Praca moja dotyczy dostosowania Metody Dobrego Startu do pracy z uczniem z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym. W dalszej części przedstawiam kilka scenariuszy zajęć.
Dostosowanie Metody Dobrego Startu do
pracy z uczniami z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu
umiarkowanym
propozycje scenariuszy zajęć
Oryginalna metoda została opracowana w latach 40-tych we Francji przez fizjoterapeutkę Théa Bugnet i nosi nazwę Le Bon Départ czyli – dobry odjazd, start, odlot. Nazwa miała wskazywać na możliwość zastosowania jej w przygotowaniu dzieci do nauki czytania i pisania. Do polskich warunków dostosowała tę metodę pani profesor Marta Bogdanowicz. W ciągu kilkudziesięciu lat opracowała Metodę Dobrego Startu (MDS) jako całość oraz jej modyfikacje.
Założeniem Metody Dobrego Startu jest jednoczesne rozwijanie funkcji językowych, spostrzeżeniowych: wzrokowych, słuchowych, dotykowych, kinestetycznych (czucie ruchu) i motorycznych oraz współdziałania między tymi funkcjami czyli integracji percepcyjno- motorycznej. Są to funkcje, które leżą u podstaw czytania i pisania.
W Metodzie Dobrego Startu wyodrębnia się trzy podstawowe rodzaje ćwiczeń:
- ćwiczenia ruchowe – usprawniają analizator kinestetyczno – ruchowy,
- ćwiczenia ruchowo –słuchowe angażują dwa analizatory : kinestetyczno – ruchowy i słuchowy,
- ćwiczenia ruchowo –słuchowo- wzrokowe kształcą zaś trzy analizatory: kinestetyczno – ruchowy,
słuchowy i wzrokowy.
Zajęcia prowadzone Metodą Dobrego Startu przebiegają zawsze wg stałego schematu:
- zajęcia wprowadzające,
- zajęcia właściwe,
Konstrukcja MDS jest bardzo zbliżona do konstrukcji metody ośrodków pracy (zajęcia wstępne, praca poznawcza, zajęcia końcowe), którymi pracuje się w szkole specjalnej.
W edukacji osób niepełnosprawnych intelektualnie szczególnie ważne jest uczenie wielu zmysłów, czyli uczenie polisensoryczne oraz jak najwcześniejsze poddanie dziecka rehabilitacji psychomotorycznej w celu usprawnienia i zharmonizowania współdziałania sfer motoryki i psychiki dziecka. Wśród dzieci upośledzonych umysłowo o tym samym ilorazie inteligencji występuje duża różnorodność w zakresie rozwoju poszczególnych procesów orientacyjno - poznawczych, intelektualnych, wykonawczych. Upośledzenie umysłowe w połączeniu z dysharmonijnym rozwojem funkcji psychofizycznych niekorzystnie wpływa na naukę szkolną i przystosowanie społeczne dziecka.
W tej sytuacji konieczne jest więc zastosowanie w pracy dydaktycznej metody, która by:
- rozwijała aktywność dziecka,
- działała stymulująco na rozwój wszystkich analizatorów,
- wpływała na powstanie koordynacji ruchowo- słuchowo- wzrokowej,
- uczyła zachowań społecznych,
- działała tonizująco na system nerwowy dziecka.
Badania dowodzą, że dzieci upośledzone umysłowo wykazują znacznie niższy poziom rozwoju w sferze percepcyjno- motorycznej niż dzieci pełnosprawne, zwłaszcza w zakresie gorszej pamięci natychmiastowej, upośledzonej percepcji kształtów geometrycznych, analizy i syntezy wzrokowej, określania różnic i podobieństw przy porównywaniu przedmiotów, spostrzegania stosunków przestrzennych, gorszej pamięci figur geometrycznych, percepcji słuchowej, precyzji i szybkości ruchów. Przy zastosowaniu tej metody osiągnięto zauważalny wzrost w zakresie przeciętnego ilorazu inteligencji, przyśpieszenia dynamiki uczenia się, znaczną poprawę sprawności w zakresie pisania z pamięci i ze słuchu oraz szybkości i poprawności czytania.
