Międzynarodowy alfabet fonetyczny, MAF[] (
ang.
International Phonetic Alphabet, IPA,
fr.
Alphabet phonétique international, API) –
alfabet
fonetyczny
, system
transkrypcji fonetycznej
przyjęty przez
Międzynarodowe Towarzystwo Fonetyczne
jako ujednolicony sposób przedstawiania
głosek
wszystkich
języków
. Składają się na niego zarówno symbole alfabetyczne jak i symbole niealfabetyczne oraz ok. 30
znaków diakrytycznych
.
Tabela MAF (w wersji angielskiej)
Jest on szeroko stosowanym środkiem standaryzacji zapisu fonetycznego dla wszystkich języków świata. Większość znaków IPA została zaczerpnięta wprost z
alfabetu łacińskiego
lub stworzona na jego podstawie, część pochodzi z
alfabetu greckiego
, a część została stworzona specjalnie na jego potrzeby.
Międzynarodowy alfabet fonetyczny to wynik wieloletniej pracy fonetyków zrzeszonych w
International Phonetic Association
(Międzynarodowym Towarzystwie Fonetycznym), założonym w
Paryżu
w
1886
roku. Zarówno Towarzystwo, jak i stworzony przez nie alfabet, znane są pod nazwą IPA. W ciągu swego istnienia alfabet IPA był kilkakrotnie zmieniany. Znaczne modyfikacje wprowadzono w
1989
roku, po konferencji w
Kilonii
. Następne zmiany przyniósł rok
1993
. Najnowsza wersja alfabetu została opublikowana w roku
2005
.
Międzynarodowe Towarzystwo Fonetyczne zaleca, by transkrypcję
fonetyczną
umieszczać w nawiasach kwadratowych: „[ ]”. Z kolei transkrypcja
fonemiczna
powinna być umieszczana między znakami ukośnika: „/ /”.
Samogłoski
Poniżej przedstawiono samogłoski kardynalne wpisane w tzw. czworokąt samogłosek. Pokazuje on względną wysokość i przedniość samogłosek, nie jest jednak w stanie pokazać ich okrągłości. Dlatego na poniższym rysunku przyjęto konwencję, że gdy symbole występują w parach, symbol z prawej strony oznacza samogłoskę zaokrągloną, natomiast symbol z lewej strony, samogłoskę niezaokrągloną. Samogłoski występujące pojedynczo, z wyjątkiem [ʊ], są niezaokrąglone.
Spółgłoski (płucne)
Pojedyncza artykulacja
Podział w kolumnach wg
miejsca artykulacji
; w rzędach wg
sposobu artykulacji
.
Spółgłoski
umieszczone po lewej stronie komórek tabeli są bezdźwięczne, po prawej – dźwięczne.
Uwagi:
- Gwiazdki (*) oznaczają dźwięki nieposiadające (jeszcze) swojego oficjalnego symbolu IPA.
- Znak sztyletu (†) oznacza znak IPA, który jeszcze nie został umieszczony w zestawie
Unicode
. Od maja 2005 r. w sytuacji takiej znajduje się znak spółgłoski uderzeniowej wargowo-zębowej (
 |
Spółgłoska uderzeniowa wargowo-zębowa |
). Została już zgłoszona propozycja dodania tego symbolu do Unikodu[1]. Zastępczo używa się
iżycy
ѵ. - Obszary zaznaczone kolorem szarym oznaczają dźwięki uważane za niemożliwe do wyartykułowania.
| ʍ | Półotwarta wargowo-miękkopodniebienna bezdźwięczna |
|
w
| Półotwarta wargowo-miękkopodniebienna |
| ɥ | Półotwarta wargowo-podniebienna |
|
ɕ
| Szczelinowa dziąsłowo-podniebienna bezdźwięczna |
|
ʑ
| Szczelinowa dziąsłowo-podniebienna dźwięczna |
| ɧ | Szczelinowa zadziąsłowo-miękkopodniebienna bezdźwięczna |
|
ɫ
| Półotwarta boczna zębowa welaryzowana |
Spółgłoski (niepłucne)
|
Mlaski
|
Iniektywne
|
Ejektywne
|
|---|
|
ʘ
| Dwuwargowy |
ɓ
| Dwuwargowa | ʼ | Na przykład: |
|
ǀ
| Laminalny dziąsłowy („zębowy”) |
ɗ
| Dziąsłowa |
pʼ
| Dwuwargowa |
|
ǃ
| Apikalny (za)dziąsłowy („retrofleksyjny”) |
ʄ
| Podniebienna |
tʼ
| Dziąsłowa |
|
ǂ
| Laminalny zadziąsłowy („podniebienny”) |
ɠ
| Miękkopodniebienna |
kʼ
| Miękkopodniebienna |
|
ǁ
| Boczny dziąsłowy („lateralny”) |
ʛ
| Języczkowa |
sʼ
| Szczelinowa dziąsłowa |
Afrykaty i podwójna artykulacja
Spółgłoski
zwarto-szczelinowe
(afrykaty) oraz spółgłoski z
podwójną artykulacją
są w IPA reprezentowane przez dwa znaki połączone łuczkiem. Alternatywnie, dla niektórych afrykat można użyć jedego znaku –
ligatury
.
