Bieszczady Zachodnie
Zasięg regionu w obrębie Polski
Megaregion	Region Karpacki
Prowincja	Karpaty Wschodnie
Podprowincja	Zewnętrzne Karpaty Wschodnie
Makroregion	Beskidy Lesiste
Mezoregion	Bieszczady Zachodnie
Zajmowane jednostki administracyjne	Polska – woj. podkarpackie Słowacja – kraj preszowski Ukraina – obwód zakarpacki

Widok szczytu Tarnicy od strony Szerokiego Wierchu.

Bieszczady Zachodnie ( 522.12 ) – rozciągają się od Przełęczy Użockiej (853 m n.p.m.) na wschodzie po Przełęcz Łupkowską (640 m n.p.m.) na zachodzie. Obszar ten w większości leży na terenie Rezerwatu Biosfery „Karpaty Wschodnie” . Charakterystyczny krajobraz Bieszczadów to równoległe, długie, ciągnące się z północnego zachodu na południowy wschód pasma górskie , których wysokość wzrasta z zachodu na wschód. Najwyższym szczytem Bieszczadów Zachodnich jest Tarnica (1346 m n.p.m.), najwybitniejszym – Wielka Rawka (523 m nad przeł. Beskid ).

Termin Bieszczady używany jest zwykle w Polsce jako synonim polskich Bieszczadów (które są jedynie częścią Bieszczadów Zachodnich). Słowacka część Bieszczadów Zachodnich nazywana jest przez Słowaków Górami Bukowskimi (Bukovské vrchy), a przez Węgrów – Keleti Beszkidek.

Położenie

Na zachodzie Bieszczady Zachodnie graniczą z Beskidem Niskim , na północy z Górami Sanocko-Turczańskimi , na wschodzie z Bieszczadami Wschodnimi , na południu zaś z Wyhorlatem .

Zachodnią granicę granicę wyznaczają doliny Osławy i Osławicy , Przełęcz Łupkowska i dolina Laborca , wschodnią – San , Przełęcz Użocka i dolina rzeki Uż . Natomiast granica północna bywa na terenie Polski przeprowadzana rozmaicie. Geofizyczna poprowadzona jest północnymi stokami Otrytu , Korbani i Chryszczatej , chociaż czasami Otryt wliczany jest do Gór Sanocko Turczańskich. Geomorfologicznie wyróżnia się Bieszczady Południowe (lub Wysokie) na południe od Sanu i Bieszczady Środkowe (lub Niskie) między Sanem a linią kolejową Zagórz - Ustrzyki Dolne (oraz Wyżynę Wańkowej, czyli północną część Gór Sanocko-Turczańskich). Natomiast w rozumieniu turystycznym Bieszczadami zwie się góry na południe od linii kolejowej, przy czym północną część tak rozumianych Bieszczadów nazywa się Przedgórzem Bieszczadzkim.

Pasma górskie

• Pasmo graniczne – ciągnie się od Przełęczy Łupkowskiej długim i krętym grzbietem po Przełęcz Użocką . Granią tego pasma biegnie granica ze Słowacją , a od szczytu Krzemieniec na wschód z Ukrainą . Jednocześnie przez to pasmo przebiega dział wód oddzielający zlewiska Morza Bałtyckiego i Morza Czarnego .
• Pasmo Połonin – najwyższe i najbardziej popularne wśród turystów pasmo obejmujące od zachodu kolejno: Połoninę Wetlińską , Połoninę Caryńską , Bukowe Berdo , gniazdo Tarnicy i Połoninę Bukowską . Wysokość szczytów w tym rejonie rośnie w miarę przesuwania się na wschód – zwieńczone najwyższym szczytem polskich Bieszczadów – Tarnicą .
• Wysoki Dział – rozciągający się pomiędzy Komańczą a Cisną , a dokładniej między dolinami rzek: Osławica , Solinka i potoku Hoczewka . W południowo-wschodniej części pojedyncze szczyty pasma przekraczają 1000 m n.p.m., a w rejonie Chryszczatej znajduje się rezerwat przyrody Zwiezło gdzie w wyniku osuwiska powstały Jeziorka Duszatyńskie .
• Pasmo Łopiennika i Durnej – ciągnące się od przełęczy, po której biegnie droga Cisna – Jabłonki , po Dołżycę , do którego także zaliczany jest masyw Falowej .

