www.szkolnictwo.pl

Wielu z nich wskazuje czynniki związane z warunkami pracy dydaktycznej, działalnością nauczyciela i pracą ucznia jako dominujące. Inni uważają, że czynniki te z reguły działają kompleksowo. Powszechnie jednak uważa się, że źródeł niepowodzeń należy szukać w niższej sprawności intelektualnej uczniów i rozpatruje w obrębie psychologicznej teorii zdolności. Jednakże w kl. I-III nie można mówić o w pełni ukształtowanej strukturze zdolności matematycznych. „W celu wyjaśnienia przyczyn niepowodzeń jako skutku zaburzeń zdolności matematycznych przyjmuje się stanowisko neuropsychiczne i uznaje hipotezę o wąskiej, a także bezpośredniej lokalizacji funkcji psychicznych w określonych częściach mózgu. W tym kręgu rozstrzygnięć mieści się znana w Polsce koncepcja dyskalkulii rozwojowej opracowana przez L. Košča”[1]. To zaburzenie ma swe źródło w genetycznych lub wrodzonych nieprawidłowościach. Dziecko z dyskalkulią nie jest w stanie rozwiązać problemu matematycznego mimo specjalnej pomocy.

Największy wkład w badania dotyczące związku pomiędzy zaburzeniami rozwojowymi a niepowodzeniami szkolnymi ma niewątpliwie Edyta Gruszczyk-Kolczyńska.

W polskich szkołach wymaga się od dzieci myślenia operacyjnego, które na poziomie konkretnym pojawia się u nich około siódmego roku życia. Każde dziecko, które rozpoczyna naukę w szkole chce być dobrym uczniem. Niestety nie udaje się to dzieciom, które nie mają dojrzałości intelektualnej. Powinniśmy w tym momencie pomóc w jak najszybszym osiągnięciu poziomu rozumowania operacyjnego poprzez stworzenie warunków do gromadzenia odpowiednich doświadczeń. To, co składa się na taką dojrzałość, dziecko musi samodzielnie zdobyć, odkryć i wypróbować.

W sytuacji, gdy w odpowiednim momencie nie zdiagnozujemy dziecka i nie pomożemy, najczęściej dochodzi do wypracowania przez nie mechanizmów obronnych. Wśród nich Edyta Gruszczyk- Kolczyńska wymienia:

· ociąganie się z wyjęciem potrzebnych przyborów szkolnych,

· ucieczkę w chorobę (np. ból głowy, brzucha),

· płacz lub niepokój ruchowy,

· przedłużanie czasu potrzebnego na zapis lub szukanie zadania,

· wierne naśladowanie czynności sąsiada,

· wymuszanie od innych dzieci dodatkowej pomocy i oczekiwanie na wynik,

· próby rozwiązywania zadania z jednoczesnym demonstrowaniem własnej bezradności,

· brak zainteresowania zadaniem i nie podejmowanie żadnych czynności.

Taki zakres zachowań stosuje dziecko, aby zmniejszyć przykrości i chronić się przed represjami.

Dorośli również przyczyniają się do powstawania niepowodzeń, gdyż:

· zmuszają dzieci do rozwiązywania zadań nie bacząc, czy są one im dostępne,

· narzucają swój dorosły sposób rozumowania,

· przekazują polecenia i wyjaśniają problemy w sposób zawiły posługując się tylko słowami.

Stałe naciski dorosłych powodują, że dzieci zastępują własny sposób rozumowania podanym wzorem. Stają się mało samodzielne, zahamowane i bezradne.

Unikanie okazji do samodzielnego rozwiązywania problemów na lekcjach matematyki ma głębsze konsekwencje, gdyż wpływa na dalsze zubożenie doświadczeń logicznych i na zwolnienie tempa rozwoju intelektualnego. Następuje blokada nabywania umiejętności i wiadomości matematycznych Takie dzieci utwierdzają się w przekonaniu, że są mniej zdolne. Przestają ufać swym możliwościom intelektualnym i wycofują się z zadań wymagających samodzielnego działania. Frustracja prowadzi do zmian w zachowaniu. Stają się one agresywne, uparte, zbuntowane lub płaczliwe2.

Kolejną cechą dzieci z niepowodzeniami w uczeniu się matematyki jest niski poziom odporności psychicznej. Podczas podejmowania prób rozwiązywania zadań następuje u nich gwałtowne narastanie napięcia, emocji ujemnych i silne poczucie zagrożenia. Taka reakcja jest spowodowana nawarstwianiem się negatywnych doświadczeń. Charakterystyczną cechą zachowania się dzieci nieodpornych psychicznie w takich sytuacjach jest zmiana celu zachowania. Zamiast skupić się na zadaniu, dziecko stara się ochronić siebie przed ewentualnymi zagrożeniami. Nie jest więc w stanie rozwiązać nawet najprostszego zadania.