U dzieci z upośledzeniem umysłowym dominuje myślenie spostrzeżeniowo- ruchowe i konkretno- obrazowe. Dlatego też podczas zajęć należy odwoływać się do konkretów i stwarzać okazję do wielozmysłowych doznań związanych z tymi przedmiotami. Dzieci powinny np. trzymać w ręce konkretne przedmioty, głaskać psa itd.
Wzór (figura i litera) którego kształt ma charakter abstrakcyjny trzeba przybliżyć dziecku przez skojarzenie go z konkretem. Dlatego treści piosenki nawiązują do kształtu wzoru np. koło - piłka, kwadrat - chusteczka itd. Ponieważ dzieci z upośledzeniem umysłowym mają istotne trudności z rozumieniem mowy, dlatego też należy mówić prosto, krótko i dobitnie. Osoba prowadząca powinna uczynić komunikaty słowne jak najbardziej czytelnymi. Z tego też powodu w zajęciach korzystamy z piosenek jak najłatwiejszych.
Dzieci upośledzone umysłowo, aby przyswoiły sobie jakąś umiejętność wymagają większej liczby ćwiczeń, większej liczby powtórzeń. Dzieci te szybko się męczą, dekoncentrują. Dlatego więcej czasu przeznacza się na zabawę.
Dzieci mają wzmożoną potrzebę ruchu. Wykorzystujemy więc te naturalne skłonności w organizowaniu zajęć usprawniających wszystkie funkcje psychofizyczne stosując formę zabaw ruchowych. Zabawy ruchowe aktywizują cały układ ruchowy, w zabawie dziecko uczy się celowego działania. Zabawy ruchowe odbywające się w zespole stwarzają okazję do nauczenia się podporządkowania, kształtowania postaw społecznych. Ponadto zabawy wprowadzają radosny nastrój i dobre samopoczucie, rozwijają sprawność fizyczną, wyrabiają świadomą dyscyplinę oraz umiejętność zespołowego działania. Zabawy dają możliwość ekspresji, rozładowują napięcie emocjonalne.
Metoda Dobrego Startu stymuluje funkcje percepcyjno - motoryczne, psychoruchowe dzieci upośledzonych umysłowo i ma wpływ na przyśpieszenie rehabilitacji tych dzieci.
Trudności dzieci z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym
- Brak umiejętności współdziałania, współpracy w grupie, nierozumienie ograniczeń innych osób z grupy np. zaburzeń mowy, ograniczeń wynikających z upośledzenia umysłowego: wolne tempo myślenia, uczenia się, słaba pamięć, nieznajomość i nieumiejętność stosowania się do zasad zabawy i pracy w grupie, nieśmiałość, izolowanie się w formie tendencji do wycofywania się z zabawy.
- Niski poziom sprawności analizatora słuchowego w zakresie wrażliwości, spostrzegawczości, pamięci słuchowej, brak poczucia rytmu, słaba koordynacja słuchowo – ruchowa, niedojrzałość syntezy i analizy sylabowej i fonemowej, brak znajomości liter
- Nieumiejętność jednoczesnego wykonywania ruchu w połączeniu ze słowem, brak współdziałania wzroku , ruchu rąk i nóg, brak integracji percepcyjno – motorycznej.
Ze względu na wspomniane trudności i ograniczenia dzieci musiałam dostosować metodę do ich potrzeb i możliwości.
Pracę rozpoczęłam od najprostszej wersji modyfikacji MDS “Piosenki do rysowania”. Są to proste wzory kropek, kresek z łatwymi piosenkami. Początkowo nad jednym wzorem pracowałam miesiąc, zmieniając piosenkę w celu urozmaicenia. Czas trwania zajęć był początkowo bardzo krótki- ok.10 min. Później w zależności od predyspozycji dzieci wydłużałam czas do ok.20- 40 min. Zajęcia odbywały się zawsze według ustalonego schematu lecz nie wszystkie ćwiczenia występowały podczas jednych zajęć.
Realizowałam kolejne elementy struktury zajęć w następnym tygodniu. Niekiedy stosowałam powtórzenia 10 min kilka razy w tygodniu.
Następnie wprowadzałam wzory z pozycji “ Piosenki i znaki”, a dalej można wprowadzić opracowanie graficzne liter na podstawie “Piosenek i liter”.