Ponadto niektórzy zaliczają do Bieszczadów Pasmo Otryt z najwyższym szczytem Trohańcem , znajdujące się między dolinami Sanu i potoku Głuchy .

Geologia

Flisz karpacki koło Jabłonek

Głównym warunkiem decydującym o morfologii Bieszczadów jest różna odporność materiału skalnego na wietrzenie . Grzbiety pasm górskich w Bieszczadach zbudowane są najczęściej z twardszych piaskowców , natomiast w dolinach przeważają szybciej wietrzejące, bardziej miękkie łupki .

Bieszczady zbudowane są ze skał osadowych , łupków ilastych i marglistych oraz piaskowców, które określane są ogólnie fliszem karpackim . Osady te utworzone zostały w okresie kredy do starszego trzeciorzędu ( paleogenu ), a następnie wypiętrzone i sfałdowane w okresie młodszego trzeciorzędu ( neogenu ). Najstarszymi utworami geologicznymi obszaru Bieszczadów są tzw. wkładki skał dolnokredowych znajdujących się w okolicach Baligrodu , Wetliny i Ustrzyk Górnych jak również łupki i piaskowce górnej kredy zwane piaskowcami inoceramowymi. Najwyższe szczyty Bieszczadów zbudowane są głównie z piaskowców i łupków krośnieńskich, które zawierają blisko 40% węglanu wapnia . Obniżenia terenu i dna dolin rzecznych zajmują utwory aluwialne i deluwialne . Badania szlifów skalnych wykazały, że większość skał w tym m.in. piaskowce krośnieńskie zawierają znaczne ilości minerałów stanowiących naturalne źródło wielu składników pokarmowych dla roślin w tym: biotyt , ortoklaz i muskowit – szczególnie bogate w potas . Natomiast w skałach tych nie stwierdzono minerałów zawierających związki fosforowe .

W ścisłym związku pomiędzy podłożem skalnym i czynnikami klimatycznymi rozwijają się gleby w Bieszczadach, które na swojej powierzchni zostały silnie odwapnione i posiadają odczyn kwaśny . Nieznacznie ilości wapnia znajdują się w glebach aluwialnych i deluwialnych, zalegających doliny rzeczne i zagłębienia terenu. Przeważającymi glebami w Bieszczadach są gleby brunatne i brunatne kwaśne , a niezmiernie rzadko występują gleby bielicowe , jedynie w okolicach Baligrodu.

Hydrografia

Rzeka San w Bieszczadach

W wyniku tego w Bieszczadach wykształcił się specyficzny układ sieci rzek i sieci grzbietów zwany często kratownicowym lub też rusztowym, ponieważ przypominają kratownicę albo ruszt, gdy patrzeć na nie z lotu ptaka. W górnych swych biegach, rzeki płyną równolegle do grzbietów górskich, aby następnie w swych środkowych odcinkach zmienić nagle kierunek na prawie północny, przecinając w ten sposób, prawie poprzecznie pasma i masywy górskie, tworząc przełomy rzeczne .

Przełomy tworzą rzeki: Solinka koło Buka , Wetlina koło Kalnicy , Górna Solinka koło Moczarnego , San w okolicach Otrytu , a na szczególną uwagę zasługuje przełom Prowczy – Nasiczniańskiego Potoku, który oddziela Połoniny Wetlińską od Caryńskiej .