| Łączenie | Ligatura | Opis |
|---|
| t͡s |
ʦ
| afrykata dziąsłowa bezdźwięczna |
| d͡z |
ʣ
| afrykata dziąsłowa dźwięczna |
| t͡ʃ |
ʧ
| afrykata zadziąsłowa bezdźwięczna |
| d͡ʒ |
ʤ
| afrykata zadziąsłowa dźwięczna |
| t͡ɕ |
ʨ
| afrykata dziąsłowo-podniebienna bezdźwięczna |
| d͡ʑ |
ʥ
| afrykata dziąsłowo-podniebienna dźwięczna |
|
t͡ɬ
| – | afrykata boczna dziąsłowa bezdźwięczna |
| k͡p | – | zwarta wargowo-miękkopodniebienna bezdźwięczna |
| ɡ͡b | – | zwarta wargowo-miękkopodniebienna dźwięczna |
| ŋ͡m | – | nosowa wargowo-miękkopodniebienna |
Jednostki suprasegmentalne
| | | Pauza krótsza |
| ‖ | Pauza dłuższa |
| ↗ | Intonacja wznosząca |
| ↘ | Intonacja opadająca |
Do oznaczania tonów w IPA można używać znaków diakrytycznych albo specjalnych liter tonalnych.
| e̋ albo ˥ | Bardzo wysoki |
| é albo ˦ | Wysoki |
| ē albo ˧ | Średni |
| è albo ˨ | Niski |
| ȅ albo ˩ | Bardzo niski |
| ě | Wznoszący |
| ê | Opadający |
| ↓e | Przesunięcie zstępujące |
| ↑e | Przesunięcie wstępujące |
Znaki diakrytyczne
Diakrytyki to małe znaczki umieszczone obok symboli IPA aby pokazać dokładną wymowę[2] "Pod-diakrytyki" (znaczki normalnie umieszczane poniżej symbolu IPA) mogą być umieszczane nad znakiem mającym descender (potocznie nazywany ogonem), e.g. ŋ̊[2].
"Bezkropkowe" i, <ı>, jest używane, kiedy kropka interferowałaby z diakrytykami. Inne symbole IPA mogą występować jako diakrytyki, aby przedstawić fonetyczne szczegóły: tˢ (fricative release), bʱ (dyszaco dźwięczny), ˀa (preglottalizacja), ᵊ (epentetyczna szwa), oʊ (dyftongizacja). Bardziej zaawansowane diaktrytki pojawiły się w Rozszerzonym IPA dla dokładniejszego zapisania wymowy.
- Uwagi
- a Aspiracja spółgłosek dźwięcznych również jest dźwięczna. Wielu lingwistów woli jeden z diakrytyków przeznaczonych do dyszącej dźwięczności.
- b Niektórzy lingwiści stosują ten symbol dyszącej dźwięcznosci tylko do
sonorantów
i transkrybują
obstruenty
jako bʱ.
Stan
głośni
może być dokładnie oddany za pomocą diakrytyków. Seria spółgłosek przedniojęzykowych zwartych od otwartej do zamkniętej głośni to (zobacz
dźwięczność
):
| [t] | bezdźwięczna | [d̤] | dysząco dźwięczna |
| [d̥] | luźno dźwięczna | [d] | "zwykła" dźwięczna |
| [d̬] | sztywno dźwięczna | [d̰] | skrzypiąco dźwięczna |
| [ʔt͡] |
glottalizacja
|
Przypisy
Zobacz też
Linki zewnętrzne
- Darmowe czcionki Unicode ze znakami IPA:
