www.szkolnictwo.pl

W szkołach podstawowych dochodzi wśród uczniów zarówno do agresji fizycznej jak i słownej. Najbardziej charakterystyczne są bójki między rówieśnikami, agresywne zabawy w postaci przestraszania, niszczenia cudzej własności. Agresja wśród dzieci na terenie szkoły przejawia się również w postaci aktywności grupowej. W ostatnich latach daje się zauważyć obniżenie wieku sprawców przemocy.
Istnieje prawdopodobieństwo, że w każdej klasie szkolnej znajduje się kilku agresorów i kilka ofiar. Te negatywne oddziaływania to dokuczanie, bicie, przezywanie, wyszydzanie, zabieranie pieniędzy i przedmiotów, niszczenie rzeczy. Istnieją też bardziej zakamuflowane formy przemocy pośredniej, częściej stosowane przez dziewczyny niż przez chłopców. Należą do nich oszczerstwa, intrygi, wykluczenie z grupy, naznaczanie i izolowanie. Interwencja nauczyciela podczas jednej z pierwszych prób takiego zorganizowanego działania kilkorga dzieci wobec jednego z nich, niemiejącego samodzielnie się obronić, może ustrzec przed poważniejszymi konsekwencjami wychowawczymi.
Brak reakcji ze strony nauczyciela na występujące w ich obecności akty agresji, ignorowanie skarg dzieci - ofiar agresji, jak również informacji o przemocy wywołują poczucie bezkarności i sprzyjają szerzeniu się agresywności wśród dzieci oraz zaburzeń osobowościowych agresora i jego ofiary. Sprzyja temu również niepodejmowanie tematu agresji w rozmowach z całą klasą, jak również z rodzicami.
Przeciwdziałanie agresji uczniowskiej jest rzeczywiście bardzo trudne i, niestety, nie zawsze kończy się sukcesem. Efekty pracy nauczycielskiej bywają nieraz odległe w czasie lub zachodzą w psychice dzieci i pozostają niezauważone. Najważniejsze jest, by nigdy nie rezygnować z podejmowania wysiłków. Nawet jeśli nie zawsze i nie wszystko udaje się nam osiągnąć.
Osobowość dziecka kształtuje się przede wszystkim pod wpływem rodziny. Gdy wstępuje ono do przedszkola a potem do szkoły staje wobec nowych problemów. Pojawiają się niekiedy trudne do przezwyciężenia napięcia i konflikty. Wsparcia ze strony rodziców nikt wówczas nie zastąpi.
Do najtrudniejszych sytuacji należą te, gdy dziecko staje się ofiarą agresji. Wsparcie psychiczne rodziny oraz interwencja w postaci rozmowy z nauczycielami są wówczas niezbędne. Nie należy czekać, że problem sam zniknie. Jest raczej prawdopodobne, że skomplikuje się i urośnie do rozmiarów trudnych do rozwiązania nawet dla dorosłych.
Nie mniejsze wsparcie należy się dziecku, które samo zachowuje się agresywni wobec innych, zwłaszcza słabszych. Spokojna rozmowa, w której okażemy ciepło i zrozumienie dla jego trudności w radzeniu sobie z przykrymi stanami emocjonalnymi oraz stanowczość w domaganiu się zaprzestania takich zachowań, zapewnią lepszy wpływ wychowawczy niż jakakolwiek kara. Zanim jednak zaczniemy domagać się zmian, należy upewnić się, że interwencja jest konieczna. Nie należy rozwiązywać za dzieci wszystkich problemów, które zgłoszą. Ocena wagi zgłoszonego problemu należy do nauczyciela.
Psychologowie uważają, że u ofiary przeżywającej często głębokie uczucie poniżenia i upokorzenia, strachu, wstydu oraz dezorientacji dochodzi po pewnym czasie do obniżenia poczucia własnej wartości oraz samooceny i do izolacji społecznej. Utrwala się u nich syndrom ofiary.
U agresora zaś po okresie bezkarnego stosowania przemocy utrwali się niewłaściwy wzorzec zachowania, obniży poczucie odpowiedzialności za własne działania. Zacznie on czerpać poczucie mocy z poniżania innych i zadawania im bólu.