Klimat

Klimat Bieszczadów jest zróżnicowany, ponieważ leżą one na granicy dwóch krain klimatycznych, gdzie stosunki termiczne, wilgotnościowe i ilość opadów atmosferycznych różnią się znacznie. I tak np. w Sanoku , położonym na północ od pasm bieszczadzkich, średnia roczna opadów atmosferycznych przekracza 800 mm, a średnia roczna temperatura wynosi 7,5 stopnia Celsjusza . Natomiast już na południe od Przełęczy Użockiej suma rocznych opadów wynosi ok. 600 mm, a średnia roczna temperatura powietrza waha się w granicach 9,5 stopnia Celsjusza. Decydującym czynnikiem klimatycznym wpływającym na południową część Bieszczadów jest klimat Niżu Węgierskiego , charakteryzujący się zmniejszoną ilością opadów atmosferycznych, przekraczających tylko nieznacznie 1000 mm, wysoką temperaturą i małą wilgotnością powietrza. Głównymi oznakami wpływu klimatu Niżu Węgierskiego w południowej części Bieszczadów jest uprawa na znacznych obszarach winorośli właściwej, a także brak w składzie drzewostanów jodły i świerka , które do prawidłowej wegetacji i rozwoju wymagają znacznej wilgotności gleby i powietrza.

Roczna suma opadów w Bieszczadach waha się w granicach od ok. 800 do ok. 1200 mm. Na wysokości ponad 550 m n.p.m. opady te przekraczają 1000 mm rocznie, a na najwyższych szczytach przekraczają nawet 1200 mm rocznie. Najobfitsze opady występują w okresie letnim, w miesiącach czerwcu i lipcu, najmniejsze w okresie zimowym. W przeciwieństwie do pozostałego regionu Karpat, Bieszczady odznaczają się większymi jesiennymi niż wiosennymi opadami atmosferycznymi. Wiatry najczęściej notuje się w Bieszczadach o kierunku południkowym, znacznie częściej południowe niż północne. Największe prędkości osiągają one w półroczy zimowym (w Ustrzykach Górnych rzędu 4,5 m/s, znacznie więcej w partiach szczytowych). Wiatry halne wieją średnio przez 14 dni w roku w Ustrzykach Górnych , a przez 4 dni w Komańczy . Towarzyszy im gwałtowny wzrost temperatury przy jednoczesnym zmniejszeniu wilgotności powietrza, co powoduje odwilż i szybkie topnienie śniegu.

Lokalny mikroklimat odnotowuje się w kotlinie Cisnej , charakteryzuje się on większą ilością opadów, niższą przeciętną temperaturą oraz dłuższym zaleganiem pokrywy śnieżnej. Natomiast okolice Chmielu i Dwernika wyróżniają się wyższą średnią temperaturą, nieco mniejszymi opadami i wyjątkowo ciepłym mikroklimatem.

W styczniu i w lutym występuje zjawisko inwersji temperatury , wskutek czego powietrze w wyższych partiach staje się bardzo przejrzyste, dzięki czemu z bieszczadzkich szczytów można podziwiać m.in. Tatry odległe o ponad 130 km.

