Charakterystyczną cechą procesów poznawczych dziecka w wieku przedszkolnym jest ich ścisłe powiązanie z działaniem oraz duża podatność na bodźce zewnętrzne, które są głównym czynnikiem ukierunkowującym myślenie. Podstawą rozszerzania się orientacji dziecka w świecie zewnętrznym jest rozwój jego procesów poznawczych, rozwój spostrzeżeń, pamięci i myślenia.
W wieku przedszkolnym zachodzą duże zmiany w zakresie bezpośredniego, sensorycznego oraz bezpośredniego, umysłowego poznania świata, dzięki temu dziecko lepiej dostosowuje się do swojego środowiska i zyskuje szersze możliwości działania. Pod koniec wieku przedszkolnego dzięki stopniowemu doskonaleniu się funkcji poznawczych i czynności umysłowych osiąga wyższy jakościowo poziom rozwoju psychicznego. Charakterystyczną cechą psychiki dziecka przedszkolnego jest dominacja przeżyć emocjonalnych nad procesami intelektualnymi, zainteresowania, pragnienie zabawy, działalności, która sprawia radość, odgrywają decydującą rolę w powstawaniu i przebiegu czynności umysłowych takich jak: spostrzeganie, porównywanie, poszukiwanie przyczyn, wybieranie argumentów, wniosków itp.
U dzieci w wieku przedszkolnym wzrasta wrażliwość poszczególnych analizatorów na rozmaite podniety zewnętrzne oraz bodźce wewnętrznego środowiska organizmu.
Charakterystyczną cechą czynności umysłowych w wieku przedszkolnym jest myślenie konkretno - wyobrażeniowe, którego podstawą jest myślenie sytuacyjne (mogą występować zwłaszcza, u
3-latków, elementy myślenia sensoryczno-motorycznego), myślenie abstrakcyjne, nie związane z konkretem, a polegające na operowaniu pojęciami, kształtuje się w dalszych latach szkolnych.
Bardzo ważną rolę w nabywaniu przez dziecko doświadczenia spełnia zmysł wzroku i słuchu. Już dzieci 3-letnie rozróżniają podstawowe barwy, jednak dopiero w wieku 5-lat większość dzieci używa trafnych określeń przymiotnikowych na oznaczenie tych kolorów. Wiek przedszkolnych charakteryzuje także wzrost ostrości wzroku. Przejawem wzrostu wrażliwości słuchowej u dzieci w wieku przedszkolnym jest zarówno rozwój słuchu werbalnego (zwiększona wrażliwość na dźwięki mowy ludzkiej), jak też słuchu muzycznego, co wyraża się coraz lepszą umiejętnością rozróżniania tonów pod względem ich wysokości, siły i barwy oraz w zdolności do rozpoznawania różnych szmerów. W stosunku do poczucia melodii i harmonii bardziej zaawansowane jest u dzieci przedszkolnych poczucie rytmu, przy dźwiękach muzyki dzieci klaszczą, podskakują, przytupują i tańczą.
Spostrzeżenia dzieci w tym wieku cechuje synkretyzm, zwłaszcza we wczesnej i średniej fazie tego okresu rozwojowego. Dziecko nie potrafi przeprowadzić szczegółowej analizy spostrzeganego przedmiotu, rozczłonkować go na części, a następnie powiązać je w zwartą całość, to, co spostrzega ujmuje globalnie. Inną cechą spostrzeżeń dziecięcych jest ich ścisły związek z działaniem, dziecko we wczesnej fazie wieku przedszkolnego dostrzega przede wszystkim te przedmioty oraz te cechy łączące poszczególne części i składniki przedmiotu, które odgrywają bezpośrednią rolę w wykonywanej przez nie czynności. U dzieci starszych obraz przedmiotu i jego części kształtuje się na podstawie spostrzeżenia, a działanie praktyczne weryfikuje tylko adekwatność tego obrazu. Dopiero jak w miarę działanie dziecka staje się bardziej złożone, wymaga ono spostrzegania bardziej analitycznego.