Uczniowie odnoszą się również agresywnie do nauczycieli. Skala zjawiska nie wydaje się wielka, jak przemocy wśród uczniów, ale również stale rośnie. Przyczyną są zazwyczaj niesprawiedliwe - według uczniów - oceny oraz niezgadzanie się z opinią nauczyciela. Coraz częściej uczniowie grożą nauczycielom, przezywają ich, wyśmiewają, odzywają się do nich wulgarnie, przejawiają agresję pozawerbalnie, gestami i mimiką, a nawet stosują agresję fizyczną.
Życie w szkole odzwierciedla stosunki panujące poza nią. Nauczyciel nękany poczuciem winy, że nie potrafi kierować uczniem w pedagogicznie zalecany sposób, może się stawać coraz bardziej niekonsekwentny i bezradny w swoich poczynaniach wychowawczych. Na przykład stara się być wyrozumiały i liberalny do momentu, gdy daje się ponieść nerwom. Stosuje wówczas nieadekwatnie ostrą karę, potem w poczuciu winy nadmiernie tłumi swoje emocje, jest zbyt łagodny i przesadnie tolerancyjny, aż do następnego wybuchu gniewu i towarzyszącego mu karania.
Życie szkoły wymaga od nauczyciela uzdolnień artysty, uczonego i znającego swój fach rzemieślnika. To nauczyciel, korzystając z całej swojej wiedzy o świecie, wzbogacanej stale o najnowsze osiągnięcia nauki, tworzy przed rozpoczęciem każdego roku szkolnego własną wizję pracy z uczniami. W wyniku tego niezwykle złożonego procesu twórczego, w którym biorą udział wszyscy nauczyciele, dyrekcja powstaje program wychowania i nauczania danej szkoły oraz wszystkich jej klas. Profilaktyka agresji powinna znaleźć swoje stałe miejsce w tym programie, nie może bowiem być prowadzona tylko w postaci doraźnych akcji, wymaga planowania i ciągłej realizacji.
Na prawdziwy sukces w zapobieganiu szerzenia się agresji wśród uczniów, a nawet w jej przeciwdziałaniu można liczyć dopiero wtedy, gdy wszyscy nauczyciele danej szkoły zaakceptują proponowane kierunki, twórczo je rozwijając, i połączą swoje wysiłki w codziennej pracy.
Dobry nauczyciel charakteryzuje się przede wszystkim tym, że rozumie różnicę między zalecaniem zmian w zachowaniu wychowanka a ich ułatwianiem. Ułatwianie zmian polega na tworzeniu szczególnej atmosfery psychologicznej, która zaczyna się kształtować, gdy w postawach nauczyciela dominują:
a) osobista autentyczność (realność, rzeczywistość),
b) wrażliwe, empatyczne rozumienie uczuć ucznia i ich znaczenia,
c) ciepło, bezwarunkowa akceptacja, docenianie wartości jego osoby.

Początkowo takie cechy przejawia odpowiednio przygotowany nauczyciel. Po pewnym czasie przejmują je niektórzy uczniowie - ci, którzy posiadają większą zdolność do empatii dzięki temu, że w domu rodzinnym sami są traktowani ze zrozumieniem. Jeśli już kilku uczniów zaczyna przejawiać wymienione postawy, w klasie może zachodzić prawdziwe porozumienie, czyli porozumienie nie tylko na poziomie myśli wyrażanych słowami, ale także na poziomie emocji, których się u drugiego człowieka domyślamy.
W takich warunkach uczniowi łatwiej podjąć decyzję o zmianie swego zachowania. Nikt inny nie może tego za niego zrobić, tak jak nikt nie zadecydował za niego, że będzie się zachowywał w określony sposób. Jeśli na przykład bił często młodszych od siebie i słabszych kolegów, to czynił to przecież z własnego wyboru. I ostatecznie też tylko samodzielnie może postanowić: "nie biję".

Bibliografia:

Elżbieta Kwapińska
Szkoła Podstawowa w Łubiance