Wewnętrzny świat dziecka stanowi nieustabilizowany i otwarty zespół wyobraźni uczuć i przekonań, które z uwagi na swoją siłę i intensywność, dążą do uzewnętrznienia się. Jest to świat jeszcze nieuporządkowany i nie zorganizowany, powoli dociera jednak do świadomości dziecka, w miarę, jak zyskuje ono umiejętność wyrażania go w formie dostępnej dla innych. Z tej racji pedagogika aprobując spontaniczny charakter twórczej aktywności dziecka, powinna dostarczać mu odpowiednio wyważone porcje informacji empirycznych, które skłaniałyby je do kreatywnego wyrażania odczuć.
Pragnę jednak przypomnieć, że pedagogika nie dysponuje gotowymi technikami ekspresji twórczej. Dziecko odczuwa bowiem naturalną potrzebę okazywania sobie samemu i innym tego, co myśli i czuje. Nie jest więc potrzebna żadna strategia, aby je do tego skłonić. Istotną sprawą jest tylko stworzenie mu sposobności do uzewnętrznienia treści, jakie pragnie wyrazić, kiedy odczuwa taką potrzebę, a także stworzenie sytuacji motywujących je do takiej działalności. Jedyny warunek, konieczny i zarazem wystarczający, to właściwy styl pedagogiczny, od niego zależy, czy dziecku uda się wyrazić to, co chce wyrazić, czy też pozbawione możliwości po temu, całkowicie utraci ono chęć do ekspresji.
Tak mniej więcej przedstawia się pogląd, jaki prezentują Robert Gloton i Claude Clero, autorzy książki pt.: "Twórcza aktywność dziecka". Właśnie ta ich publikacja przyczyniła się w pewien sposób do tego, iż nauczycielka warszawskiego przedszkola Ewa Kisslinger-Dąbrowska zainteresowała się i próbowała stworzyć dziecom w przedszkolu odpowiednie warunki, aby już od pierwszego dnia pobytu miały możność swobodnego rozwijania swojej twórczej działalności.
Aktywność werbalna (własnymi słowami) wraz z aktywnością ruchową jest jednym z pierwszych przejawów aktywności dziecka w ogóle. Gdy tylko wypowie ono pierwsze słowa, w zasadzie nie przestaje już mówić. Mowa jest bowiem jedną z najlepiej dostępnych mu form wyrażania emocji.
Po przejściu okresu adaptacji w najmłodszej grupie dziecko rozpoczyna nieustanne rozwijanie swojej aktywności werbalnej w kontaktach z rówieśnikami. Sprzyjać temu może każda sytuacja. Zadaniem nauczyciela w oddziale 3-latów jest dostarczenie podopiecznym jak najwięcej takich wiadomości, które maj ą za zadanie pomóc im w komunikacji werbalnej, pobudzić do aktywności, nauczyć coraz precyzyjniej werbalizować ich wewnętrze przeżycia.
Dzieci 4-letnie mogą tworzyć tzw. gry mimiczne przy muzyce. Na podstawie obserwacji zachowań ludzi i zwierząt w różnych sytuacjach dzieci tworzą scenki rodzajowe bez rekwizytów. Do tego typu zajęć świetnie nadają się takie utwory, jak wspomnianego już G.Gershwina "Amerykanin w Paryżu" czy "Błęitna rapsodia", K.Saint-Saena "Karnawał zwierząt", M. Rymskiego-Korsakowa "Obrazki z wystawy" oraz "Lot trzmiela" i wiele innych. Pierwszą czynnością nauczyciela na tego typu zajęciach jest zachęcenie dzieci do uważnego wysłuchania utworu. Następnie dzieci pojedynczo, po dwoje lub w większych zespołach reżyserują scenki. Musimy tylko dać im czas do namysłu i narady.
Dla 5-latków możemy stworzyć warunki do zaprezentowania pantomimy. Zajęcia należy rozpocząć od wyjaśnienia grupie, co to jest pantomima. Można także na wcześniejszych zajęciach organizować scenki pantomimiczne na podstawie utworu literackiego, wykorzystując zarówno prozę, jak i poezję.
Dzieci 6-letnie mogą ruchowo (a więc w formie tańca, gry mimicznej czy pantomimy) zilustrować już swój własny utwór. Skoro "komponowały" już wcześniej własną muzykę, mogą więc spróbować ponownie. W następnej kolejności nauczycielka gra każdemu z nich jego własny utwór. Dziecko słucha i przy ponownym wykonaniu reaguje ruchowo. Może przy tym wybrać jakiś instrument perkusyjny, którego użyje np. w czasie tańca. Taka forma zajęć nie powinna być realizowana jako zajęcia z całą grupą lecz indywidualnie lub w małych zespołach. Możemy jednał wykorzystać dzieci przygotowane przez nas wcześniej w trybie indywidualnym, do udziału w zajęciach grupowych jako aktorów teatru pantomimy i tańca. Reszta grupy, nie wyrażająca chęci brania udziału w przedstawieniu, staje się wówczas widownią.
Przedstawione poniżej propozycje zajęć wzbogacają przeżycia i wyobraźnię dziecka poprzez ekspresję twórczą. Nieodzownym elementem jest zastosowanie aktywnych metod pracy.
Aktywność muzyczna: spotkania z brzmieniem.
Scenariusz 1
Grupa: 3-łatki
Temat: Nasze ciało jest instrumentem.
Cele:
- pobudzenie wyobraźni
- przybliżenie przedszkolakowi świata dźwięków, a pośrednio -muzyki
- wyrabianie słuchu,
- wprowadzemie nowego pojęcia.
Pomoce: nie są potrzebne.
