Zabawa nie jest i nie powinna być przywilejem tylko małych dzieci. Przywykliśmy traktować ją jako formę działalności przynależną dzieciństwu, najczęściej niepoważną, tymczasową. I chociaż doceniamy jej znaczenie w rozwoju dziecka i podkreślamy, jak ważny stanowi obszar jego aktywności – nie traktujemy jej na równi z uczeniem się czy pracą. Bowiem zabawa ta prawdziwa jest czymś poważnym i niepoważnym jednocześnie, jest przyjemnością dla dziecka, ale i czymś, co wiąże się z wielkim wysiłkiem, także fizycznym. Zabawa jednocześnie cieszy i boli, jednocześnie jest bezpieczna, bo niby jest „na niby” i zagrażająca najprawdziwszymi niebezpieczeństwami, jest balansowaniem na krawędzi – na granicy pomiędzy tym co wiem i czego nie wiem, jestem i pewien i przeczuwam dopiero.
Nie zawsze rozwój psychomotoryczny, społeczny dziecka odbywa się zgodnie z pewną określoną chronologią i w takim przypadku pojawiać się mogą u dziecka różnorakie problemy. Pojęcie terapii najczęściej kojarzy się z oddziaływaniem leczniczym dotyczącym zarówno dzieci chorych, kalekich, upośledzonych umysłowo czy też z resocjalizacją osób niedostosowanych społecznie. Działania terapeutyczne podejmujemy wtedy, gdy obserwujemy destrukcyjny wpływ zaburzeń rozwoju na czynności i przystosowanie społeczne dziecka.
W naszych czasach nie możemy zapominać o tym, iż problemy dzieci i idące za tym oddziaływanie terapeutyczne będzie dotyczyć tak „prozaicznych” kłopotów jak: bieda, ubóstwo, bezrobocie, bezdomność, śmierć członka rodziny, rozwód rodziców, nieszczęśliwa miłość, sekty, narkotyki itp. Oddziaływanie terapeutyczne zabaw i gier może więc mieć interdyscyplinarny charakter oraz dotyczyć właściwie każdego momentu życia. Stosowanie w terapii gier i zabaw, w których uczestniczący muszą postawić na samych siebie, ufając, iż poradzą sobie w wykonywaniu zadań stawianych im indywidualnie lub jako członkom zespołu, gdzie muszą także stawiać przed sobą zadanie jakim jest współudział i współzawodnictwo z innymi, obserwuje się równoważenie emocji związanych z dążeniem do sukcesu i z ewentualnym poniesieniem porażki. Ta forma pracy ma wartość terapeutyczną – zawiera walory usprawniająco – stymulujące lub korekcyjno – kompensacyjne. Ważną zasadą prawidłowo przeprowadzonych zajęć jest, dobór ćwiczeń ze względu na treść, czas trwania, wielokrotność powtórzeń i samą formę, regulowany jest zgodnie z możliwościami i aktualnymi potrzebami dziecka.
Gry i zabawy terapeutyczne poprzez swoją różnorodność, angażują równocześnie wiele różnych funkcji psychofizycznych w powiązaniu z dotychczasowym i nabywanym doświadczeniem osobistym dziecka, z jego wiedzą oraz umiejętnościami, nawykami i zainteresowaniami pełnią funkcję integrująco – synchronizującą wobec całokształtu zdolności przystosowawczych organizmu ucznia, umożliwiającym jemu sprawne działanie. Wykorzystując gry i zabawy terapeutyczne można: · dążyć do poprawy ogólnej sprawności i wydolności ruchowej ucznia,
- usprawnić percepcję wzrokową,
- uaktywnić i korygować percepcję słuchową,
- tworzyć skojarzenia pozwalające współdziałać układom funkcji percepcyjno- motorycznych.
Pracując z dziećmi upośledzonymi napotykamy również na jednostki z trudnościami w pisaniu i czytaniu. W pracy z nimi wykorzystuje się między innymi zabawy i gry literowe, które pozwalają na: · utrwalenie graficzne obrazów i akustyczne brzmienie liter, sylab, wyrazów i zdań,
- ćwiczenie trwałości i poprawności skojarzeń między poszczególnymi funkcjami percepcyjno – motorycznymi leżącymi u podstaw czynności czytania i pisania,
- rozwijanie mowy i wymowy oraz związki między mową, a myśleniem.