Uwaga dzieci w wieku przedszkolnym nie jest ani trwała, ani przerzutna i podzielna, dziecko często zmienia przedmioty zainteresowania, odrywa się od jednej czynności lub zabawy, aby przejść do następnej, przerywa rozpoczętą czynność, gdy zaczyna się nudzić, jego uwaga jest przede wszystkim mimowolna, skoncentrowana na bodźcach silnych i atrakcyjnych, a nie podtrzymywana wysiłkiem woli. Kształtują się zaczątki uwagi dowolnej, wraz z wiekiem czas trwania rozmaitych czynności wykonywanych przez dzieci wydłuża się, co świadczy o tym, że skupiają one coraz trwałej uwagę na tym, czym się zajmują i co robią. Stopień koncentracji uwagi i umiejętności skupiania uwagi dowolnej zależą w dużej mierze od indywidualnych cech dzieci, zwłaszcza od typu ich temperamentu, a nie tylko od wieku, dzieci flegmatyczne na ogół łatwiej i dłużej koncentrują się na podjętej czynności niż dzieci żywe i ruchliwe, które mają uwagę bardziej przerzutną i podzielną.
Dzieci w wieku przedszkolnym mają bujną wyobraźnię, potrafią zmyślać różne fakty i wydarzenia, które nie zachodziły w rzeczywistości, przeżywają czytane im bajki, opowiadania tak jakby to działo się naprawdę.
W zabawach tematycznych identyfikują się czasem z fantastycznymi postaciami z bajek i baśni, ożywiają przedmioty martwe, kształtują rośliny i zwierzęta na podobieństwo człowieka (tzw. animizm i antropomorfizm dziecięcy). Drugi kierunek rozwoju wyobraźni polega na stopniowym wyodrębnianiu się jej z czynności percepcyjnych, coraz większym usamodzielnianiu tej funkcji.
Wraz z wiekiem i dokładniejszą analizą spostrzeżeniową przedmiotów zmienia się charakter wyobrażeń dziecięcych, a około 3 roku życia następuje rozgraniczenie świata realnego i fikcyjnego, w toku działania rozwija się wyobraźnia twórcza.
Pamięć dzieci w wieku od 3 do 7 lat ma charakter mimowolny, podobnie jak wyobraźnia lub uwaga, dziecko nie stawia sobie jeszcze specjalnego zadania zapamiętania jakiegoś materiału w tym celu, aby go później odtworzyć. Dziecko w wieku przedszkolnym gromadzi ogromne zasoby doświadczeń w różnych dziedzinach i płaszczyznach: ruchowej, poznawczej, emocjonalnej, społecznej w kontaktach z rówieśnikami i dorosłymi. Pod koniec wieku przedszkolnego obserwuje się u dzieci zaczątki pamięci dowolnej, chociaż chęć przypomnienia sobie czegoś, i to zazwyczaj w toku konkretnego działania, pojawia się na ogół wcześniej niż zamiar zapamiętania i wyuczenia się na pamięć. W wieku przedszkolnym rozwija się pamięć świeża (bezpośrednia) i pamięć trwała. Doświadczenie dziecka kształtuje się przede wszystkim dzięki pamięci trwałej, której podłożem fizjologicznym są systemy połączeń odruchowo- warunkowych. Trwałość pamięci oraz jej inne cechy takie jak: wierność, pojemność i gotowość nie są jeszcze w pełni ukształtowane, chociaż między 3 a 7 rokiem życia następują duże postępy w tej dziedzinie.
Opracowanie: Elżbieta Kowalska
LITERATURA
Czytanie i pisanie –nowy język dziecka, Praca zbiorowa pod red. A. Brzezińskiej, Warszawa 1987r. WSiP
Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży, Pod red. M. Żebrowskiej, Warszawa 1982 r. PWN
H. Mystkowska, Rozwijamy mowę i myślenie dziecka w wieku przedszkolnym, Warszawa 1974 r., WSiP
|