Przebieg:
1. Dzieci siedzą w gromadce na dywanie.
Nauczycielka pyta: Co się stanie, gdy będziemy klaskać w ręce?
Zaklaszczcie i posłuchajcie. Odpowiedź dzieci: Słychać klaskanie.
Nauczycielka: Możemy więc powiedzieć, że nasze dłonie są instrumentem, bo gdy klaszczemy, wydają dźwięk.
Nauczycielka: Jakie inne części naszego ciała mogą być instrumentami?
Dzieci pojedynczo podsuwają różne propozycje i demonstrują je: najpierw pomysłodawca, następnie cała grupa. Niektóre możliwe pomysły:
- tupanie nogami,
- kląskanie językiem,
- syczenie,
- uderzanie w nadęte policzki,
- klaskanie dłońmi o kolana,
- klaskanie w pośladki,
- klaskanie o podłogę,
- wydawanie różnych innych dźwięków, jakie tylko uda się dzieciom wymyślić.
2. Na zakończenie możemy stworzyć własną orkiestrę. Nauczycielka recytuje wiersz:
W przedszkolu instrument przy instrumencie
Brzękają wesoło, grają zawzięcie.
A teraz, koledzy, sami już wiecie,
Że nasza orkiestra najmilsza na świecie.
3. Krótko omawiamy treść wiersza.
4. Każde dziecko wybiera z odgłosów (punkt l) jeden, który wydawało. "Gramy" wszyscy jako orkiestra. Nauczycielka jest dyrygentem. Może powiedzieć dzieciom jak nazywa się jej funkcja, ale na razie powstrzymuje się od wyjaśniania pojęć dyrygent, orkiestra.
Uwaga: W czasie trwania zajęcia dzieci stale zmieniaj ą pozycję i dlatego nie jest konieczne prowadzenie zabawy ruchowej. Dzieci początkowo mogą być skrępowne, nauczycielka powinna podać im kilka własnych propozycji do naśladowania. Z czasem dzieci rozluźniają się i chętnie przedstawiają swoje pomysły.
Aktywność plastyczna: Igranie z pędzlem.
Aktywność ta rozwija ekspresję twórczą dzicka, kładąc jednak nacisk na ekspresję werbalną, plastyczną i ruchową.
Grupa: 5-latki
Temat: Moja rodzina.
Cele:
- rozwijanie wyobraźni,
- wrażliwości plastycznej,
- nauka współdziałania w zespole.
Pomoce: materiały do wykonania dekoracji, zależnie od potrzeb.
Przebieg:
1. Poszczególne grupki dzieci przypominają, jakie scenariusze wymyśliły podczas przedstawienia scenek z życia rodziny.
2. Dzieci dobierają się po kilkoro w te same grupki w jakie poprzednio wykonywały scenki.
3. Naradzaj ą się, jaką techniką wykonywać będą dekoracje do swojej scenki.
4. Wybieraj ą potrzebne materiały.
5. Wykonują dekoracje do swojej scenki, pamiętając, że musi ona korelować z treścią scenki.
Uwaga: Nauczycielka jest tu tylko doradcą w przypadkach, gdy dzieci nie mogą same poradzić sobie z jakimś problemem technicznym.
Podsumowanie
Podsumowując doświadczenia w pracy z dziećmi, autorka ponownie odwołała się do książki "Twórcza aktywność dziecka" Roberta Glotona i Claude'a Clero, w której zawarli oni wiele cennych myśli i spostrzeżeń. Napisali miedzy innymi:
Po to, by dziecko mogło wyzwolić swój wewnętrzny świat i posługiwać się właściwymi mu sposobami ekspresji - gestem i mimikom, słowem mówionym, aktywnością plastyczną i muzyczną- trzeba uszanować jego spontaniczność, czuwać nad tym aby unikać wszystkiego, co może pociągnąć za sobą zahamowanie tendencji ekspresyjnych.
Im bardziej osobisty charakter ma myśl wyrażona przez dziecko, tym więcej zawiera ryzyka, że wyda się ludziom dorosłym dziecinna i mało istotna, dziwaczna czy nie na temat, im bardziej jest spontaniczna i pojawia się w okolicznościach uznanych za niewłaściwe, tym trudniejsza może być sytuacja dorosłego,który musi na nią w indywidualny sposób zareagować, sforułować odpowiedź, a przecież często zapomniał już, jak to się robi. A jednak nigdy nie należy lekceważyć dziecka, być opryskliwym czy traktować jego inicjatywy z obojętnością. Nie trzeba także przesadzać z pochwałami: dziecko jest istotą czystą i autentyczną, nie lubi pochlebstwa, które zawiera w sobie pogardę. Chce jednak by traktowano je poważnie i z sympatjąjego wytwory i potrzebyje partnerstwa. Trzeba postępować jak ten dziadek, któremu sześcioletni wnuczek Piotruś z dumą, po chwilce na osobności pod drzewem w czasie spaceru powiedział: "Wiesz, siusiając zrobiłem dziś ósemkę". Zamiast odebrać mu całkowicie ochotę do tego typu inntymnych zwierzeń słowami: "Cicho bądź, mówisz głupstwa, " Dziadek zauważył niewinne : "Ósemka to nieźle... Ale czemu nie napisałeś »Piotr«?. Dziecko pomyślało chwilkę i odpowiedziało poważnie:" Już nie było czym."
Bibliografia:
RAABE 2- Edukacja w przedszkolu, Styczeń 1998
Przypisy:
Glonton Robert, Clero Claude"Twórcza aktywność dziecka", WSiP, W-wa 1976
Opracowała Renata Mikołajczyk
nauczycielka wychowania przedszkolnego
w Przedszkolu Samorządowym nr 2 w Kielcach |
