Zbliżają się już święta Wielkanocne i w szkołach planujemy przeprowadzenie z uczniami tematów związanych z tradycjami, zwyczajami i obrzędami. W tym roku szkolnym przeprowadzę zajęcia otwarte dla nauczycieli w klasie 1 . Opracowałam konspekt zajęć z edukacji regionalnej, połączonej z elementami treści polonistycznych, muzycznych i plastycznych. Zajęcia te wymagają specjalnej oprawy, tak, by uczniowie poczuli ich wyjątkowość. Proponuję Państwu wykorzystanie zebranych przeze mnie materiałów na swoich lekcjach .Życzę radosnych świąt oraz udanych zajęć.
Scenariusz zajęć otwartych dla nauczycieli: z edukacji regionalnej – przeprowadzonych w Zespole Szkół w Czarnem.
Nauczyciel prowadzący zajęcia: A. Jankowska Termin :12 kwietnia 2006 r. Klasa: 1a Szkoła Podstawowa
TEMAT: WIELKANOCNE TRADYCJE.
Cel: Zapoznanie uczniów z tradycjami i obrzędami Świąt Wielkanocnych, budzenie szacunku dla tradycji.
Cele operacyjne: -uczeń umie wyrażać radość z przeżywania uroczystych chwil; -uczeń umie kulturalnie zachowywać się przy stole; -uczeń wie jak wygląda palma wielkanocna, pisanka, świąteczny koszyczek;
Przygotowanie: -stół nakryty białym obrusem, palmy wielkanocne, bazie -koszyk wielkanocny: przygotowane do włożenia: pisanki, baranek, barwinek, żywność przeznaczona do święcenia/ kiełbasa, chleb, sól, cukier, masło, ser…/ na stole babka świąteczna./ -udekorowana sala -napis: „ Wstało dzisiaj słonko z twarzą uśmiechniętą, Wielkanoc, Wielkanoc, przyszło wielkie święto”.
METODY: -Działania praktycznego; pogadanka, recytacje tekstów, wierszyków tematycznie związanych z Wielkanocą. -zabawa przy muzyce, piosence: „Pisanki”.
FORMY: -praca grupowa, indywidualna.
Środki: magnetofon z nagraniem piosenki ”Pisanki” i wiersza „Wielkanoc”, stół , karta pracy ucznia. PRZEBIEG:
1. Powitanie uczniów i zaproszonych gości. 2. Zapoznanie z tematem zajęć. N-l. Na dzisiejszych zajęciach zapoznacie się z tradycjami i obrzędami związanymi ze Świętami Wielkanocnymi. N-l wyjaśnia trudne terminy: TRADYCJA, ZWYCZAJ, OBRZĘD
Tradycja- zasady postępowania, obyczaje, poglądy, wiadomości przekazywane z pokolenia na pokolenie, występujące przez jakiś czas i utrwalające się potem zwyczajowo.
Zwyczaj- powszechnie przyjęty, najczęściej uświęcony tradycją sposób postępowania w pewnych okolicznościach charakterystyczny dla pewnego środowiska terenu.
Obrzęd- zespół czynności i praktyk o znaczeniu symbolicznym, towarzyszących jakiejś uroczystości o charakterze rodzinnym czy religijnym.
N-l. Dzisiejsze zajęcia podsumowują cykl zajęć poświęcony tematyce świąt wielkanocnych, dlatego uczniowie znają teksty wierszyki, które będziemy wplatać w nasze rozmowy o tych świętach.
Zaczynamy: Uczeń I – Weronika M.
Wielkanoc to jedno z piękniejszych świąt chrześcijańskich. Raniutko w Wielką Niedzielę dzwonią dzwony, wzywające na modlitwę i ogłaszające całemu światu radość, że Chrystus zmartwychwstał. Potem cała rodzina zasiada do uroczystego śniadania. Na środku stołu nakrytego białym obrysem i przyozdobionym zielonym barwinkiem, stoi koszyczek, a w nim pokarmy poświęcone w Wielką Sobotę. Dzielimy się jajkiem, życząc sobie pomyślności. Z Wielkanocą wiąże się wiele pięknych, ludowych zwyczajów. Dziś przypomnimy niektóre z nich. Uczeń- Dawid P. recytuje wiersz: Wielkanoc! Wielkanoc! Wielka radość w sercu, Gdy stąpasz po świecie- Kwitnącym kobiercu. Hubert.L- recytuje Na stole pisanki
pięknie malowane. Wśród zieleni trawy cukrowy baranek. Bazie w wazoniku, ciasta i wędliny.. Wielkanoc – i wielkie spotkanie rodziny. N-l –Pamiętajcie! Święta Wielkanocne to święta rodzinne. W tym dniu spotykamy się z bliskimi.
