Przygotowanie dziecka do szkoły jest rozumiane jako wszechstronny rozwój jego osobowości pod względem fizycznym, zdrowotnym, umysłowym i emocjonalno-społecznym. Szczególny rozwój dziecka rzutujący na jego dojrzałość szkolną przypada na wiek przedszkolny, który obejmuje okres życia od 3 do 7 lat. Jest to okres jednolity z uwagi na dominującą w nim formę działalności jaką jest zabawa, sposób zdobywania doświadczeń, mimowolne okolicznościowe uczenie się. Obecnie dzieciom rozpoczynającym naukę szkolną w 7 roku życia stawia się określone wymagania w zakresie dojrzałości fizycznej, społecznej i umysłowej. Czynniki te traktowane są jako ściśle od siebie zależne i wzajemnie się warunkujące.
Doświadczenia polskich przedszkoli pokazują, jak dorobkiem w tym właśnie zakresie mogą się one wykazać, z jakimi codziennymi trudnościami borykają się pragnąc jak najbardziej wszechstronnie rozwinąć dziecko a jednocześnie przygotować je do następnego etapu jego życia - życia szkolnego, z czym ściśle związany jest problem dojrzałości szkolnej.
Niezależnie od sposobu podejścia do zagadnienia dojrzałości szkolnej i rodzaju uogólnień będących jego definicją zawsze pozostaje jego jeden problem : jakimi właściwościami winno się cechować dziecko, by uznać je za dojrzałe do rozpoczęcia nauki w szkole ?
B.Wilgocka-Okoń do "struktury dojrzałości szkolnej zalicza:
- ukształtowanie organizmu,
- rozwój sprawności motorycznych,
- zasób wiedzy i orientacji o świecie przyrody i życiu społecznym,
- umiejętność posługiwania się przedmiotami codziennego użytku,
- zdolność krytycznego ustosunkowania się do własnych i cudzych twierdzeń,
- ukształtowanie emocjonalnego stosunku do rzeczy i zdarzeń, jak również poleceń i zadań, które dziecko będzie wykonywać,
- rozwój zainteresowań i zamiłowań,
- ukształtowanie woli, jak również zdolności do świadomego i celowego wysiłku oraz wytrwałości w realizowaniu zamierzeń i zdolności harmonijnego współżycia z innymi."(1)
Jednakże za najbardziej reprezentatywny czynnik dojrzałości szkolnej B.Wilgocka-Okoń uznaje: "zdolność podporządkowania czyli ujmowanie obrazów, słów oraz różnicowania tych obrazów. Wszelkie bowiem niedokładności w odtwarzaniu znaków przez dzieci wynikają nie z ruchliwej niezgrabności dziecka, lecz z niewłaściwego sposobu widzenia."(2) Wynika z tego, że praca przygotowawcza miałaby na celu przygotować dziecko do "celowego spostrzegania oraz obserwowania kształtów, ujmowania całości i części w przedmiotach, zróżnicowania, wiązania rzeczy i słów, poprawnego opanowania wymowy, ruchów ręki i kształcenia uwagi, wdrażania do współdziałania w grupie oraz ćwiczenia zabezpieczające prawidłowy rozwój fizyczny."(3) Należy jednak zaznaczyć, że B.Wilgocka-Okoń wymienione umiejętności i czynności uważa nie za cel, ale środek rozwijający zdolność logicznego myślenia i celowego działania. Autorka w swoich publikacjach akcentuje fakt, że "należy ustalić dobór zabaw i zajęć, jaki jest dla dzieci nie tylko interesujący, lecz także efektywny, gdy chodzi o popieranie prawidłowego rozwoju dziecka, rozwoju rozumianego jako wynik współdziałania dwu czynników, tj. uczenia się i dojrzewania biologicznego."(4)
Inaczej charakteryzuje sylwetkę dziecka dojrzałego do nauki szkolnej M.Przetacznikowa: "Dzieci uznane za dojrzałe do nauki szkolnej winny być:
- wystarczająco na swój wiek rozwinięte ruchowo i fizycznie, przyczym opanowały już w pewnej mierze precyzyjne ruchy rąk i palców niezbędne przy pisaniu;
- mają duży zasób wiedzy o świecie i orientację w bliskim otoczeniu;
- potrafią porozumiewać się z otoczeniem dorosłych i rówieśnikami za pomocą potocznej mowy zrozumiałej dla odbiorcy;
- są zdolne do działania intencyjnego, tj. podejmują czynności zmierzające do określonego celu i wykonują je do końca;
- przejawiają w swoim zachowaniu określony stopień socjalizacji, tj. liczą się nie tylko z własnymi chęciami i życzeniami rówieśników, z którymi potrafią w zgodzie współdziałać i podtrzymywać z nimi przyjazne kontakty, jak również wykonują polecenia dorosłych skierowane do całej grupy dzieci;
- potrafią opanować swoje emocje, a więc powściągać gniew i złość, lęk i obawę, w każdym razie nie uzewnętrzniają gwałtownie i w sposób niepohamowany swoich stanów uczuciowych."(5)
O dojrzałości szkolnej dziecka decyduje dojrzałość umysłowa. Zdaniem A.Kozłowskiej "O umysłowej gotowości dziecka do nauki szkolnej świadczy poziom aktywności poznawczej dziecka, jego zainteresowania do wiedzy jako źródło informacji."(6)
Zdaniem B.Wilgockiej-Okoń "O umysłowej gotowości dziecka stanowi również poziom jego mowy i myślenia, umiejętność swobodnego i zrozumiałego dla otoczenia wypowiadania się i wyrażania życzeń, pytań, własnych sądów, wniosków i ocen."(7)
"Dziecko umysłowo dojrzałe do szkoły chce się uczyć oraz dobrze orientuje się w najbliższym otoczeniu i środowisku, w którym żyje, rozporządza zasobem doświadczeń i wyobrażeń będących podstawą do rozwoju pojęć"(8) - tak uważa M.Molicka.