O tempie realizacji programu czyli długości czasu poświęconego nad jednym wzorem, szybkości przechodzenia od wzorów do liter, rezygnację ze wzorów zbyt trudnych lub zbyt łatwych, doborze pomocy lub indywidualizacji pracy musiałam decydować na bieżąco.
Często też do MDS dołączałam elementy Metody Ruchu Rozwijającego Weroniki Sherborne. Obecnie do tej metody dołączam również elementy kinezjologii edukacyjnej i pedagogiki zabawy.
Zajęcia prowadziłam grupowo lub indywidualnie. Bardzo ważna jest dla mnie pomoc osób trzecich w prowadzeniu zajęć: pomocy nauczyciela, studentów, praktykantów.
Dzięki tej pomocy, zajęcia przebiegały sprawniej a dzieci ćwiczyły dokładniej.
Osoby bardziej zaburzone miały większe wsparcie oraz szybciej można było skorygować ewentualne błędy w kreśleniu znaków.
Przykładowe scenariusze zajęć prowadzonych z użyciem elementów
Metody Dobrego Startu
Temat: Opracowanie piosenki “Zła pogoda”
Cele:
- Kształtowanie kompetencji językowych na płaszczyznach: fonologicznej, syntaktycznej,
semantycznej
- Wspieranie umiejętności koncentracji uwagi
- Kształtowanie orientacji w schemacie ciała i przestrzeni
- Usprawnianie percepcji wzrokowej
- Integracja grupy
Metody:
Metoda Dobrego Startu – stymulowania rozwoju psychomotorycznego i rehabilitacji psychomotorycznej.
Formy pracy:
ćwiczenia ruchowe, ruchowo- słuchowe.
Pomoce:
Ilustracja “ Deszcz”. Dla każdego dziecka: woreczki.
I Zajęcia wprowadzające:
1. Przywitanie się: dzieci stoją w kole i śpiewają piosenkę:
Gdy się dzieci mają bawić,
wpierw dzień dobry mówią sobie,
uśmiechają się do siebie
i podają ręce obie.
2. Słuchanie piosenki śpiewanej przez nauczyciela na siedząco “Zła pogoda”
Rozmowa z dziećmi na temat piosenki: prowadzący pokazuje ilustrację “ Deszcz”. Wspólnie powtarza z dziećmi słowa piosenki i śpiewa z nimi piosenkę,
3. Ćwiczenia słuchu fonematycznego- wyodrębnianie z tekstu piosenki:
- zdania: co kapie z nieba?,
- wyrazów – rymów.
II Zajęcia właściwe:
Ćwiczenia ruchowe: dzieci stają w rozsypce. Biegają podnoszą ręce do góry i spuszczają na podłogę dotykając ją- ilustrują spadający deszcz. Potem chodzą w kałużach, przeskakują przez nie.
Ćwiczenia ruchowo- słuchowe: dzieci siedzą przy stolikach, gdzie przygotowane są woreczki (dwa mniejsze). Śpiewając piosenkę wystukują rytm:
- równocześnie dwiema piąstkami na obu woreczkach.
- wystukują rytm spodem dłoni,
- wystukują rytm krawędzią dłoni,
- palcem wskazującym,
- wystukują rytm używając dłoni naprzemiennie.
III Zakończenie zajęć
1. Pożegnanie dzieci piosenką
Gdy się dzieci mają żegnać,
Do widzenia mówią sobie,
uśmiechają się do siebie
i podają ręce obie
Temat: Opracowanie piosenki “ Zła pogoda”- cd.
Cele:
- Kształtowanie umiejętności kreślenia kresek w rytm
- Wspieranie umiejętności koncentracji uwagi
- Kształtowanie orientacji w schemacie ciała i przestrzeni
- Usprawnianie percepcji wzrokowej i słuchowej
- Ćwiczenia integracji percepcyjno- motorycznej
- Integracja grupy
Metoda Dobrego Startu – stymulowania rozwoju psychomotorycznego i rehabilitacji psychomotorycznej.
Formy:
ćwiczenia ruchowe, ruchowo- słuchowe, ruchowo- słuchowo- wzrokowe.
Pomoce:
Ilustracja “ Deszcz”. plansza ze znakiem graficznym 1A. Dla każdego dziecka woreczki, tacki z kaszką, szary papier, kartka z bloku rysunkowego, zeszyt czysty, pędzel, farba, mazak.
