Występują obiegowe opinie, że szkoły zawodowe, w tym niektóre średnie nie należą do szkół elitarnych. Z reguły uczniami tych szkół jest młodzież pochodząca z rodzin rolniczych lub robotniczych o stosunkowo niskim poziomie wykształcenia, a dosyć często i kultury osobistej - czy jest to cała prawda?
1.Identyfikacja problemu.
Szkoły zawodowe, w tym niektóre średnie nie należą do szkół elitarnych. Z reguły uczniami tych szkół jest młodzież pochodząca z rodzin rolniczych lub robotniczych o stosunkowo niskim poziomie wykształcenia, a dosyć często i kultury osobiste. Dlatego pewne zasady przekazywane w domu nie zawsze są społecznie akceptowane. Jednym z problemów jest wplatanie do języka literackiego wulgaryzmów i stosowanie ich w codziennym życiu. Specyfiką szkoły, w której pracuję jest to, że znajduje się ona na wsi. Uczniowie pochodzą z rodzin wiejskich oraz mieszkających w małych miastach. W ciągu piętnastoletniego okresu pracy w szkole zawodowej (ZSZ, LZ, Technikum) dużą uwagę zwracam na słownictwo. Miałem i mam możliwość kontaktu z młodzieżą zarówno w szkole na lekcjach, jak również w trakcie zajęć praktycznych. Pomimo tego, że kilka lat temu młodzi ludzie uczyli się w u nas w Zasadniczej Szkole, a obecnie kończą Technikum z maturą, wcale nie widać różnicy jeśli chodzi o kulturę mowy, a jeśli jest, to zdecydowanie na korzyść dawnych roczników. Szczególnie w ostatnich latach daje się zaobserwować znaczny wzrost zjawiska wulgaryzowania polskiej mowy.
2. Geneza i dynamika zjawiska.
Przez długi okres czasu wulgarne wyrażanie się w obecności nauczyciela, osób starszych, rodziców było w ogóle nie do pomyślenia. Jeżeli taka sytuacja sporadycznie zaistniała młody człowiek zdawał sobie z tego sprawę i z pokorą przepraszał. Od niedawna niestety sytuacja ta uległa zmianie i używanie wulgarnego języka, również wśród młodych ludzi, należy wręcz do „dobrego tonu”. Dziwne wydaje się to, że słysząc rozmowę, w której bez przerwy pojawiają się tzw. „łacina”, ci młodzi ludzie bardzo dobrze się dogadują i wiedzą o co chodzi. Jak wcześniej wspomniałem dawniej mieliśmy w szkole kontakt z młodzieżą teoretycznie „gorszą” i „słabszą” w zawodówce. Teraz kształcimy teoretycznie „lepszą”, która po zdaniu egzaminu potwierdzającego przygotowanie zawodowe wyjdzie z tytułem technika a po zdaniu matury może iść na studia i przenosić tam nawyki i przyzwyczajenia, w tym słownictwo. Wulgaryzmy mogą być identyfikowane z pewnym środowiskiem np. subkulturą, ale i to nie usprawiedliwia używania ich na co dzień. Oczywiście opisana sytuacje spotykana jest w każdym środowisku niekoniecznie i nie tylko w szkole zawodowej. Z obserwacji własnych, wypowiedzi nauczycieli i uczniów innych szkół, w tym elitarnych wynika, że również tam wystęoują problemy z zachowaniem czystości języka w kontaktach międzyuczniowskich. Pewne wzorce są propagowane w kręgach muzyki młodzieżowej oraz przez media.Niewątpliwie niewłaściwe filmy, kontakty z nieodpowiednimi osobami lub wręcz brak kultury wyniesiony z rodzinnego domu jest przyczyną dynamicznego wzrostu opisywanego zjawiska. Istniejąca sytuacja oraz fakt, że komunikowanie się jest jedną z najważniejszych kompetencji kluczowych, ponadprzedmiotowych ułatwiających funkcjonowanie we współczesnym świecie, zasugerowała mi przeprowadzenie ankiety wśród uczniów, co w pewnym stopniu potwierdziło moje przypuszczenia dotyczące analizy problemu.
W ankiecie przeprowadzonej na zakończenie instruktażu po zajęciach w styczniu 2006 roku uczniowie klasy II (12) i III (25) Technikum Mechanicznego mieli odpowiedzieć na pięć pytań. W tym opracowaniu przedstawiam jedynie wyniki zbiorcze. 1). Czy na co dzień używasz wulgarnego słownictwa?
- tak – 95%,
- nie – 5%.Spośród 37 respondentów 95% osób odpowiedziało pozytywnie na to pytanie. Można zauważyć że wszyscy uczniowie II kl. biorący udział w ankiecie przyznali się się do używania brzydkiego słownictwa. 2). Jeśli tak, to dlaczego to robisz?
- nieświadomie – 27%,- z przyzwyczajenia – 40%,
- z nerwów – 64%,
- jak inni – 2%.
Wyniki wskazują, że jest to jedna głównych form rozładowania napięcia nerwowego oraz rozładowania agresji. Wielu pytanych robi to nieświadomie, jako coś naturalnego. 3). Od kiedy używasz „brzydkich” słów?
- od dziecka – 47%,
- od 5 lat – 32%,
- od 3 lat – 2%,
- nie używam – 2%.
Dane przedstawione na powyższym histogramie wskazują, że prawie co drugi ankietowany uczeń używa wulgaryzmów od dzieciństwa, co potwierdza tezę o niekorzystnym wpływie środowiska rodzinnego na kształtowanie kompetencji językowych dzieci, zaś jedna trzecia badanych deklaruje używanie niewłaściwych określeń od momentu nauki w szkole podstawowej. Interpretując powyższe zjawisko można stwierdzić niekorzystny wpływ rówieśników na sposób komunikowania się.