Uczeń- Natalia H. Wielki Tydzień rozpoczyna się od Niedzieli Palmowej obchodzonej uroczyście w całym kraju. Od wczesnego ranka ludzie podążają do kościoła, aby poświęcić palmy. Jedne są skromne, z wierzbowych gałązek okrytych baziami, inne bajecznie kolorowe. N-l Co symbolizuje palma wielkanocna?:
PALMY – strojenie wielkanocnych palm i świecenie ich w Niedzielę Palmową nawiązuje do wjazdu Chrystusa do Jerozolimy i powitania go przez mieszkańców. Tradycyjnie wierzono, że palmy mają magiczną moc- chronią przed chorobami. Polskie palmy robi się z gałązek wierzbowych, suszonych kwiatów, kłosów, kolorowych wstążek.
Wiersz „Kurpiowskie palmy” – recytuje Ola O.
A na Kurpiach palmy splata się wysoko Wiatr im wstążki porywa, Chce je zanieść obłokom. A która Kurpianka najwyższą na kiju Palmę uwije -to aż pod powałę wyrośnie jej synek. Te Kurpiowskie palmy z pachnącego ziela, Szymon P. Długo w chacie przetrwają, aż do wesela. N-l Zaśpiewajmy teraz piosenkę „Pisanki”: 1.Pisanki, pisanki jajka malowane, Nie ma Wielkanocy bez barwnych pisanek. Pisanki, pisanki jajka kolorowe, Na nich malowane jajka kolorowe.
2.Na jednej kogucik, A na drugiej słońce. Śmieją się na trzeciej Laleczki tańczące. Na czwartej kwiateczki, A na piątej gwiazdki,
Na każdej pisance piękne opowiastki. Nauczyciel- Piosenka mówi o pisankach ….. JAJKA – to symbol sił, odradzającej się na wiosnę przyrody. /plansza/
Zwyczaj malowania jajek wywodzi się jeszcze ze starych tradycji, magii pogańskiej. W dawnych czasach ludzie wierzyli, że pisanka chroni dom przed nieszczęściem. Zakopana pod nowo- wybudowanym domem miała przynieść pomyślność. Rzucona w płomień –gasiła pożar. Umieszczona w oknie –chroniła dom przed uderzeniami pioruna. W czasie uroczystego śniadania wielkanocnego dzielimy się święconym jajkiem, co ma zapewnić zdrowie i pomyślność całej rodzinie.
Czy wiecie jakie mogą być rodzaje malowanych jajek? / plansza/ Uczennica: Julia- ”Pisanki, kraszanki, malowanki- nie może ich zabraknąć na świątecznym stole. Jednobarwne noszą nazwę kraszanek, malowanek lub byczków. Te zaś w różnobarwne desenie – to pisanki.” Rodzaje malowanych jajek.
PISANKI - barwienie i wosk / czasem na kilka kolorów po kolei/.
OKLEJANKI - naklejanie trzciny lub : kolorowej włóczki, kolorowych wycinanek/ NAKLEJANKI –naklejanie wycinanki z papieru; KRASZANKI - barwione na jednolity kolor; DRAPANKI -wydrapywanie wzorów na zabarwionych kraszankach. PALMY – strojenie wielkanocnych palm i święcenie ich w Niedzielę Palmową nawią-zuje do wjazdu Chrystusa do Jerozolimy i powitania go przez mieszkańców. Tradycyjnie wie-rzono, że palmy mają magiczną moc chronią przed chorobami. Polskie palmy robi się z gałązek wierzbowych, suszonych kwia-tów, kłosów, kolorowych wstążek.
Dodatkowe informacje , które można wykorzystać na zajęciach.