I Zajęcia wprowadzające
1. Przywitanie się: dzieci stoją w kole i śpiewają piosenkę:
Gdy się dzieci mają bawić,
wpierw dzień dobry mówią sobie,
uśmiechają się do siebie
i podają ręce obie.
Dzieci witają się podając sobie prawe ręce, lewe ręce.
2. Przypomnienie piosenki “Zła pogoda”.
II Zajęcia właściwe:
Zabawy ruchowo- słuchowe
Wyklaskiwanie piosenki , stukanie w rytm na woreczkach ( pięścią)
Zabawy ruchowo- słuchowo-wzrokowe:
- prezentacja wzoru na tablicy,
- dzieci śpiewają i malują w powietrzu kreski patrząc na wzór,
- odtwarzanie wzoru z pamięci kreśląc wzór ręką na stole, a następnie nogą na podłodze (jednocześnie
śpiewając piosenkę),
- odtwarzanie wzoru z pamięci kreśląc kreski na tacce z kaszką manną,
- odtwarzanie wzoru palcem i farba plakatową na kartce papieru (śpiew).
- odtwarzanie wzoru mazakiem na szarym papierze,
- odtwarzanie wzoru w zeszycie ołówkiem.
- nauczyciel rozdaje karty z rysunkiem. Na dane hasło dzieci śpiewają razem z panią piosenkę i rysują rytmicznie kreski (deszcz).
- dzieci wypełniają kolorem kontury rysunku
Omówienie prac z dziećmi i wywieszenie na tablicy.
III Zakończenie zajęć:
Dzieci stoją w kole i śpiewają piosenkę:
Gdy się dzieci chcą pożegnać,
do widzenia mówią sobie,
uśmiechają się do siebie
i podają ręce obie.
Temat zajęć: “Zabawy z głoską i literą – o – na podstawie piosenki
pt.” Ojciec Wirgiliusz”
Cele:
- Kształtowanie kompetencji językowych
- Kształtowanie umiejętności kreślenia litery - o -
- Wydłużanie koncentracji uwagi
- Kształtowanie orientacji w schemacie ciała i przestrzeni
- Usprawnianie percepcji wzrokowej
- Integracja grupy
Metody:
Wykorzystanie elementów Metody Dobrego Startu
Pomoce:
Tekst piosenki pt. “Ojciec Wirgiliusz”, magnetofon, kaseta magnetofonowa, chusta animacyjna, woreczki z kaszą
Przebieg zajęć
I Zajęcia wprowadzające
- Powitanie dzieci piosenką pt. “ Witaj Asiu, Gosiu, Olu.... jak się masz?”
Słuchanie piosenki z taśmy magnetofonowej “ Ojciec Wirgiliusz”
- ćwiczenia wprowadzające w parach – części twarzy
Dzieci dobierają się parami. Siadają naprzeciw siebie. Wykonują polecenia nauczyciela.
“Popraw włosy, obrysuj dłonią kształt twarzy, dotknij czoła, skroni, chwyć za ucho, wskaż oczy, wygładź brwi, zamknij i otwórz powieki, zamrugaj oczami. Dotknij czubka nosa, dotknij brody, nadmij policzki” następnie dzieci w parze witają się głowami, uszami, brodami, nosami.
- Ćwiczenia słuchowe i słownikowe w oparciu o tekst piosenki
Dzieci dpowiadają na pytania :
- jak ma na imię Ojciec
- co robił Ojciec Wirgiliusz
- ile dzieci miał Ojciec Wirgiliusz
Dzieci powtarzają słowa rymujące się.
II Zajęcia właściwe
Ćwiczenia ruchowe
Dzieci stają w kole i naśladują ruchy nauczyciela
Ćwiczenia słuchowo – ruchowe
Dzieci siadają przy stoliczkach. Śpiewając piosenkę, uderzają rytmicznie w woreczki z kaszą (pięścią, kantem dłoni, jedną dłonią , obiema dłońmi).
III Zakończenie zajęć:
Na zakończenie zajęć dzieci wykonują ćwiczenia w rytm piosenki.
A później śpiewają piosenkę na pożegnanie“ Żegnaj Asiu, Gosiu, Olu.... jak się masz?”