Roślinność

las bukowy w pobliżu Durnej

Dzięki metodzie analizy pyłkowej przeprowadzono badania zmian szaty roślinnej profilu torfowiska wysokiego m.in. w okolicach Tarnawy Wyżnej i datowaniem bezwzględnym metodą radiowęglową C14, co pomogło odtworzyć przemiany jakim podlegała roślinność Bieszczadów przez okres ostatnich 10000 lat. Badania te pozwoliły na stwierdzenie, iż u schyłku ostatniego zlodowacenia , gdy na niżu dominowały drzewostany sosnowe z domieszką modrzewia i limby , to wyższe partie Bieszczadów były prawie zupełnie bezleśne. W miarę ocieplania się klimatu, na teren Bieszczadów zaczęły wkraczać z południa Europy gatunki ciepłolubne, jak: sosna , świerk , wiąz czy też dęby . Około 6000–4000 lat p.n.e. bieszczadzkie szczyty porośnięte były niezmierzonymi lasami świerkowymi. Lepiej zbadanym okresem w rozwoju roślinności Bieszczadów jest okres ok. 1000 lat p.n.e. tj. od czasów kiedy zmiany klimatyczne nie następowały tak gwałtownie, a lasy nie były jeszcze obiektem intensywnej gospodarki człowieka. W okresie subborealnym udział świerka w składzie bieszczadzkich lasów był większy niż obecnie. Rosły one zarówno w niższych jak i najwyższych partiach górskich szczytów. Pośród roślin zielnych obficie występował widłak jałowcowaty . W okresie subatlantyckim, w miarę zwiększania się wilgotności powietrza , następowała gwałtowna ekspansja , od południa Europy, typowych gatunków ciepłolubnych jak: buk , grab i jodła . Zwłaszcza udział jodły w ówczesnych lasach bieszczadzkich był o wiele większy niż obecnie. U schyłku tego okresu, na podstawie obecności pyłków w badanych torfowiskach, stwierdzić można, że zwiększył się udział roślin związanych z człowiekiem, a przede wszystkim traw i turzyc .

Człowiek osiedlając się w dolinach trzebił lasy, głównie w sąsiedztwie torfowisk , gdzie zakładał pastwiska , łąki i pola . Gwałtownie zmniejszył się udział jodły, graba i buka w składzie bieszczadzkich lasów. Badania archeologiczne potwierdzają fakt, że rozległe obszary górnego Sanu pozostawały bardzo rzadko zaludniane i jeszcze do początków XV wieku tereny te były na ogół bezludne lub też bardzo rzadko zaludnione. Dopiero w drugiej połowie XV wieku rozpoczął się "boom kolonizacyjny", który wzmógł się znacznie na początku XVI wieku. Znacznemu napływowi ludności towarzyszyło nadmierne wycinanie lasów najpierw w dolinach, a potem wokół szczytów. Z niezmierzonych bieszczadzkich lasów ludzie pozyskiwali drewno głównie pod budownictwo. Lasy wycinano również w celu uzyskania nowych terenów pod uprawy rolne i łąki. Jednocześnie wołoscy pasterze wycinali lasy w wyższych partiach gór dla pozyskania nowych terenów pod pastwiska dla owiec, kóz i bydła. Ocenia się, że Wołosi osiedlali się na tych terenach już z końcem XIII wieku, a przybywali z Półwyspu Bałkańskiego i okolic Siedmiogrodu .

Początkowo, do około połowy XVI wieku, działalność osadników nie wpływała w negatywny sposób na ilość i jakość bieszczadzkiej roślinności, więc w tym czasie lasy zajmowały ok. 80% powierzchni Bieszczadów. Drastyczne zmniejszenie się lesistości Bieszczadów i znaczne zmiany w składzie flory dokonały się od drugiej połowy XVI wieku do końca XIX wieku, kiedy to z uwagi na istniejące kopalnie rud żelaza i funkcjonujące, prymitywne hutnictwo , (głównie w okolicach Baligrodu) wzrosło gwałtownie zapotrzebowanie na drewno .

Na początku wieku XX lesistość Bieszczadów w dolinach rzecznych kształtowała się w granicach ok. 25%, w niższych partiach górskich ok. 40%, natomiast w wyższych partiach ok. 60%. Pod koniec XIX i na początku XX wieku procent lesistości Bieszczadów nie uległ zmniejszeniu, jednakże zmienił się charakter lasów. W wyniku głębokich przemian jakie zaszły głównie na pogórzu i w dolinach rzecznych, czyli w warunkach korzystniejszych dla gospodarki człowieka, lasy prawie całkowicie wytrzebiono, a tylko zbocza wyższych szczytów górskich jak: Tarnicy, Chryszczatej , Wielkiej Rawki i Krzemieńca na wschodzie, zachowały swój pierwotny , puszczański charakter.

