www.szkolnictwo.pl

Asertywność- umiejętność pełnego wyrażania siebie (uczuć, emocji) w stosunku do innych osób. To umiejętność, która ułatwia życie-z nią się człowiek nie rodzi lecz nabywa w wyniku treningów.

Zachowania asertywne:

• pewność siebie
• wysoka samoocena
• szacunek dla siebie i innych
• odpowiedzialność za siebie
• motywacja do dobrej pracy
• zainteresowanie uczuciami i myślami innych
• umiejętność zadawania pytań
• uczciwość i bezpośredniość
• umiejętność słuchania innych
• potrzeba poznawania reakcji otoczenia

Asertywne - odmawianie uczniom
     Jest to stanowcze i jednoznaczne powiedzenie NIE- ale w sposób nie naruszający godności i uczuć uczniów.
Asertywna odmowa zawiera 4 elementy:

1. Początkiem wypowiedzi jest słowo NIE
2. Określenie czego nie chcemy, czego nie decydujemy się wykonać, na co się nie zgadzamy
3. Krótkie, ale prawdziwe uzasadnienie odmowy, bez kłamstwa, wykrętów, usprawiedliwień i pouczeń
4. Podtrzymanie dobrych relacji

     Ponieważ odmowa budzić może niepokój i może być odbierana jako odrzucenie- należy zadbać o to by uczeń miał jasność, że odnosi się ona jedynie do sprawy i nie godzi w niego jako człowieka. Osiąga się to np. poprzez dodatkowe wyrażenie pozytywnych uczuć, jakie żywimy do rozmówcy, pokazanie własnego zainteresowania sprawą i wskazanie innych możliwości jej załatwienia, powiedzenie chęci kooperacji w innych sytuacjach itp. Choć ten fragment asertywnej odmowy czasami nie jest konieczny, w większości sytuacji w relacji nauczyciel-uczeń powinien się znaleźć. Zwiększa on prawdopodobieństwo, że odmowa nie zostanie odebrana jako atak, czy odrzucenie i nie naruszy poczucia godności i wartości uczniów.
Przykłady:
     Nie decyduję się spytać cię dzisiaj jeszcze raz, ponieważ w ostatnim tygodniu pytałem cię z uzgodnionego tematu dwa razy i nie wywiązałeś się z umowy. Mam jednak nadzieję, że na najbliższej klasówce poradzisz sobie z tematem, ponieważ jesteś zdolnym chłopcem.
     Asertywna odmowa nie zawiera pretensji ( znowu o to samo mnie prosisz, choć znasz moje zdanie), wymówek ( nie wolno mi pytać poza wyznaczonymi terminami), nadmiernego usprawiedliwiania się ( dyrektor zabronił mi), aluzji ( czy aby dobrze robisz prosząc mnie o to?), pouczeń ( gdybyś robił wszystko w porę, to sytuacja byłaby inna).
     Asertywnie odmawiając bierzesz odpowiedzialność za całą sytuację i jej kontekst. Czyń to rozważniei tylko wtedy, gdy jest to w pełni uzasadnione! Nie używaj odmowy jako sposobu karania, budowania autorytetu, używania władzy itp. Podejmując decyzję o odmowie uwzględniaj wszystkie "za" i "przeciw". Pamiętaj, że masz asertywne prawo zastanowić się nad tym co chcesz powiedzieć i nie musisz mówić, co ci pierwsze przychodzi na myśl.

Zasady asertywnego krytykowania ucznia przez nauczyciela
     Asertywna krytyka ucznia to taka, która nie rani godności dziecka i szanuje prawa do posiadania odrębnego zdania. Formułowana jest w sposób następujący:

1. Odnosi się do faktów, nie zawiera żadnych negatywnych uogólnień.
2. Przedstawia ustosunkowanie nauczyciela do tych faktów, jego opinie postawy lub emocje. (Martwię się....oburza mnie to, że.... nie podoba mi się....czuję się zawiedzony itp.)
3. Wyraża oczekiwania dotyczące zachowań ucznia-czego od niego chcemy, czego wymagamy, jakich zachowań spodziewamy się.

