Jan Stanisław Jankowski
Jan Stanisław JankowskiJan Stanisław Jankowski, pseud. Doktor, Jan, Klonowski, Sobolewski, Soból (ur.
6 maja
1882
w
Krassowie Wielkim
w pow.
Wysokie Mazowieckie
, zm.
13 marca
1953
we
Włodzimierzu nad Klaźmą
w
ZSRR
) – polski działacz polityczny,
Delegat Rządu na Kraj
od 19 lutego 1943, (formalnie od 21 kwietnia 1943) do 27 marca 1945, inżynier chemik. MłodośćBył synem Józefa (właściciela ziemskiego) i Julianny z Olędzkich. Absolwent gimnazjum filologicznego w
Piotrkowie Trybunalskim
(dzisiejsze
I Liceum Ogólnokształcącego im. Bolesława Chrobrego
) z 1900. Studiował na wydziale Fizyko-Matematycznym
Uniwersytetu Warszawskiego
, potem na Wydziale Chemii
Politechniki Warszawskiej
. W 1906 wstąpił do Wyższej Szkoły Technicznej w
Pradze
, którą ukończył w 1908. W latach 1909–1913 asystent w katedrze chemii rolnej
Uniwersytetu Jagiellońskiego
. Początki kariery politycznejPodczas studiów wstąpił do
Związku Młodzieży Polskiej "Zet"
oraz do
Stronnictwa Narodowo-Demokratycznego
. W latach 1901–1902 zaangażował się w tworzenie Związku Młodzieży Robotniczej oraz Związku im. Jana Kilińskiego. Będąc członkiem tej ostatniej organizacji, współorganizował w 1906
Narodowy Związek Robotniczy
. W 1908 wstąpił do
Ligi Narodowej
. Był jednym z inicjatorów, tzw. Frondy ND, czyli oderwania się
NZR
i innych ugrupowań od
endecji
. Zagrożony aresztowaniem, w 1909 wyjechał do
Krakowa
, gdzie w latach 1912–1914 wchodził w skład
Komisji Tymczasowej Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych
, jako reprezentant NZR i współorganizator
Polskiego Związku Wojskowego
. Służył w
I Kompanii Kadrowej Józefa Piłsudskiego
, a następnie od 1915 w 1. pułku ułanów
Legionów Polskich
. W tym samym roku wszedł do
Centralnego Komitetu Narodowego
z ramienia NZR. W wolnej PolscePo odzyskaniu niepodległości przez Polskę pracował w Ministerstwie Rolnictwa i Dóbr Państwowych oraz Głównym Urzędzie Ziemskim w latach 1919–1921. Był współzałożycielem
Narodowej Partii Robotniczej
(NPR)
i prezesem jej Głównego Komitetu Wykonawczego w latach 1920–1923. Następnie, do roku 1933 piastował funkcję wiceprezesa i sekretarza GKW NPR. W 1921 był ministrem pracy i opieki społecznej w rządzie Wincentego Witosa (
pierwszy rząd Wincentego Witosa
), a następnie powrócił do pracy w Ministerstwie Rolnictwa i Dóbr Państwowych. W 1925 został podsekretarzem stanu w Ministerstwie Pracy i Opieki Społecznej, po czym w 1926 kierował tym resortem pod koniec rządów
Aleksandra Skrzyńskiego
(
rząd Aleksandra Skrzyńskiego
) i
Wincentego Witosa
(
trzeci rząd Wincentego Witosa
). Po
zamachu majowym
pracował
Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych
. Był wiceprezesem
Zjednoczenia Zawodowego Polskiego
(1926–1936). Z ramienia NPR był posłem na
Sejm
w latach 1928–1935, a w latach 1927–1934 radnym
Warszawy
. W 1935 wystąpił z NPR po sporach z
Karolem Popielem
. W 1937 został członkiem
Stronnictwa Pracy
. II wojna światowaPo wybuchu wojny, działał początkowo w instytucjach opieki społecznej. W 1941 objął urząd dyrektora Departamentu Pracy i Opieki Społecznej
Delegatury Rządu RP na Kraj
. Pod koniec 1942 został zastępcą
Delegata Rządu RP na Kraj
, a następnie sam objął tę funkcję w kwietniu 1943 po aresztowaniu
Jana Piekałkiewicza
. Od 1944 był wicepremierem, kierującym
