porządek dorycki
porządek dorycki - (styl) to jeden z najbardziej znanych porządków architektonicznych czasów starożytnych. Charakteryzuje się on ciężkimi proporcjami, surowością i monumentalizmem. Walory artystyczne ustępowały w nim miejsca funkcjonalizmowi.
Architektura dorycka wywodzi się prawdopodobnie z budownictwa drewnianego. Wiele dekoracyjnych szczegółów w budownictwie kamiennym imituje elementy drewniane, np. tryglif nad każdą kolumną w budownictwie drewnianym pełnił rolę ochrony czoła belki stropowej, umieszczane pod okapem regulae - naśladują deseczki, guttae to imitacja drewnianych kołków łączących konstrukcje.
Kolumna w porządku doryckim nie posiada bazy,a jej głowica ma kształt bardzo prosty; jak gdyby okrągłej spłaszczonej poduszki, na której spoczywa kwadratowa płyta. Taki rodzaj kolumn pojawił się w Grecji najwcześniej już w VII w. p.n.e
Konstrukcja
Zasady ogólne
Tak zwana zasada tryglifu, rządząca porządkiem doryckim, stawiała budowniczym następujące wymogi:
-
tryglif musi znaleźć się nad każdą kolumną i nad każdym interkolumnium,
- na krawędziach fryzu należy umieścić dwa, stykające się ze sobą pod kątem prostym tryglify, nigdy metopy
- każdy tryglif należy umieścić dokładnie nad środkiem kolumny i nad środkiem interkolumnium
Rozmiary poszczególnych elementów w stylu doryckim były ściśle określone: np. kolumna miała 12 modułów wysokości, kapitel i tryglif - 1 moduł, a metopa - 1,6. Zwykło się przyjmować, że modułem w przypadku porządku doryckiego była połowa średnicy trzonu kolumny u podstawy. Witruwiusz podawał, że modułem może być: długość fasady, średnica dolnego bębna kolumny, szerokość tryglifu. W XIX wieku uczeni niemieccy po przeprowadzeniu szeregu pomiarów geometrycznych zachowanych świątyń doszli do wniosku, że najłatwiej spełnić wymogi zasady tryglifów w oparciu o przyjęcie jako modułu wielkości równej szerokości tryglifu. W oparciu o tę wielkość, znając liczbę kolumn w elewacji, stosując się do surowych kanonów, architekt był w stanie wyliczyć pozostałe wymiary świątyni: jej wysokość, szerokość, rozmiary metop itp.
Kolumna i belkowanie
Kolumny w tym porządku nie miały bazy i wsparte były bezpośrednio na stylobacie. Trzon kolumny zwykle lekko zwężał się ku górze, a w około jednej trzeciej wysokości był lekko wybrzuszony (entasis). Miało to zapobiec optycznemu złudzeniu pochylania się kolumn. Kolumny doryckie w niektórych budowlach nie posiadały entazis, przykładem mogę być kolumny zewnętrznej kolumnady tolosu w Epidauros (ok. 360 - 340 p.n.e.). Trzon pokrywało 16-20 żłobień z ostrymi zakończeniami (kanelury). Słabo zdobiony kapitel tworzyły tylko echinus i abakus. Zabiegi z poszerzeniem kolumn nie były jedynymi stosowanymi przez architektów greckich. Niwelacja złudzeń optycznych polegała także na pogrubieniu zewnętrznych kolumn przy jednoczesnym lekkim pochyleniu ich górnej części w kierunku osi elewacji, a także wybrzuszeniu stylobatu w części środkowej.
Belkowanie składało się z nie zdobionego architrawu, fryzu tryglifowo-metopowego oraz gzymsu zakończonego często simą (rynną) zdobioną rzygaczami i antefiksami. Pod każdym tryglifem poniżej listwy (tenia), która oddzielała architraw od fryzu umieszczano listewkę zwaną regula z 6 łezkami (guttae). Natomiast nad fryzem dodawano podtrzymującą gzyms płytkę (mutulus) z łezkami w 3 rzędach.
Zasięg i zastosowanie
Styl dorycki nie był stosowany wyłącznie na terenach zamieszkanych przez Dorów, ale w zasadzie wszędzie gdzie dotarła grecka cywilizacja. Najciekawsze przykłady budowli doryckich zachowały się w Italii i na Sycylii. Stworzoną w Italii odmianą porządku doryckiego był porządek toskański.
Surowe reguły kanonu doryckiego były trudne do zastosowania w dużych budowlach, co doprowadziło do zaniechania stosowania tego porządku w okresie hellenistycznym, niemniej z tego czasu znamy jeszcze budowle w stylu doryckim, np. świątynia Ateny Nikeforos w Pergamonie czy Ateny Lindia w Lindos na Rodos.
Przykłady zabytków w porządku doryckim: świątynia Apolla w Koryncie (ok. 540 r. p.n.e.), świątynie w Paestum (np. Hery, poł. V w.p.n.e.), świątynia Afai na Eginie (ok. 510-490 r.p.n.e.), świątynie Zeusa (Olimpejon) oraz Hery (Herajon) w Olimpii. Za najdoskonalszy przykład stylu doryckiego uważa się Partenon w Atenach.
Inne hasła zawierające informacje o "porządek dorycki":
Narodowy socjalizm
...
Common law
...
Friedrich Hayek
...
Ambroży z Mediolanu
...
Administracja państwowa
...
Metopa
się też metopy gładkie.Metopa była stosowana wedle zasad przyjętych w danym
porządku architektonicznym
:
porządek dorycki
– metopa w postaci kwadratowej płytki między
tryglifami
na fryzie
porządek ...
Nadzwyczajna forma rytu rzymskiego
...
Zwyczajna forma rytu rzymskiego
...
Społeczeństwo nowoczesne
...
Periodyzacja sztuki
p.n.e.ok. 400 n.e.rzeźba: styl mokrych szatceramika:
styl geometryczny
styl submykeński
styl czarnofigurowy
styl czerwonofigurowy
styl orientalizujący
styl swobodny
styl bogaty
styl kerczeński
architektura:
porządek dorycki
porządek joński
porządek koryncki
sztuka wieków ciemnych
sztuka okresu archaicznego
XI w. p.n.e.
VI w. p.n.e.
faza ...
Inne lekcje zawierające informacje o "porządek dorycki":
18 Ruch pojazdów w kolumnie (plansza 1)
...
204 Kryzys europejskiej myśli demokratycznej (plansza 14)
...
Co nie może się zdarzyć więcej niż raz? - W. Szymborska (plansza 8)
...
|