Temat zajęć: “Zabawy z głoską i literą – o – na podstawie piosenki
pt.” Ojciec Wirgiliusz”
Cele:
- Kształtowanie umiejętności kreślenia litery -O-
- Wspieranie umiejętności koncentracji uwagi
- Kształtowanie orientacji w schemacie ciała i przestrzeni
- Usprawnianie integracji percepcyjno- motorycznej
Metody:
Wykorzystanie elementów Metody Dobrego Startu, kinezjologii edukacyjnej
Pomoce:
Tekst piosenki pt. “Ojciec Wirgiliusz” , magnetofon, kaseta magnetofonowa, płyta CD, tacki z kaszą, kartki do rysowania, przybory do rysowania i kreślenia litery, woreczki z kaszą, kreda, wzory liter z falistego kartonu.
I Zajęcia wprowadzające
1. Powitanie dzieci piosenką.
2. Elementy kinezjologii edukacyjnej ( witają się łokieć z kolanem, ręka z uchem itp. rytm piosenki)
II Zajęcia właściwe
1. Przypomnienie piosenki “ Ojciec Wirgiliusz”.
2. Wyklaskiwanie , wytupywanie nogami rytmu piosenki.
3.Układanie litery “O” z szarf.
III Ćwiczenia słuchowo – ruchowo – wzrokowe
- prezentacja wzoru na tablicy,
- dzieci śpiewają i malują w powietrzu literę “O” patrząc na wzór,
- odtwarzanie wzoru z pamięci kreśląc wzór ręką na stole, a następnie nogą na podłodze (jednocześnie
śpiewając piosenkę,
- odtwarzanie wzoru z pamięci kreśląc wzór na tacce z kaszką manną,
- odtwarzanie wzoru węglem na kartce szarego papieru (śpiew).
- odtwarzanie wzoru mazakiem na kartce A4,
- odtwarzanie wzoru w zeszycie ołówkiem.
- wodzenie palcem po wzorze litery z falistego kartonu
- nauczyciel rozdaje karty z rysunkiem. Na dane hasło dzieci śpiewają razem z panią piosenkę i rysują rytmicznie literę “O”
- dzieci wypełniają kolorem kontury rysunku, dorysowują brodę i wąsy Ojcowi Wirgiliuszowi.
Prace są omawiane i wywieszane na wystawie.
- Ćwiczenia końcowe na pożegnanie.
Dzieci siadają w kręgu. Każde dziecko na zakończenie wymyśla różne ruchy. Reszta grupy naśladuje je.
Dzieci żegnają się piosenką.
Temat zajęć: Opracowanie wzoru graficznego z wykorzystaniem piosenki “Panie Bałwanie”
Cele:
- Integracja grupy
- Stymulowanie rozwoju wrażliwości, spostrzegawczości słuchowej
- Usprawnianie koordynacji ruchowo – słuchowej
- Usprawnianie narządów artykulacyjnych
Metody pracy:
metody integracyjne, ćwiczenia relacyjne wg Metody Weroniki Sherborne, elementy relaksacji, elementy Metody Dobrego Startu i kinezjologii edukacyjnej
Pomoce:
Szarfy, papier, wata, chusta animacyjna, koce, magnetofon, kasety, tunel, tekst piosenki “ Panie bałwanie”
Tok zajęć:
I Zajęcia wprowadzające
Powitanie dzieci różnymi sposobami:
- piosenka “ Witaj...”,
- powitanie dzieci różnymi sposobami: plecami, nogami, propozycje dzieci,
- zabawa integracyjna z wykorzystaniem chusty animacyjnej wprowadzająca do tematu “ Zmieniają miejsca ci, którzy lubią np. śnieg, lepić bałwana......
II Zajęcia właściwe
Ćwiczenia ruchowe oparte na rysowaniu oburącz:
- Wysoko na niebie płyną chmurki (rysowanie chmurek). Zerwał się wiatr (koliste ruchy rąk). Rozpadał się
śnieg (delikatne ruchy nadgarstków).Dzieci ulepiły bałwana (3 kule, oczy ,nos, guziki, garnek na głowę i
miotła). Zza chmur wyszło słońce ( kreślenie okręgu i promieni).