Zdaniem H.Jankowskiej "Podstawą określania dojrzałości fizycznej do rozpoczęcia nauki szkolnej jest ocena jego stanu zdrowia, przy czym za czynniki decydujące należy uznać funkcjonowanie organów zmysłowych, odporności na choroby, na zmęczenie oraz ogólna, a w szczególności manualna sprawność polegająca na koordynacji wzrokowo-ruchowej."(9)
Przejawem dojrzałości emocjonalno - społecznej będzie stopień samodzielności, zaradności, chęci i łatwość nawiązywania kontaktów z kolegami i nauczycielami, umiejętność podporządkowania się niezbędnym wymogom dyscypliny. H.Jankowska uważa, że "Dużą rolę odgrywa również równowaga emocjonalna, obowiązkowość i wytrwałość, wiara we własne siły oraz wrażliwość na opinie i ocenę rówieśników i nauczycieli."(10)
Na podstawie analizy dojrzałości szkolnej oraz osiągnięć dzieci w rozwoju fizycznym i psychicznym, które uwarunkowują powodzenie w nauce można wyobrazić sobie sylwetkę dziecka wstępującego do szkoły i dobrze przygotowanego do takiego ważnego momentu w jego życiu. Dziecko takie jest prawdopodobnie wystarczająco na swój wiek rozwinięte fizycznie i ruchowo, opanowało już w pewnej mierze precyzyjne ruchy rąk i palców niezbędne przy pisaniu. Posiada też dość duży zasób wiedzy o świecie i orientację w bliskim otoczeniu, potrafi porozumiewać się z dorosłymi i rówieśnikami za pomocą mowy potocznej zrozumiałej dla słuchaczy. Jest zdolne do działania intencjonalnego podejmując czynności zmierzające do określonego celu i wykonuje je do końca. Przejawia w swym otoczeniu pewien stopień uspołecznienia: liczy się nie tylko z własnymi chęciami i życzeniami, lecz uwzględnia życzenia rówieśników, potrafi z nimi zgodnie współpracować i utrzymywać przyjazne kontakty. Wykonuje polecenia dorosłych kierowane do całej grupy. Jest zdolne opanować swoje emocje, a w każdym razie nie uzewnętrznia swych stanów uczuciowych.
Przypisy:
1. B.Wilgocka - Okoń : - Dojrzałość szkolna a środowisko. Warszawa 1972, s.393;
2. B.Wilgocka - Okoń : - Przedszkole a dojrzałość szkolna. W: "Wychowanie w Przedszkolu" 1987, nr 9;
3. B.Wilgocka - Okoń : - Dojrzałość szkolna a środowisko. Warszawa 1972, s.393;
4. Tamże , s. 390;
5. M.Przetacznikowa : - Podstawy rozwoju psychicznego u dzieci i młodzieży. Warszawa 1973, s.36;
6. A.Kozłowska : - Przygotowujemy dziecko do szkoły. W : "Wychowanie w przedszkolu" 1992, nr 1 i 2;
7. B.Wilgocka - Okoń : - Dojrzałość szkolna dzieci wstępujących do szkoły. W: "Nauczanie i Wychowanie" 1984,nr 2;
8. M.Molicka : - Dojrzałość szkolna a środowisko wychowawcze dziecka. Warszawa 1974, s.42;
9. H.Jankowska : - Dziecko 6 - letnie w roli ucznia. W : "Nowa Szkoła" 1974, nr 3;
10. Tamże, s.16;
mgr Danuta Bartoszek |