Krajową Radą Ministrów
. Zatwierdził decyzję rozpoczęcia
powstania
w
Warszawie
. „ My tu nie mamy wyboru. "Burza" nie jest w Warszawie czymś odosobnionym, to jest ogniwo łańcucha, który zaczął się we wrześniu 1939 r. Walki w mieście wybuchną, czy my tego chcemy, czy nie. Za dzień, dwa lub trzy Warszawa będzie na pierwszej linii frontu (...) Trudno sobie wyobrazić, że nasza (...) młodzież, którą myśmy szkolili od lat (...) daliśmy jej broń do ręki, będzie się biernie przyglądała albo da się Niemcom bez oporu wywieźć do Rzeszy? Jeżeli my nie damy sygnału do walki, ubiegną nas w tym komuniści. Ludzie wtedy oczywiście uwierzą, że chcieliśmy stać z bronią u nogi.[1]” — Opinia Jana Stanisława Jankowskiego, wypowiedziana podczas rozmowy z
Janem Nowakiem-Jeziorańskim
na kilka dni przed wybuchem powstania w Warszawie Po upadku
powstania warszawskiego
przeszedł na fałszywych dokumentach przez
obóz przejściowy w Pruszkowie
, skąd został zwolniony ze względu na wiek[2]. W marcu 1945 wraz z innymi przywódcami
Polskiego Państwa Podziemnego
aresztowany przez
NKWD
, przewieziony samolotem do
Moskwy
i umieszczony w więzieniu na
Łubiance
. W tzw.
procesie szesnastu
prokurator oskarżył Jana Stanisława Jankowskiego,
Leopolda Okulickiego
,
Stanisława Jasiukowicza
i
Adama Aleksandra Bienia
o to, że byli organizatorami i kierownikami polskiej organizacji podziemnej na tyłach
Armii Czerwonej
na terytorium zachodnich obwodów
Białorusi
i
Ukrainy
, na
Litwie
i w Polsce i działając według instrukcji tzw.
rządu emigracyjnego
, kierowali robotą wywrotową przeciwko Armii Czerwonej i ZSRR, dokonywaniem aktów terroru w stosunku do oficerów i żołnierzy Armii Czerwonej, organizowaniem zamachów dywersyjnych i napadów podziemnych oddziałów zbrojnych, prowadzeniem propagandy wrogiej wobec ZSRR i Armii Czerwonej. Wyrokiem moskiewskiego sądu skazano go na 8 lat więzienia pomimo tego, iż był przedstawicielem innego państwa. Mocarstwa Zachodnie nie protestowały przeciwko temu jawnemu pogwałceniu prawa międzynarodowego. Zmarł prawdopodobnie zamordowany[3] na dwa tygodnie przed końcem odbywania kary 13 marca 1953 we
Włodzimierzu nad Klaźmą
w
ZSRR
. Miejsce jego pochówku pozostaje nieznane. Odznaczony m.in.
Orderem Orła Białego
(pośmiertnie, 1995) oraz
Orderem Virtuti Militari
V klasy (1944). Przypisy- ↑ Kopf S., Starba-Bałuk S., Armia Krajowa. Kronika Fotograficzna, Warszawa 1999, s. 472.
- ↑ Davies N., Powstanie '44, Kraków 2004, s. 570.
- ↑ Grabowski W., Delegatura Rządu Rzeczypospolitej Polskiej na Kraj, Warszawa 1995, s. 293.
Bibliografia- Kopf S., Starba-Bałuk S., Armia Krajowa. Kronika Fotograficzna, Warszawa 1999,
- Davies N., Powstanie '44, Kraków 2004,
- Grabowski W., Delegatura Rządu Rzeczypospolitej Polskiej na Kraj, Warszawa 1995,
- Red. Joanna Szewczyk, Bohaterowie Historii Polski, Chorzów 2007
Inne hasła zawierające informacje o "Jan Stanisław Jankowski":
Podróżnik
...
II wiek
...
Oddychanie komórkowe
...
Odense
...
Sztuka
...
Brno
...
Wiktor Sukiennicki
...
1484
...
Huldrych Zwingli
...
Ratusz w Kownie
...
Inne lekcje zawierające informacje o "Jan Stanisław Jankowski":
Rozwinięcia dziesiętne (plansza 1)
...
219 Kultura, nauka i oświata w okresie II wojny światowej (plansza 3)
...
213 Polska kultura, sztuka i nauka dwudziestolecia międzywojennego (plansza 12)
...
|