Pisanki były darem. Miały one zapewnić obdarowywanej osobie zdrowie, siłę oraz powodzenie w sprawach sercowych. Malowane lub kraszone jajka otrzymywali najpierw członkowie rodziny, a później osoby zaprzyjaźnione. Na cmentarzach prawosławnych pisanki składano w drugą Niedzielę Wielkanocną. Rodzaje malowanych jajek: /plansza/ Pisanki – barwienie i wosk (czasem na kilka kolorów po kolei) Oklejanki – naklejanie trzciny lub/i kolorowej włóczki, oklejanie kolorowymi wycinkami Naklejanki – naklejanie wycinanki z papieru Kraszanki – barwione na jednolity kolor Drapanki – wydrapywanie wzorów na zabarwionych kraszankach Jak pomalować pisanki określonymi kolorami (nie używając farbek) tradycyjnym sposobem: Żółty - liście brzozy i olchy, kora szakłaka i młodej jabłoni, drewno morwy, suszone kwiaty jaskrów polnych, majówka błotna, trzcina i rumianek, łuski zwykłej cebuli oraz igły modrzewiowe. Czerwony - marzanna, kora kruszyny i dębu, olchowe szyszki, owoce czarnego bzu, suszone jagody, cebula. Pomarańczowy - marchwi i dyni oraz z połączenia czerwonego i żółtego Brąz - łupiny i korzenie orzecha oraz igliwie jodły. Bardzo ciemny brązowy - dębu i olchy. Złoty - Przez połączenie brązowego z żółtym Niebieski - owoce tarniny Fiolet - płatki ciemnej malwy, i mieszanie koloru czerwonego i niebieskiego Zieleń - niektóre trawy, zioła, w tym głównie pokrzywa, liście barwnika, młode żyto Czerń - wygotowane olchowe szyszki. Najstarsze znalezione w wykopaliskach pisanki liczą sobie ponad 5000 tysięcy lat. Natomiast najstarsza polską pisanką, pochodzącą z X wieku naszej ery, wykopano na Ostrówku w Opolu. Sztuce Zachodu nie są znane pisanki, ponieważ pisanki powstały na naszych rodzinnych ziemiach, chociaż również istniały na dalekim Wschodzie: Mezopotamii, Egipcie i Grecji. Rysunki na jajkach były kiedyś przede wszystkim znakami magicznymi, które miały chronić dom i obejście przed złymi duchami, urokami, czarami, chorobami i in. Dlatego jajka malowane w czas przesilenia wiosennego, czyli tzw.: Jarych Świąt. Pisanki zakopywano pod progami mieszkań, budynków gospodarczych lub przed furtką prowadząca do domu. W wielu starych kulturach na powitanie wiosny przygotowywano ucztę, której główną potrawą były jajka. Dlatego dzielono się nimi z bydłem domowym, a skorupki dodawano do zboża i rzucano w orną ziemię, aby dawała wysokie plony. Skorupki rzucano również na dachy domów, co miało chronić je przed uderzeniem pioruna. Potęga wierzeń w magiczną moc pisanek była tak wielka, że kiedy na nasze ziemie polskie zawitało chrześcijaństwo, duchowni pragnąc wyplenić pogańskie zwyczaje, przez ponad 200 lat zabraniali spożywania jajek w czasie Świąt Wielkanocnych. Na nic się to zdało. Dlatego też Kościół, nie mogąc zwalczyć tego zwyczaju, postanowił go wchłonąć: ogłoszono, że kiedy "pogańskie" pisanki zostaną poświecone w kościele, mogą zostać spożyte jako symbol zmartwychwstania Chrystusowego. Potem pisankami lub kraszankami zaczęto się obdarowywać, składać sobie życzenia - i tak jajka wpisały się na trwałe w świąteczne obrzędy wielkanocne. Po dziś dzień w wielu regionach Polski, zwłaszcza na wschodnich krańcach kraju, praktykuje się trzykrotne obchodzenie domu czy całego mieszkania ze świeconymi jajkami, co ma odgonić od domu i domowników złe duchy i czary. Natomiast w Wielką Niedzielę jajko trzeba zjeść razem z kawałkiem surowego chrzanu, który wypali wszystkie grzechy, dzięki czemu siła z wielkanocnej pisanki swobodnie przejdzie do organizmu osoby, która ją spożyje. Według wierzeń folklorystycznych, skorupki jajek również maja wielka moc, zwłaszcza dla młodych ludzi lub cierpiących na choroby skórne. W Wielką Sobotę - koniecznie przed wschodem słońca, należało ugotowane w piątkowy wieczór