Na lekcjach matematyki wykonuje się szereg czynności, które wymagają koordynacji wzrokowo-ruchowej, sprawności rąk oraz właściwego spostrzegania wzrokowego, dlatego dzieci o niższej sprawności manualnej gorzej funkcjonują. Dzieci te koncentrują się na czynnościach technicznych i pomocniczych gubiąc istotę pracy- rozwiązanie zadania. Starając się nadążyć za grupą piszą brzydko, nieczytelnie, z licznymi błędami. Brak należytej koordynacji wzrokowo-ruchowej i precyzji spostrzegania utrudniają dziecku gromadzenie doświadczeń logicznych i matematycznych na tyle, że następuje blokada procesu uczenia.

Poniżej oczekiwań funkcjonują także dzieci z przejawami niestałości psychoruchowej, gdyż nie potrafią należycie skoncentrować się na zadaniu. Nadmierna ruchliwość i rozproszenie uwagi nie sprzyjają zrozumieniu poleceń, wysłuchaniu do końca wyjaśnień, czy też uważnemu czytaniu zadania tekstowego. Pobieżność myślenia i pochopność w wysnuwaniu wniosków przeszkadza im w trafnym ujęciu zależności. Często dzieci takie są traktowane jako niegrzeczne. To wywołuje u nich wzrost emocji negatywnych.

Niepowodzeń w uczeniu się matematyki mogą doznawać również uczniowie, którzy przez dłuższy czas nie uczęszczali do szkoły. Zaległości i luki w wiadomościach powodują u nich trudności w opanowaniu bardziej złożonych treści. Podobnych trudności doświadcza dziecko, które z różnych przyczyn zmienia nauczyciela i szkołę.

Dzieci wychowywane w niekorzystnych warunkach, zaniedbane społecznie, są narażone na represje i odrzucenie przez innych uczniów, więc niechętnie chodzą do szkoły i wagarują.

Trudności z rozwiązywaniem zadań matematycznych uwidaczniają się u dzieci, które nie mają wyrobionego nawyku słuchania i nie dążą do ukończenia rozpoczętej pracy. Tego typu nieprawidłowości spowodowane są błędami wychowawczymi popełnionymi przez dorosłych.

W dydaktyce matematyki wiele uwagi poświęca się rozwiązywaniu zadań tekstowych

Aby dziecko poprawnie rozwiązało zadanie tekstowe musi:

· zapoznać się z treścią zadania i zrozumieć sens

· dokonać analizy zadania i ustalić zależności między danymi

· ustalić czego dotyczy pytanie końcowe

· dokonać matematyzacji sytuacji życiowej

· ustalić schemat rozwiązania, obliczyć wynik i sprawdzić jego poprawność

Procesowi rozwiązywania zadań towarzyszą emocje. To one decydują o nastawieniu dziecka do zadania. W uczeniu się matematyki niezbędny jest wysoki poziom zdolności do kierowania swym zachowaniem w sposób racjonalny, mimo doznawanych napięć, gdyż pokonywanie trudności jest wpisane w proces uczenia się.

Dzieci, które z różnych powodów nie potrafią sprostać wymaganiom, prawie na każdej lekcji i każdego dnia:

- gromadzą doświadczenia, że pomimo wysiłku efekt ich pracy jest znikomy,

- dowiadują się od innych osób, że nic nie potrafią i są gorsze,

- przeżywają więcej napięć i emocji ujemnych od swych rówieśników, gdyż częściej dosięga ich dezaprobata i kara,

- emocje negatywne nie są równoważone przeżyciami przyjemnymi, gdyż nie osiągają satysfakcji z pracy na lekcji, w domu natomiast rodzice nie są zadowoleni z braku postępów dziecka.

Na podstawie tych doświadczeń zmienia się samoocena i poczucie własnej wartości. Początkowo walczą, gdyż nie chcą się pogodzić z niską oceną. Sytuacja staje się coraz trudniejsza z powodu niezaspokojenia podstawowych potrzeb: uznania, bezpieczeństwa, miłości. Pojawiają się więc reakcje lękowe, bezsilność, załamanie, brak wiary we własne siły.

Z badań przeprowadzonych przez Obuchowską3 wynika, że lęk wpływa ujemnie na przystosowanie ucznia do szkoły. Takie dzieci uzyskują gorsze wyniki w nauce, są często odrzucane przez rówieśników, są niechętnie nastawione do nauczycieli i źle czują się w szkole.

Dzieci z niepowodzeniami w uczeniu się matematyki powinny być objęte fachową pomocą terapeutyczną. Skuteczna pomoc to:

o stymulowanie procesów intelektualnych,

o modelowanie racjonalnych sposobów zachowania się w sytuacjach trudnych; (wyciszenie nawyków obronnych, wytłumienie reakcji lękowych, wzbudzenie wiary we własne siły, ukształtowanie zdolności do kierowania swymi emocjami)

o rekonstruowanie od podstaw systemu wiadomości i umiejętności do poziomu wymaganego w klasie.