936
r. – rozpoczęcie blokady
Uniwersytetu Warszawskiego
. Działacze RNR "Falanga" zgłosili dwa podstawowe postulaty: obniżenia opłat akademickich i egzaminacyjnych oraz wprowadzenia osobnych miejsc dla żydów.
-
5 grudnia
1936
r. – powstanie Polskiej Organizacji Akcji Kulturalnej, związanej z Falangą. Ruch ten wysuwał hasła unarodowienia kultury polskiej i podejmował spektakularne akcje w rodzaju "Tygodnia bez żydowskiego kina".
- grudzień 1936 r. – w "Falandze" ukazała się publikacja B. Piaseckiego – "Wytyczne narodowo-radykalnej myśli gospodarczej".
-
22 czerwca
1937
r. – utworzenie przez część rządzącego obozu
sanacyjnego
Związku Młodej Polski, młodzieżowej sekcji
Obozu Zjednoczenia Narodowego
. Na jego czele stanął
Adam Koc
. Jego zastępcą został – formalnie nie związany z Falangą, lecz sympatyk tej organizacji –
Jerzy Rutkowski
, późniejszy szef
Tajnych Wojskowych Zakładów Wydawniczych
. Próba współpracy OZN z radykalnymi organizacjami młodzieżowymi obozu narodowego.
- sierpień 1937 r. – powstanie Komitetu Organizacyjnego Narodowych Związków Zawodowych. Został on przekształcony w Narodową Organizację Pracy (NOP), skupiającą 8 związków zawodowych związanych z Falangą.
-
9 października
1937
r. – Falangiści zdobyli wpływy w licznych okręgach NPR, m.in. w Warszawie.
-
28 listopada
1937
r. – wiec Falangi w Warszawie w którym uczestniczyło ok. 3 tys. osób. Podczas wiecu doszło do starć z bojówkami socjalistycznymi.
-
27 lutego
1938
r. – powstaje Komitet Porozumienia Organizacji Narodowo-Radykalnych. Na jego czele staje Bolesław Piasecki.
- 22 kwietnia 1938 r. – oficjalne zerwanie współpracy Falangi z OZN-em.
-
1 maja
1938
r. – zjazd organizacji "Zarzewie". Część kierownictwa tej organizacji opowiedziała się za współpracą z Falangą. Utworzyli oni Międzyskupieniową Grupę "Szlakiem Zarzewia".
-
12 czerwca
1938
r. – zorganizowanie przez Falangę Wielkiego Zgromadzenia Antymasońskiego.
-
24 września
1938
r. – polecenie wydane przez B. Piaseckiego odnośnie zaciągu do Zaolziańskiego Korpusu Ochotniczego. Zaciągiem kierował Olgierd Szapkowski. Zgłosiło się ok. 600 falangistów.
- lato
1939
r. – zawieszenie działalności RNR przez Bolesława Piaseckiego, coraz bardziej krytykowanego przez członków Ruchu.
Zobacz też
Przypisy
- ↑ The appeal of fascism and of anti-Semitism was most pronounced among young radical NDs, who in 1934 formed the 'National Radical Camp' (ONR), from which emerged the distinctly totalitarian ONR-Falanga under Bolesław Piasecki - Lukowski, J., Zawadzki, H., A Concise History of Poland, str. 217-218
Bibliografia
-
Jacek Majchrowski
, Geneza politycznych ugrupowań katolickich,
Stronnictwo Pracy
, grupa "
Dziś i Jutro
", Paryż 1984.
-
Szymon Rudnicki
, Obóz Narodowo Radykalny, Geneza i działalność, Warszawa 1985.
-
Roman Wapiński
, Narodowa Demokracja 1893-1939, Ze studiów nad dziejami myśli nacjonalistycznej, Wrocław 1980.
- Zygmunt Przetakiewicz; Od ONR-u do
PAX
-u, Wspomnienia, Warszawa 1994.
Linki zewnętrzne