Aktywne i świadome uczestnictwo pozwala dziecku działać sprawnie, zgodnie z instrukcją i przyjętymi regułami oraz dokonanym podziałem zadań. W wyniku tak zaangażowanego udziału, każdy uczestnik uczy się dowolnie koncentrować uwagę, kierować swój potencjał możliwości na określony moment. Zabawowy, żartobliwy, dowcipny sposób podchodzenia do nieudanych prób rodzi w dzieciach wyrozumiałość na niepowodzenia, rozładowuje napięcia, eliminuje obawy i uczy dobrodusznie śmiać się z siebie i z innych. Ukierunkowany sposób reagowania nie dopuszcza do ironizowania i szydzenia jednych z drugich.
Dziecko poznaje i uczy się świata spontanicznie, wykorzystując do tego dotyk i ruch. Te dwa zmysły są dla niego źródłem wiedzy. Uczy się dotykowego różnicowania i rozpoznawania materii, doznania te wzmacniają i precyzują informacje odbierane za pomocą wzroku. U dzieci z natury bardzo ruchliwych i pobudliwych, stan relaksu można osiągnąć i pogłębić szybciej, gdy do słów, dołączy się ruch w formie kontaktu dotykowego (głaskania, dotykania czubkami palców, poklepywania) i muzykę.
Przykładowy scenariusz zajęć terapeutycznych
Forma zajęć : grupowa z zastosowaniem gier i zabaw, indywidualna praca z dzieckiem na tle grupy.
Cel główny : stworzenie dzieciom doświadczeń korygujących zaburzenia związane z funkcjonowaniem społecznym i zadaniowym.
Zasady terapeutyczne:
- integracja grupy, utrwalenie norm grupowych, kształcenie systemu norm społecznych,
- uczenie umiejętności komunikowania się z innymi osobami,
- afirmacja jednostki,
- odreagowanie emocjonalne
Normy grupowe – „Nie czyń drugiemu, co tobie niemiłe”
- Staraj się wytwarzać życzliwą i serdeczną atmosferę. Mów do swoich koleżanek i kolegów po imieniu. Nie ośmieszaj innych, nie okłamuj, nie zadawaj bólu innym, bo nie lubisz być źle traktowany. Wysłuchaj uważnie co mają do powiedzenia inni, nie przerywaj rozmowy, staraj się mówić konkretnie i na temat.
Przebieg zajęć :
- Krąg rozpoczynający – przekazanie iskierki przyjaźni./Rundka w kręgu./
- Utrwalenie norm grupowych . Dzieci wybierają kartki, na których wypisane są normy współżycia grupowego. Po przeczytaniu ustosunkowują się do nich zaczynając zdanie : „Ja też nie lubię ...”
- Zabawa „Kto też...” wprowadza w atmosferę życzliwości i otwartości. Polega na zmianie miejsca przez dzieci i prowadzącego , po komendzie „Kto też...”/np. lubi rano wstawać/ lubi słodycze/.
Pytające dziecko nie ma swojego miejsca, stoi w środku koła, a pozostałe dzieci siedzą np. na poduszkach. Po zadaniu pytania dzieci, które twierdząco odpowiedziały wstają i szybko zmieniają miejsce, na którym siedziały. Osoba, dla której zabrakło miejsca , wymyśla kolejne pytanie. Wskazane jest aby prowadzący często „przegrywał”. Pomoże to dzieciom poprzez śmiech odreagować napięcie, a prowadzącemu umożliwi modelowanie / np. „Kto też lubi być przytulany”/.
- Zabawa „Magiczny bęben” ma na celu odprężenie , wyrażenie ekspresji ruchowej.
Prowadzący mówi :
„Oto magiczny bęben. Możesz poruszyć się tylko wtedy, kiedy on zagra” Uderza w bęben, uczestnicy poruszają się i zastygają w bezruchu, kiedy bęben przestaje grać. „Teraz magiczny bęben ma jeszcze większą moc , a ty nie tylko poruszasz się kiedy on gra, ale robisz to w taki sposób , w jaki on każe”.
Bądź : miłym kotkiem, złym psem, zadowoloną foką, pełzającym wężem, wypłoszonym wróblem, zmęczonym słoniem, wesołą małpką.
- Zabawa „Aukcja” ma na celu podnoszenie własnej wartości, rozwój wyobraźni.
Każdy z uczestników wybiera sobie wyobrażany przedmiot , który chciałby oddać na aukcję. Każdy członek grupy odgrywa rolę sprzedawcy.
- Zabawa „Kontakt z ciałem” ma na celu doświadczenie odbioru i przekazywania dotyku.
W zamkniętym kręgu, na plecach drugiej osoby przekazujemy hasła słowne:” Idą słonie, potem konie, potem panie na wysokich szpileczkach z gryzącymi pieskami, płynie rzeka, pada deszczyk , potem dreszczyk”
Omówienie - „ Który dotyk był dla Ciebie przyjemny?