Największe zmiany w roślinności Bieszczadów zaszły w XX wieku, po wybudowaniu kolejek leśnych, które sięgały do Cisnej , Smereka i Zatwarnicy . Kolejki te handlarze drewnem wykorzystywali do transportu, a wokół nich zakładali wielkie obszary zrębów zupełnych, które potem zalesiano monokulturami świerkowymi. Rabunkowy wyrąb drzew w Bieszczadach doprowadził do znacznych, negatywnych zmian w składzie drzewostanów, gdyż pozostawiono sztuki tylko najgorszej jakości technicznej, które następnie przekazały swoje cechy dziedziczne młodszym pokoleniom, pozbawiając w ten sposób następne pokolenia ludzi cennego surowca drzewnego.

Do roku 1947 region ten był przeludniony, gdyż na każde 100 hektarów użytków rolnych przypadało średnio ok. 90 osób, a ludność ta zajmowała się przede wszystkim uprawą roli i hodowlą bydła oraz owiec, wypasając wielkie ich stada od wczesnej wiosny do późnej jesieni. Bydło i owce wypasano również w lasach, doprowadzając je stopniowo do degeneracji oraz degradacji. Ponadto pasterze wycinali znaczne powierzchnie lasów pod nowe pola uprawne i pastwiska, których granice sięgały wysokości 900 metrów – aż do granicy połonin.

Po II wojnie światowej Bieszczady niemal zupełnie się wyludniły i od tego czasu daje się obserwować, szczególnie w dolinach, zjawisko związane z ogromnym dynamizmem przyrody. Na miejscu dawnych łąk, pastwisk i pól rozrosły się bujne łany pokrzyw oraz innych roślin ruderalnych jak wiązówka błotna czy bodziszek błotny . Na dawnych polach uprawnych rozrosła się w dużych ilościach olsza szara i wierzba iwa , których obszary, w wyniku sukcesji, zaczęły się przeistaczać w laski olszowe, potem bukowe i jodłowe. Wprowadzone przez ludzi monokultury świerkowe uległy degradacji, a ich miejsce zajęły buki, dęby, jodły i wiązy. W miarę dziczenia tych terenów, w miejsce gatunków roślin związanych z człowiekiem, zaczęły się pojawiać i opanowywać swoje naturalne siedliska, rośliny kiedyś tam występujące naturalnie. Szczególny charakter Bieszczadów uwidacznia się nie tylko w charakterystycznej rzeźbie terenu i specyficznym krajobrazie , ale także w charakterystycznym składzie flory.

Flora roślin naczyniowych (kwiatowych) reprezentowana jest w Bieszczadach przez ponad 900 gatunków, porosty przez ponad 300 gatunków, blisko 250 gatunków mszaków, około 20 gatunków śluzowców i wiele grzybów. Na szczególną uwagę w Bieszczadach zasługuje blisko 30 gatunków roślin tzw. „endemicznych” tj. takich, które występują tylko na terenie Bieszczadów. Do gatunków endemicznych w Bieszczadach zaliczamy:

• wilczomlecz karpacki
• olsza zielona (kosa olcha)
• goździk skupiony
• fiołek dacki
• chaber Kotschy'ego
• węźymord górski
• ciemiężyca biała
• ciemiężyca zielona
• arnika górska
• lulecznica kraińska
• ciemiernik czerwonawy
• smotrawa okazała
• tojad
• śnieżyca wiosenna
• cebulica dwulistna
• boczniak wetliński
• Neobulgaria pura
• Crepidotus wakefieldiae
• czernidlak
• trzęsak
• Pistillaria tyhuloides

Szczególnie interesującą jest w Bieszczadach grupa ok. 80 gatunków roślin wysokogórskich do których zaliczamy:

• prosienicznik jednogłówkowy
• leniec alpejski
• turzyca skalna
• pierwiosnka długokwiatowa
• złocień okrągłolistny
• czosnek siatkowaty
• ostrożeń wschodniokarpacki
• mech wysokogórski – Hygrohypnum alpinum
• bażyna czarna
• widłak alpejski
• zanokcica
• rojnik