     Z natury rzeczy krytyka jest rzeczą bolesną, obniżającą poczucie własnej wartości. W tej sytuacji istotną rzeczą jest więc zadbanie o dobre relacje. Ważny jest np. ton głosu i język ciała nie pogłębiający napięcia u krytykowanego. Ton winien być zdecydowany i stanowczy, ale spokojny i w miarę ciepły ,bez krzyku.
     Warto też podtrzymywać dobre relacje poprzez dodatkowe sformułowanie pozytywnych opinii o charakterze ogólnym, docenienie pewnych aspektów krytykowanego zachowania, czy też przytoczenie innych sytuacji, w których wystąpiły aprobowane przez nas zachowania.(Wiem, że jesteś zdolny....doceniam twoją pracę....na podstawie innych twoich prac sądzę, że jesteś w stanie....itp.)
      Czasami dobre relacje nauczyciel może próbować podtrzymywać poprzez dotyk(poklepanie, objęcie, wzięcie za rękę itp.)Jest to zachowanie ryzykowne, ponieważ generalnie sytuacja krytyki powoduje zwiększanie dystansu fizycznego między rozmówcami. Dotyk, który jest więc wyrazem chęci obniżenia przez nauczyciela napięcia wynikającego z konieczności sformułowania negatywnej oceny, może być przez dziecko źle odebrany. Dotyk może być akceptowany przez ucznia jedynie wtedy, gdy spostrzega on krytykującego tj. nauczyciela, jako osobę bliską i nie zagrażającą, a negatywną ocenę jako słuszną i uzasadnioną. Nie zawsze dziecko tak widzi nauczyciela i całą sytuację. Jeśli warunki te nie zostaną spełnione-dotyk jest odrzucony, odbierany jako manipulacja. Reprymenda nie może też być zbyt oddalona w czasie w stosunku do zachowań, które chcemy skrytykować. Nie powinna też być wielokrotnie powtarzana odnośnie tej samej sytuacji.

Wyrażanie i przyjmowanie krytyki
     Każdy z nas z pewnością doświadczył, jak trudną sztuką jest zarówno wyrażanie krytyki wobec innych, jak i przyjmowanie jej samemu. Informacje krytyczne trzeba usłyszeć, zrozumieć, być może zmienić coś w swoim postępowaniu, a także zachować dobre stosunki między krytykującym a krytykowanym.
       H.Hamer(1994) przedstawia listę rad i zaleceń, jakimi warto się kierować przy wyrażaniu i przyjmowaniu krytyki.
Przekazywanie uwag krytycznych:

1. Wypowiadaj zarzuty bezpośrednio do osoby zainteresowanej i tylko w cztery oczy
2. Nie porównuj krytykowanego zachowania z innym, to poniża
3. Wypowiadaj zarzut jak najszybciej po fakcie
4. Gdy rozmówca przyjął zarzut do wiadomości, nie powtarzaj tego-to upokarza
5. Krytykuj tylko zachowania, które da się zmienić
6. Nie podkreślaj dodatkowo niezadowolenia grymasem
7. Naraz wypowiadaj tylko jeden zarzut-kumulowanie zarzutów denerwuje i sprawia, że przestaje się słuchać w ogóle!(częste u młodzieży bombardowanej zazwyczaj krytycznymi uwagami)
8. Unikaj złośliwości oraz sarkazmu
9. Nie pytaj o motywy krytykowanego zachowania i nie próbuj ich odgadywać
10. Unikaj słów "nigdy" i "zawsze" -przesada nie sprzyja wiarygodności.
11. Jeśli nie chwalisz dużo i często, nie spodziewaj się przyjęcia twojej krytyki do wiadomości. To nie tyle zasada, co warunek skuteczności krytyki.

Przyjmowanie uwag krytycznych:

1. Zachowaj spokój i daj do zrozumienia, że słuchasz
2. Patrz w oczy
3. Staraj się zrozumieć, o co krytykującemu chodzi-nie broń się
4. Nie przypisuj rozmówcy pobudek wrogich względem Ciebie
5. Nie zmieniaj tematu
6. Nie krytykuj osoby, która Cię krytykuje
7. Nie mów krytykującej Cię osobie, że jest przewrażliwiona
8. Nie dowcipkuj
9. Nie przypisuj rozmówcy tego, czego nie powiedział
10. Pod koniec rozmowy daj do zrozumienia, że pojąłeś zarzut
11. Daj sobie czas na uspokojenie się, uporządkowanie myśli i rozważenie sensowności zarzutów, zanim ewentualnie podejmiesz dyskusję na ten temat

Literatura:

1. Maria Król-Fijewska "Stanowczo łagodnie bez lęku"
2. "Jak rozwinąć skrzydła" Wydawnictwo Intra
3. "Pokochać siebie" Wydawnictwo Intra
4. Eric Berne "W co grają ludzie"
5. Maria Król-Fijewska "Trening asertywności"

Opracował: Tomasz Śledzik
Nauczyciel wychowania fizycznego
Szkoły Podstawowej w Ostrowitem