Który sprawił Tobie przyjemność, jak przekazywałeś go drugiej osobie”.
- Krąg kończący spotkanie. Dzieci kolejno wypowiadają się: „Dzisiaj na zajęciach najprzyjemniej mi było gdy...”
Przykładowe zabawy o charakterze terapeutycznym.
Ołówek.
Uczestnicy siedzą w kole, każdy ma w ręce rekwizyt (ołówek). Na sygnał prowadzącego zaczynają śpiewać piosenkę „Hej, ho!” i równocześnie wszyscy podają sobie ołówek (w prawą stronę). Powtarzamy tę czynność kilkakrotnie.
Termometry
Uczestnicy chodzą po sali słuchając muzyki aktywizującej. Na hasło „plus” wszyscy podnoszą wysoko ręce, stają na palcach, na hasło „minus” kucają, przysiadają, na hasło „zero” – szukają dla siebie miejsca na krzesłach i zamierają w bezruchu.
Kogo nie ma
Uczestnicy spacerują, w tle muzyka aktywizująca. Na znak prowadzącego wszyscy kucają i chowają głowę między ramionami tak, by nic nie widzieć. Prowadzący przykrywa jedną osobę np. prześcieradłem. Pozostałe osoby wstają i sprawdzają kogo brakuje w grupie. Uczestnik, który został ukryty przejmuje rolę prowadzącego i wybiera kolejną osobę do ukrycia.
Ziarenka
Prowadzący rozdaje kawałki materiału (koniecznie o „śliskiej” fakturze). Zadaniem uczestników jest zwinięcie go dłonią w taki sposób, by materiał został całkowicie ukryty. Pracuje tylko jedna dłoń, nie można sobie pomagać drugą. Zajęcie miejsc na dywanie. Prowadzący włącza muzykę relaksacyjną. Uczestnicy zamieniają się w ziarenka traw, które pod wpływem słońca i ciepła powoli kiełkują z ziemi równocześnie uwalniając kawałek materiału tak, by mógł się rozwinąć.
Grupowy obrazek
Każdy otrzymuje kartkę z dużego bloku rysunkowego. Prowadzący podaje temat i wszyscy zaczynają go rysować w sposób całkowicie dowolny. Na sygnał przekazujemy kartkę sąsiadowi. Ten dorysowuje coś na rysunku i na sygnał, przekazuje dalej. Każdy obrazek musi dotrzeć do każdego uczestnika. Tworzymy wystawę prac i zastanawiamy się jak każdy z nas narysował – czy zgodnie z tematem, czy, by jak najlepiej wykonać wspólną pracę.
Zabawa balonik
Osoby tworzą koło trzymając się za ręce. Nabierają powietrze nosem – balon się powiększa, wydmuchują ustami – zmniejsza się. Dla dzieci niesłyszących – długie nabieranie powietrza nosem i wypuszczanie ustami jest ćwiczeniem oddechowym, pozwalającym na wydłużenie fazy wdechu i wydechu. Co służy zwiększeniu pojemności płuc, która u niesłyszących jest bardzo mała.
Zabawa polowanie
Dwie osoby z grupy zasłaniają oczy. Jedna jest „myśliwym”, druga „zwierzyną”. Ustawieni są na dwóch końcach sali. Ich zadaniem jest dojść do przeciwległych ścian, a „myśliwy” musi dodatkowo upolować „zwierzynę”. Osoba będąca „zwierzyną” nie może się dać złapać. W sali musi panować cisza.
Zabawa „Król Lul”
Ochotnik dostaje koronę i zadanie – musi obserwować, co robi grupa. Jest „Królem Lulem”. Uczestnicy losują hasło, które pokazują gestem, równocześnie. Król odgaduje hasło, wskazuje kolejnego króla. Propozycje haseł: - zamiatanie podłogi, mycie okien, przekopywanie ziemi w ogródku, gra w piłkę, pływanie itp.
Zabawa „Gąsienica”
Cała grupa przeobraża się w „gąsienicę”. Wszyscy klękają w jednym rzędzie i obejmują rękami kostki nóg osoby znajdujące się z przodu. Na znak prowadzącego „gąsienica” zaczyna sunąć do przodu. Może ona poruszać się tylko tak szybko, jak jej najwolniejsza część, ponieważ w przeciwnym przypadku grozi jej rozpad. Zabawę należy przeprowadzić na miękkim podłożu. Osoba prowadząca „gąsienicę” informuje o przeszkodach np. o kałuży.
Opracowała:
Małgorzata Słowińska |
