Otwarty styl wychowania sprzyja stymulowaniu własnej twórczej aktywności dziecka. Właściwe postawy nauczyciela w stosunku do dziecka decydują o tym, że wierzy w siebie i w swoje możliwości. Jest to podstawowy warunek pojawienia się aktywności twórczej. Dla jej ukazania się niezbędne są inne jeszcze warunki:
- warunki materialne,
- twórcza, otwarta postawa dorosłego, którego zadaniem jest inspirowanie i kierowanie działaniami dziecka.
Nauczyciel - wychowawca powinien znać i rozumieć dzieci, mieć z nimi przyjazny, dobry kontakt, szanować ich indywidualność, wzbudzać zaufanie i szczerość. Powinien także orientować się w psychologicznych podstawach swobodnej ekspresji oraz twórczości dziecięcej.
Nauczyciel jest odpowiedzialny za środowisko, materiał, który dostarcza dzieciom, stworzenie przyjaznej, radosnej, atmosfery i uczenie ich pokonywania własnych niepowodzeń, bowiem nie powinny mieć poczucia niemożności. Kontakt nauczyciel - dziecko nie powinien się ograniczać tylko do słów. Gesty, spojrzenia, mimika, ruchy ciała, postawa często więcej komunikują dziecku niż słowa. W sposób bardziej autentyczny i bezpośredni pozwalają mu czuć, że jest dostrzegane przez nauczyciela.
Nigdy nie należy przerywać dziecku, gdy pracuje z zapałem. Wymaga to dyskrecji i szczególnej wrażliwości nauczyciela, respektowania indywidualnego rytmu aktywności dziecka.
Okres przedszkolny to czas dojrzewania dziecka do twórczości. Dominuje w tym okresie „prawdziwa" zabawa z elementami twórczej aktywności ruchowej, muzycznej, plastycznej i słownej. Ale tej „prawdziwej" zabawie towarzyszy działanie, które pojawiło się dużo wcześniej - mianowicie manipulowanie obiektami, bawienie się własnym ciałem, głosem, otaczającymi przedmiotami. Takie bawienie się pozwala gromadzić różne doświadczenia, wykorzystywane w innych formach aktywności.
Warunki stymulowania własnej aktywności twórczej dziecka w wieku przedszkolnym to warunki sprzyjające zabawie. Jest ona podstawową formą aktywności. Bawiąc się, dziecko poznaje świat, a wykorzystując swoje doświadczenia podejmuje próby przeistaczania otaczającej je rzeczywistości, uczy się współdziałania z innymi i sposobów najefektywniejszego porozumiewania się.
Zabawa daje dziecku możliwości wielopłaszczyznowej ekspresji siebie. Im bardziej zróżnicowane jest materialne środowisko, w którym działa dziecko, im większą ma ono możliwość swobodnego działania, wyboru, im większy jest zasób doświadczeń dziecka - czyli im więcej słyszało, widziało, przeżyło - tym zabawa jest bogatsza, tym lepiej sprzyja powstaniu postawy, którą Maslow określił jako „pierwotną postawę twórczą". Stanowi ona niezbędny etap w rozwoju tego, co autor ten określił jako „prawdziwą twórczość". Pierwotna postawa twórcza obejmuje takie cechy jak: wrażliwość, pomysłowość, wielokierunkowość myślenia, oryginalność, fantazja. Twórczość prawdziwa - to odkrywcze, zaplanowane, uwzględniające rezultat końcowy działanie, wymagające specyficznych uzdolnień i wysokiego poziomu kompetencji.
Gdy mówimy o stymulowaniu twórczej aktywności dziecka, chodzi właśnie o stworzenie warunków dla powstania pierwotnej postawy twórczej, której przejawem u dziecka jest: ciekawość, chłonność, stawianie wielu różnych pytań, wymyślanie samodzielnych odpowiedzi, próby „naginania" rzeczywistości do swoich potrzeb, bogata ekspresja siebie, radość towarzysząca wszystkim działaniom, które najczęściej mają charakter poszukiwania, poznawania, eksperymentowania.