Do gatunków ciepłolubnych (kserotermicznych) zaliczamy w Bieszczadach następujące gatunki:

• pierwiosnka lekarska
• lucerna sierpowata
• krwiściąg mniejszy
• płucnica – Certaria laureri
• brodaczka – Usnea longissma
• tarczownica – Parmelia crinita

Piętrowy układ roślinności

W Bieszczadach podobnie jak i w innych górach, roślinność zmienia się piętrowo od podnóży do szczytów. Układ taki pozostaje w ścisłej zależności od zmiennych warunków klimatycznych zachodzących w poszczególnych piętrach. W wyższych partiach szczytów temperatura powietrza jest niższa, zwiększa się ilość opadów atmosferycznych, przez dłuższy czas występują spóźnione przymrozki wiosenne i wczesne przymrozki jesienne, jest grubsza i dłużej zalegająca pokrywa śnieżna, a tym samym okres wegetacyjny jest znacznie krótszy. Klimat w szczytowej partii gór ma również przemożny i decydujący wpływ na intensywność procesu wietrzenia skał i formowania się gleb. W ostrym, zimnym klimacie wysokich gór, wszelkie procesy ulegają spowolnieniu. Gleby są tam płytkie i kamieniste, a miejscami jak np. na Tarnicy widoczne są gołoborza. Zmiana szaty roślinnej w kierunku pionowym sprawia, że co kilkaset metrów w górę zmienia się także jej skład florystyczny. W zależności od wysokości nad poziomem morza, warunków glebowych, klimatycznych, nasłonecznienia stoków i warunków glebowych, widoczne są piętra roślinności.

Bieszczady z racji swojego położenia geograficznego i specyficznych stosunków florystycznych posiadają swoisty układ pięter roślinnych, inny niż Karpat Wschodnich , Tatr czy też Alp . W wysokich pasmach karpackich jak np. Babiej Górze czy też w Tatrach wyróżnia się 5-6 pięter roślinnych, a mianowicie:

Bieszczady. Widok z Połoniny Caryńskiej w kierunku Ustrzyk Górnych i Tarnicy

• piętro pogórza – do ok. 500 m,
• piętro regla dolnego – pomiędzy 500, a 1200 m,
• piętro regla górnego – pomiędzy 1200, a 1600 m,
• piętro subalpejskie – pomiędzy 1600, a 1800 m,
• piętro alpejskie – pomiędzy 1800, a ok. 2300 m,
• piętro subniwalne – powyżej 2300 m.

Natomiast w Bieszczadach rozróżnia się 3 piętra roślinne:

• piętro pogórza – do 500 m,
• piętro regla dolnego- pomiędzy 500, a 1150 m,
• piętro połonin – powyżej 1150 m.

Fauna

Fauna polskiej części Bieszczadów to przede wszystkim fauna typowej puszczy wschodniokarpackiej, która nie jest dobrze poznana i ogranicza się właściwie do niektórych grup systematycznych. Stosunkowo dobrze poznane są wszystkie gromady kręgowców , a w tym:

• • ryby – 25 gatunków ,
  • płazy – 10 gatunków,
  • gady – 7 gatunków,
  • ptaki – ok. 150 gatunków,
  • ssaki – 51 gatunków.

O wiele lepiej rozpoznano i opracowano królestwo zwierząt bezkręgowych , w tym szczególnie gromadę owadów z czego stosunkowo najlepiej owady siedlisk łąkowych , dżdżownice , pająki , owady ziemnowodne, chrząszcze , motyle . Przez dziesięciolecia góry te nie wzbudzały większego zainteresowania ze strony zoologów i dopiero ostatnia dekada XX i pierwsze lata XXI wieku przyniosły większe zainteresowanie naukowców tym regionem Polski .