4). Gdzie (w jakim środowisku) spotykasz się z wulgaryzmami?
- dom rodzinny – 8%,
- szkoła – 85%,
- na ulicy – 77%,
- na zawodach – 43%,
- na koncertach rock. – 21% ,
- w telewizji – 64%.
Uczniowie w ankietach podali, ze z wulgarnym słownictwem spotykają się wszędzie począwszy od domu rodzinnego (należy zwrócić uwagę na nikły procent pozytywnych odpowiedzi dotyczącej domu rodzinnego, trudno wierzyć aby tak było, biorąc pod uwagę odpowiedzi na trzecie pytanie), poprzez środowisko szkolne (niestety zdecydowanie najczęściej wskazywanych) i wiele innych miejsc, w których przebywają w wolnym czasie np.: u znajomych, na festynach i zawodach, koncertach zespołów młodzieżowych, w programach telewizyjnych( moda z zachodu), na ulicy. 5). Czy ktoś ewentualnie zwracał Ci uwagę za niecenzuralne słownictwo?- rodzice – 65%, - nauczyciele – 60%, - starsze osoby – 20%, - rodzeństwo – 15%, - koleżanki – 2%. Na powyższe pytanie 65% spośród ankietowanych osób wskazało rodziców, 60% - nauczycieli. Wymienili również osoby starsze, koleżanki, rodzeństwo. Oznacza to, że istnieją jeszcze osoby, którym poszanowanie ojczystego języka nie jest obojętne.
3. Znaczenie problemu.
Według mnie problem staje się o tyle trudny, że coraz mniej ludzi zwraca uwagę młodemu pokoleniu, a osoba uznająca to zjawisko za niewłaściwe traktowana jest jak ktoś z archaicznymi poglądami. Ponadto z ankiety i przeprowadzanych z uczniami rozmów wynika, że coraz mniej osób reaguje na wulgarne wypowiedzi, bo staje się to obecnie problemem ogólnospołecznym, z którym nikt nie chce walczyć. Uważam, że zjawisko się nasila, a słaba i mało zdecydowana reakcja szczególnie ze strony rodziców, ale także nauczycieli i innych postronnych osób tylko je spotęguje.
4. Propozycja i wdrożenie oddziaływań.
Pracując od lat z uczniami zaobserwowałem, że odpowiednia postawa nauczyciela, dawanie dobrego przykładu, liczenie się ze słowami nawet w czasie bardzo trudnych rozmów z uczniem przynosi oczekiwane efekty (oczywiście nie u wszystkich). Częste pogadanki, w czasie których będą omawiane zachowania kulturalne popierane przykładami postaw ludzi o wysokiej kulturze, także odnoszą oczekiwany skutek. Zestawienie prawidłowych zachowań z nieprawidłowymi pobudza młodzież do refleksji i wyciągania wniosków. Według mnie przyczyną zubożenia słownictwa jest bardzo rzadki kontakt młodzieży z książką, szczególnie z wartościową. Dlatego też uważam, że jednym z rozwiązań powinno być zachęcanie do czytania. To wzbogaci ich język i w konsekwencji może odniesie skutek. Dbałość o kulturę ojczystego języka jest problemem edukacyjnym, który powinien być uwzględniany przez wszystkich nauczycieli, niezależnie od przedmiotu jakiego uczą. W rozwiązaniu analizowanego problemu ogromną rolę odgrywa także dom rodzinny, w którym wzajemny szacunek i wpajanie młodemu człowiekowi zasad dobrego wychowania, a umiejętność wypowiadania się bez wulgaryzmów to przecież jedna z nich, będzie procentowało. Dlatego też na zebraniach z rodzicami należałoby analizować przyczyny takich zachowań niektórych uczniów. Pedagogizacja rodziców w tym kierunku przynosi również pozytywny skutek, bo niejednokrotnie sami nie zdają sobie sprawy z własnych niepoprawnych lub wręcz negatywnych zachowań, co rzutuje na postawy ich dzieci. Niewątpliwie największy efekt w rozwiązaniu opisywanego problemu przyniosłaby systematyczność i konsekwencja szczególnie ze strony rodziców i wszystkich nauczycieli w zwalczaniu tego zjawiska.
5. Ocena efektywności.
Postawa i wypowiedzi uczniów po przeprowadzeniu sondażu dają pewne nadzieje na przyszłość. Poruszony problem jest bardzo trudny do rozwiązania. Młodzież obserwuje starszych, ich reakcje, zachowania i często wydaje im się, że naśladowanie postaw dorosłych jest właściwe. Niewątpliwie nastąpiła brutalizacja życia, w tym języka w kontaktach międzyludzkich, w polityce oraz w mediach. Wszystkie te zmiany obserwuje a następnie powiela młody człowiek, często ze zwielokrotnioną siłą. Pomimo to, można zaobserwować, że duża część uczniów potrafi zapanować nad językiem, jeśli odczuje, że osoba z którą lub w obecności której rozmawiają reaguje na to i nie życzy sobie, aby w ten sposób się wysławiać. Odważniejsi czy bardziej zdecydowani zwracają uwagę sobie wzajemnie lub kolegom, jeśli któryś zacznie brzydko mówić. Jest więc nadzieja, że pewne wpojone zasady zaowocują w przyszłości, ale należy takim postawom sprzyjać i wspomagać tych, idących „pod prąd” mody i niestety, chyba już coraz bardziej obyczaju.
Tadeusz Stanek
|