Ogromną rolę w tym odgrywa nauczyciel. Organizuje materialne środowisko - dostarcza i podsuwa odpowiednie materiały. Towarzysząc mu na co dzień inspiruje jego działania, kieruje nimi i kontroluje je. Od niego więc zależy, czy dziecko będzie mogło dużo działać, dużo przeżyć i zapamiętać, dużo mówić. Od niego zależy w jakim stopniu działania podejmowane przez dziecko będą działaniami spontanicznymi i w jakim stopniu towarzyszyć im będzie dziecięce odczuwanie sukcesu. Od jego ustosunkowań do działalności dziecka zależeć będzie to, czy odczuwać ono będzie subiektywny sens działań. Im bardziej aktywność dziecka będzie spontaniczna, zróżnicowana, samodzielna, tym bardziej będzie ją można nazwać aktywnością twórczą.
Nauczyciel może stać się inspiratorem tak rozumianej twórczej aktywności. By tak się stało, sam musi być otwarty, twórczy i autentyczny w działaniu. Twórczą postawą nauczyciela dziecko może się "zarazić". Jest on dla dziecka modelem. z którego czerpie ono wzory do naśladowania. Wzory takie mogą stać się dla niego inspiracją do podejmowania podobnych zachowań. Dopiero jednak aktywność samego dziecka prowadzić może do ustrukturalizowania tych działań i utrwalenia postawy twórczej. Działaniami dziecka w znacznym stopniu kierują dorośli. Pojawieniu się własnej aktywności twórczej, a co za tym idzie – twórczej postawy dziecka sprzyjać będzie kierowanie, rozumiane jako:
- dostarczenie dziecku bogatych, różnorodnych doświadczeń,
- stawianie otwartych, dających różne możliwości rozwiązania zadań,
- stwarzanie atmosfery akceptacji dziecka,
- rozumienie jego potrzeb i specyfiki w ujmowaniu tego, co je otacza,
- pozostawienie stosunkowo dużej swobody działania,
- częste prowadzenie rozmów z dzieckiem i dzielenie się z nim swoimi doświadczeniami,
- jak najrzadsze ocenianie oraz częste nagradzanie.
Istotą takiego podejścia do dziecka jest traktowanie jego działań nie tylko instrumentalnie, jako drogi do osiągnięcia określonego celu, ale także jako wartości samej w sobie.
M. Montessori traktowała dziecko jako pełnoprawną istotę ludzką, w dzieciństwie upatrując źródło kreatywnego, prospektywnego rozwoju. Dziecko zdaniem autorki, na zasadach wzajemności mogło pozytywnie wywierać pozytywny wpływ na dorosłych.
„Dziecko i dorosły to dwie różne części ludzkości, które nawzajem wpływają na siebie i przy obopólnej pomocy powinny współistnieć w harmonii.” „To nie jest więc tylko tak, że dorosły musi pomagać dziecku, ale także dziecko musi pomagać dorosłemu.”
Montessori postawiła tezę, że dziecko urzeczywistnia swe życie nie tylko jako istota biologiczna, ale przede wszystkim jako istota psychiczno - duchowa w danym jej środowisku kultury ludzkiej. Twierdziła, że tak jak w sensie biologicznym „nikt nie może rosnąć za dziecko", tak i w obszarze duchowym dziecko jest własnym budowniczym. Dziecko od dnia swych narodzin dąży tak usilnie do bycia samodzielnym i niezależnym od dorosłych. Znamy przecież wołania dziecka: „Chcę sam!", „Mogę sam!"
Naturalnie dziecko potrzebuje przy tym wielostronnej pomocy. Pomoc ta musi być zarazem pomocą autentycznie służącą i delikatną, w myśl słów wypowiedzianych przez jedno dziecko:
„POMÓŻ MI ZROBIĆ TO SAMEMU !
Na podstawie literatury pedagogicznej opracowała mgr Renata Łozińska
Wykaz literatury:
- D. Gaul „Interakcje dziecko – dorosły a własna, twórcza aktywność dziecka”
- M. Miksza ”Zrozumieć Montessori O.W. „Impuls” Kraków 1998, str.23-25, 28
- M. Karwowska „Dorośli ułatwiają autoekspresję”
- “Wychowanie w przedszkolu” 1987, nr 6,7; 1988, nr 9;
|