W Bieszczadach spotyka się zarówno zwierzęta lasów górskich i wysokogórskich (alpejskich) związanych głównie ze strefą połonin jak: ryjówka aksamitna , darniówka zwyczajna , pierwiosnek , kruk , żmija zygzakowata , żaba trawna , a z motyli – rusałka admirał , bielinek bytomkowiec , górówka meduza i wiele innych oraz zwierzęta lasów niżowych jak: bocian czarny , pustułka czy kruk .

Bieszczady pozostają ostoją zwierzyny grubej – niedźwiedzia brunatnego , wilka , rysia , żbika , ponownie introdukowanego żubra oraz konika polskiego (na razie w specialnej zagrodzie adaptacyjnej na terenie dawnej wsi Radziejowa - docelowo na wolności), a także puchacza , orła przedniego , orlika i innych. Do gatunków wysokogórskich należy występujący w Bieszczadach płochacz halny i siwerniak oraz chruściki z rodzaju Apatania. Brak w Bieszczadach regla górnego z naturalnym pasem świerczyn powoduje, że zwierzęta typowe dla tego piętra występują w reglu dolnym. Przykładem tego są niektóre gatunki ptaków jak: orzechówka , krzyżodziób świerkowy , jarząbek , drozd obrożny , dzięcioł trójpalczasty , sikora sosnówka i sikora czubatka . Wśród kręgowców w jednym przypadku na terenie Bieszczadów występuje subendemit czyli prawie endemit i jest to traszka karpacka , a z bezkręgowców chrząszcz z rodziny biegaczowatych Pterostichus fossulatus.

Historia

Pomnik Karola Świerczewskiego w Jabłonkach, za pomnikiem Góra Walter

W czasie oraz po II wojnie światowej polskie Bieszczady były areną walk między wojskami niemieckimi, oddziałami słowackimi, Armią Czerwoną oraz UPA a polskim podziemiem niepodległościowym ( AK – NSZ ) a następnie Wojskami Ochrony Pogranicza , funkcjonariuszami Urzędu Bezpieczeństwa i innymi organami władzy państwowej polskimi i radzieckimi . Działały tu m.in. oddziały partyzanckie Adama Winogrodzkiego , Józefa Pawłusiewicza , Mikołaja Kunickiego i Antoniego Żubryda . Od wiosny 1943 roku (w konsekwencji tzw. rzezi wołyńskiej ) nasiliły się pierwsze walki polskiego podziemia (głównie AK ) ze zbrojnym ramieniem Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów – UPA . Dopuszczono się wówczas mordów na ludności cywilnej, grabienia wsi, porywania mieszkańców. Początkowo UPA odnosiła sukcesy, działając z pomocą ludności ukraińskiej . W roku 1945 rozpoczęto wysiedlanie ludności ukraińskiej do ZSRR. Akcja ta trwała do 1946 . Po akcji w Jabłonkach , w czasie której zginął gen. Karol Świerczewski , były dowódca Ludowego Wojska Polskiego . To wydarzenie posłużyło władzom polskim jako pretekst do podjęcia zdecydowanych kroków, mające na celu zakończenie walk w południowo-wschodnich rejonach Polski, m.in. Akcję „Wisła” , którą przeprowadził gen. Stefan Mossor . W jej konsekwencji na Ziemie Odzyskane przesiedlono ok. 150 tys. ludzi. Bieszczady opustoszały niemal całkowicie. Akcję osiedleńczą podjęto dopiero w latach 60. XX wieku.

W latach 1974 – 1989 prowadzono zagospodarowanie Bieszczadów, w ramach akcji Związku Harcerstwa Polskiego pod kryptonimem „Operacja Bieszczady-40” (w zamierzeniu akcja miała uświetnić 40-lecie Polski Ludowej w 1984 roku). Kontynuacją Operacji od 1990 roku była „Harcerska Służba Bieszczadom”, a następnie „Bieszczadzka Akcja Letnia”.

Bibliografia

Linki zewnętrzne

• Mapa nazewnicza W. Krukara (wyd. Ruthenus)