jajko, obrać ze skorupki i zalać źródlaną wodą. Naczynie musiało być ustawione we wschodnim oknie lub na balkonie tak, by padły nań pierwsze promienie słońca. Taka woda, podobno pomagała na wrzody, trądzik i wszelkie wypryski skórne oraz zabezpieczała całe ciało przed chorobami. Gdzie niegdzie przetrwało przekonanie, że ze skorupek rzucanych na dach wyłonią się dobre duszki i pomagające domownikom i chroniące dom przed wszelkimi niebezpieczeństwami. Wiele by można było by tu przytoczyć przykładów z dawnych wierzeń folklorystycznych w nadprzyrodzoną moc pisanki i historii związanych z jej pochodzeniem, lecz poprzestanę na tym, co już wspomniałem. Ozdobione wizerunkami jajko – pisanka – to dawny magiczny symbol, który w czasach współczesnych występuje jako dzieło sztuki ludowej. Zwyczaj malowania pisanek rozpowszechniony jest wśród Słowian oraz wśród innych narodów. Pisanka była symbolem wiosennego przebudzenia przyrody, ciepła, zwycięstwa światła nad chłodem i ciemnością, zimą i nocą. Pisanka – to również symbol Zmartwychwstania Chrystusa... PROCES MALOWANIA PISANEK Przystępując do malowania pisanek należy przygotować do tego materiały. Potrzebne będą: wydmuszki lub całe jaja, różnej wielkości igły, słomka, ocet, barwniki do tkanin naturalnych, pojemniki, łyżeczki, szmaty, pisaczek (inaczej dłutko) oraz świeca. Najpierw należy przygotować farby. W pojemnikach rozcieńczamy każdy kolor osobno wrzącą wodą, w odpowiedniej proporcji z octem. Barwniki są gotowe do pracy po wystygnięciu. Kiedy mamy przygotowane jaja ( uprzednio opróżnione z zawartości, wysuszone oraz na końcach nakłute igłą dziury), zapalamy świecę, następnie rozgrzewamy pisaczek, nabieramy rozgrzany wosk, zalewamy otwory, które muszą być zamknięte, aby uchronić przed zalaniem farbą wewnątrz i nanosimy różne wzory na skorupie. Początkującym najlepiej byłoby narysować szkic dowolnego wzoru ołówkiem, a następnie gotowe wzory. Uczeń- Sebastian- recytuje tekst: WIELKA SOBOTA- po tygodniowym poście- zapowiadała ucztę. Długo przygotowywane jadło należało najpierw poświęcić. Uczeń- Tomek – „Do Kościoła nosi się małe koszyczki ze świeconym : z jajkami, wędlina, kawałkami chleba i solą. Od dzielenia się święconym jajkiem i składania sobie życzeń rozpoczyna się wielkanocne śniadanie.” N-l Poproszę 2 uczniów do ułożenia wszystkich produktów do wielkanocnego koszyczka. Pomóżcie kolegom w wyborze: co znajdzie się w koszyczku? BARANEK- /n-l wyjaśnia/ baranek wielkanocny jest symbolem Jezusa, który przelał za nas swoją krew. Barankowi wielkanocnemu dajemy chorągiewkę, jako znak zwycięstwa./plansza/
-jajka, chleb, wędliny, sól, pieprz, kawałek baby wielkanocnej, mazurka../ Wiersz „Wielkanocny stół” -recytuje 2 uczniów:- Oliwia P. Nasz stół wielkanocny haftowany w kwiaty. W borówkowej zieleni listeczków skrzydlatych, lukrowana baba rozpycha się na nim, a przy babie- mazurek w owoce przybrany. Palmy pachną jak łąka W samym środku lata. Siada mama przy stole, A przy mamie tata. I my. Wiosna na nas zza firanki zerka, - Mateusz P. A pstrokate pisanki, chcą tańczyć oberka. Po wierszyku pojawiają się dzieci przebrane za ZAJĄCZKI - / na głowach maja maski / Kicają na wykładzinie. N-l - O czym przypominają Wam zajączki? Uczniowie: Niedzielę Wielkanocną rozpoczyna zwyczaj otrzymywania niespodzianek od zajączka . Zajączki / dzieci/ rozdają długopisy. N-l -W tym roku zajączki obdarowały Was długopisami- to znak, że czas odłożyć ołówki , od tej pory będziemy w zeszytach pisać długopisami. A teraz przeczytajcie z tablicy jakie zwyczaje towarzyszą NIEDZIELI WIELKANOCNEJ: /głośne czytanie/ plansza/ Głośno biją dzwony w Kościele; Uroczysta msza święta- rezurekcja; Śniadanie wielkanocne; Zwyczaj dzielenia się jajkiem; Szukanie zajączka.