- zabawy na śniegu – przechodzenie przez zaspy: podnoszenie wysoko kolan, jazda na sankach (jedno dziecko ciągnie drugie na kocu),
- przepychanie się,
- odklejanie czegoś zamarzniętego,
- chodzenie po lodowych krach w rytm muzyki (gazety),
- Dzieci słuchają piosenki “Panie bałwanie” z taśmy,
- opracowanie piosenki: odpowiadają na pytania o kim jest piosenka, co zrobił na powitanie chłopiec, jaki prezent chłopiec dał w prezencie bałwanowi,
- nauka słów piosenki.
Ćwiczenia ruchowo- słuchowe
- klaskanie, tupanie w rytm piosenki,
- wybijanie rytmu na 2 woreczkach: pięścią, brzegiem dłoni i palcem,
- masażyki – ćwiczenie odprężające (powtarzanie tekstu jednoczesnym ruchem rąk na plecach
dziecka siedzącego z przodu),
- relaks – swobodny taniec z szarfami w rytm muzyki, wyciszenie , położenie chustek w okręgu, w
ciszy zajęcie miejsc w kręgu, wokół szarf.
Zakończenie zajęć – pożegnanie piosenką “ Żegnaj..”
Temat zajęć “ Opracowanie wzoru graficznego z wykorzystaniem piosenki
“Panie bałwanie”
Cele:
- Stymulowanie rozwoju wrażliwości, spostrzegawczości słuchowej
- Usprawnianie koordynacji wzrokowo- ruchowo – słuchowej
- Usprawnianie narządów artykulacyjnych;
Metody pracy:
Ćwiczenia integracyjne, ćwiczenia relacyjne wg Metody Weroniki Sherborne, elementy relaksacji, elementy Metody Dobrego Startu i kinezjologii edukacyjnej
Pomoce:
papier, wata, magnetofon, kasety, tekst piosenki pt. “Panie bałwanie” , magnetofon, kaseta magnetofonowa, płyta CD, tacki z kaszą, kartki do rysowania, przybory do rysowania i kreślenia litery, woreczki z kaszą, kreda, wzory
Tok zajęć:
I Zajęcia wstępne:
- spacer przy muzyce po sali - witanie różnymi sposobami ( spacerujemy – muzyka ; cisza – witanie według poleceń nauczyciela) : jak największej liczbie dzieci podać rękę, powitanie plecami, kolanami, biodrami, stopami, łokciami, nosami.
- Powtórzenie tekstu piosenki “ Panie bałwanie”
II Zajęcia właściwe:
Ćwiczenia ruchowo- słuchowe
- wyklaskiwanie rytmu piosenki ( klaskanie w swoje dłonie, kolana, dłonie partnera, uderzanie naprzemienne: np. prawa ręka- lewy łokieć, lewa ręka- prawa pięta),
Ćwiczenia ruchowo- słuchowo- wzrokowe
- prezentacja wzoru na tablicy,
- wodzenie ręką po wzorze narysowanym kredą na tablicy,
- dzieci śpiewają i malują w powietrzu wzór patrząc na niego,
- odtwarzanie wzoru z pamięci kreśląc go ręką na stole (jednocześnie śpiewając piosenkę),
- odtwarzanie wzoru z pamięci kreśląc wzór na tacce z kaszką manną,
- odtwarzanie wzoru kolorową kredą na kartce szarego papieru (śpiew).
- odtwarzanie wzoru mazakiem na kartce A4,
- odtwarzanie wzoru w zeszycie ołówkiem.
- nauczyciel rozdaje karty z rysunkiem- czarną tekturę. Na dane hasło dzieci śpiewają razem z panią piosenkę i rysują rytmicznie wzór białą kredką
- dzieci wypełniają plasteliną kontury rysunku, dorysowują bałwanowi kapelusz i miotłę.
- wywieszenie i omówienie prac
III Zakończenie zajęć
- pożegnanie piosenką “ Żegnaj........”
Literatura:
M. Bogdanowicz ;Metoda dobrego startu
M. Bogdanowicz, M. Barańska, E. Jakacka, D. Szlagowska; Od piosenki do literki część 1
M. Bogdanowicz, M. Barańska, E. Jakacka; Piosenki do rysowania
B. Sadowski, W. Sherborne; Ruch rozwijający dla dzieci
B. Kosmowska; Rewalidacja indywidualna prowadzona Metodą Dobrego Startu
P. Dennison, G. Dennison; Gimnastyka mózgu
Opracowała: mgr Dorota Skorupińska