PONIEDZIAŁEK WIELKANOCNY:
Śmigus dyngus; Oblewanka; Lejek; Wykupywanie się od oblewania pisankami i kraszankami; Chodzenie od domu do domu ze śpiewem i życzeniami.
Uczennica: DYNGUS- zwyczaj oblewania się wodą w drugi dzień Świat Wielkanocnych, zwany też lanym poniedziałkiem, przetrwał do dziś.
Wiersz „Śmigus –dyngus” recytuje Julia B, Artur , Kuba, Monika Śmigus- dyngus!, śmigus dyngus! -wykrzykują dzieci, Patrzcie psotny Jacek z butlą wody leci.
Ej, ty Jacku, nie dokuczaj , swojej siostrze małej, bo oblejesz jej sukienkę i fartuszek cały.
Mała Zosia nie chce z bratem rozpoczynać sprzeczki, więc ucieka przed śmigusem na drugi brzeg rzeczki.
Jacek chciał dogonić siostrę dał przez rzeczkę susa, a tymczasem wpadł do wody i sam miał śmigusa.
Uczniowie: Maciek P. Maciek A.
Na Kaszubach był zwyczaj obchodzenia wsi z zielonymi rózgami. Tymi rózgami dzieci uderzały po rękach i nogach każdego, kto się nawinął. / 1 uczeń uderza rózgą…/ Uczeń : Krzysiu- recytuje tekst: Przyszliśmy tu po dyngusie, Po zielonym śmigusie, nie prosimy o cielę, bo to dla nas za wiele, Tylko o kiełbasę, to się nią opaszę. Jakbyście nam jadło dali, To tez byśmy dziękowali. Wszyscy uczniowie śpiewają piosenkę „PISANKI” N-l . Opowiada uczniom o zwyczajach Wielkanocnych na Pomorzu.: -Odwiedzanie sąsiada przez sąsiada- uderzanie gałązkami na szczęście; -uderzanie bydła , wierzono, że gałązki chronią i leczą. Każdy w rodzinie połykał 1 bazię-, co miało uchronić przed chorobami gardła, gorączką. W Wielki Piątek- był zwyczaj uderzania się gałązkami jałowca lub agrestu………. Uczniowie wypełniają planszę podsumowującą wiadomości o zwyczajach świąt Wielkanocnych. PODSUMOWANIE ZAJĘĆ Na tablicy pojawia się plansza TRADYCJE WIELKANOCNE. / kształt pisanki/ ZWYCZAJE Święcenie palm. Wysyłanie kartek z życzeniami. Sianie owsa i rzeżuchy. Stroiki wielkanocne. Malowanie pisanek. Pieczenie mazurków i bab. Święcenie pokarmów. Spotkania rodzinne przy wielkanocnym stole. Dzielenie się jajkiem. Zajączek. Polewanie się wodą.
Głośne czytanie zwyczajów składających się na TRADYCJE WIELKANOCNE.
Nauczyciel rozdaje uczniom KARTĘ PRACY:
Zad.1 Przestaw litery a dowiesz się jakie rzeczy znajda się w wielkanocnym koszyku:
Np.: SLÓ, LEBCH, WDLĘIAN, CHANRZ, JAKAJ, MZUREK…RANEKBA….
Zad.2 Narysuj koszyczek wielkanocny z wymienionymi produktami.
Uczennica: Klaudia - „Staropolskim obyczajem
Jajkiem dzieląc się święconym,
Życzmy sobie szczęścia wzajem
W dniu tradycją uświęconym.
NAUCZYCIEL –Zdrowia , szczęścia i humoru dobrego,
Wspaniałego czasu rodzinnego,
Wesołego śmigusa-dyngusa,
Smacznego jajka i niech te święta,
będą jak bajka.
Ocena udziału uczniów w zajęciach, ocena recytacji. Podziękowanie uczestnikom zajęć otwartych.
Rozdanie nauczycielom KART EWALUACJI ZAJĘĆ.
Opracowała : A. Jankowska na podstawie materiałów zebranych z Internetu i książek dotyczących zwyczajów i tradycji wielkanocnych. |
