Startuj z nami!

www.szkolnictwo.pl

praca, nauka, rozrywka....

mapa polskich szkół
Nauka Nauka
Uczelnie Uczelnie
Mój profil / Znajomi Mój profil/Znajomi
Poczta Poczta/Dokumenty
Przewodnik Przewodnik
Nauka Konkurs
uczelnie

zamów reklamę
zobacz szczegóły
uczelnie
PrezentacjaForumPrezentacja nieoficjalnaZmiana prezentacji
Znaczenie uczenia się i nauczania w procesie kształcenia dzieci

Od 01.01.2015 odwiedzono tę wizytówkę 4462 razy.
Chcesz zwiększyć zainteresowanie Twoją jednostką?
Zaprezentuj w naszym informatorze swoją jednostkę ->>>
* szkolnictwo.pl - najpopularniejszy informator edukacyjny - 1,5 mln użytkowników miesięcznie



Platforma Edukacyjna - gotowe opracowania lekcji oraz testów.



 

W procesie kształcenia występuje zarówno uczenie się, jak i nauczanie. Czynność uczenia się wykonywana jest w sposób świadomy lub przypadkowy przez samych wychowanków, zaś czynności nauczania przez kogoś organizującego sytuację zmierzające do przyswojenia wiedzy dotyczących najważniejszych dziedzin przyrody, życia społecznego, techniki, kultury, a także do rozwinięcia u nich zainteresowań, zdolności poznawczych: spostrzegania, wyobraźni, uwagi, pamięci, myślenia i mowy, wpojenia zasad wartościowego postępowania.

Tak szeroko rozumiane zadania kształcenia nie tylko wzbogacają umysł wychowanka i zapewniają jego rozwój, lecz uczą rozumieć stosunki społeczne oraz postępować w sposób właściwy, wpływają więc na niego w sposób wszechstronny.
Końcowym rezultatem takiego oddziaływania dydaktyczno-wychowawczym jest wykształcenie ogólne .
W pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym ujmujemy treści w sposób kompleksowy, dzięki czemu wokół każdej poznawanej rzeczy grupujemy wiadomości, które są podstawą w zdobywaniu wiedzy pojęciowej.
Jednym z wcześniej przyswojonych przez dziecko pojęć jest pojęcie zabawki. Ale droga do przyswojenia tego pojęcia poprzedzona jest wyodrębnieniem przynajmniej kilku konkretnych przedmiotów służących dziecku do zabawy, jak np: lalka, piłka, bąk, i inne.
Informację dorosłych wskazują, że ma prawo korzystać z tych przedmiotów i że wszystkie one mają wspólną nazwę. W utrwalaniu tego pojęcia sprzyja nazwa czynności o tym samym rdzeniu znaczeniowym: bawić się.
Rozwijanie pojęcia „zabawka” dziecko nie tylko wyodrębnia grupę przedmiotów, którymi można bawić się, ale poznaje i uczy się oceniać je pod względem estetycznym, wiąże z nimi ich wartość społeczną ( wspólna zabawa, porządkowanie po zabawie). Poznając rzecz z wyglądu, nazwy, zdobywając w toku doświadczeń różne wiadomości dochodzi do przyswojenia pojęcia „zabawka”, obejmując nim pewien rodzaj przedmiotów, a wśród nich odrębne przedmioty tego właśnie rodzaju np. piłki, lalki, wózeczki, itp.
Zatem proces kształtowania pojęć winien być powiązany z całokształtem pracy dydaktyczno- wychowawczej.
Zgodnie jednak z zadaniami kształcenia ogólnego w toku opracowania tego samego tematu mamy możliwość uwzględnienia następnego zadania, tj. rozwijania zdolności i zainteresowań poznawczych.
Następnym z kolei zadaniem kształcenia ogólnego jest kształtowanie przekonań, poglądów, przyzwyczajeń. Z problemem tym wiąże się niezwykle ważna dziedzina wiedzy, jakie są przepisy ruchu drogowego, oraz umiejętności i konieczność ich stosowania. Są to tylko nieliczne przykłady, na których należy kształtować przyzwyczajenia, przekonania, a w następnych latach poglądy
Przyzwyczajenia będą dotyczyły właściwego sposobu zachowywania się na drogach. Przestrzeganie tych sposobów przerodzi się z czasem w przekonanie, że jest to gwarancja bezpieczeństwa na drodze. W latach następnych kształtuje się pogląd na sprawy bezpieczeństwa w ruchu drogowym.
Rozwijanie potrzeby stałego uzupełnienia wiedzy, które jest następnym zadaniem kształcenia ogólnego. Zaciekawieniem dzieci tematem, przedstawienie go z różnej strony wpłynie na dążenie do wyjaśnienia rzeczy jeszcze nieznanych, a dostrzeganych i będzie stanowiło zalążek tego, co nazywamy głodem wiedzy.
Wreszcie ostatnie zadanie kształcenia ogólnego to poznawanie postaw produkcji i organizacji pracy. Ta wielostronna analiza zadań kształcenia ogólnego pomaga spojrzeć na problem kształtowania pojęć w aspekcie nieco szerszym niż rozwoju umysłowego. W toku przyswojenia różnych pojęć dziecko wykrywa zależności i stosunki między nimi, zaczyna rozumieć stosunki społeczne poprzez konkretne sytuacje i zdarzenia, co wymaga już rozumienia pojęć nie mających konkretnego odpowiednika, takich jak; mienie społeczne, szacunek dla ludzi, rzeczy wspólne, uczynny, koleżeński, sprawiedliwy i tym podobne.
Ta grupa stanowi świat pojęć abstrakcyjnych, których rozumienie staramy się i winniśmy dzieciom przybliżyć. Jest to argument uzasadniający konieczność szerszego ujęcia problemu kształtowania pojęć dzieci, wykraczający poza wzbogacanie umysłu .
Właściwości psychiczne dziecka wieku wczesnoszkolnego wymagają takiej organizacji zajęć, wśród których na pierwsze miejsce w procesie nauczania wysuwa się żywiołowość, skłonność do zabawy, do ruchu, co wyzwala zarazem konieczność ekspresji, warunkującą chęć do wysiłku. Dziecko bowiem nie musi robić tego, co chce, ale powinno chcieć tego, co robi.
O wartości pracy zbiorowej decyduje stopień aktywności i samodzielności uczniów w zdobywaniu wiedzy, co w dużej mierze zależy od nauczyciela, od jego umiejętności zainteresowania uczniów tematem, oraz od uaktywnienia ich na lekcji. Gorzej, gdy nauczyciel stosuje zasadę „wspólnym frontem-równym krokiem”, podając wiadomości w formie gotowej do zapamiętania i ograniczając w ten sposób udział uczniów lekcji do biernego uczestnictwa. Szczególnie bywają tu pokrzywdzeni uczniowie, których zdolności nie są wykorzystane, jak również uczniowie mniej zdolni, którzy nie nadążają za przeciętnymi.
Nauczanie indywidualizujące może przybrać dwie formy organizacyjne ; pracę w grupach lub zespołach, oraz pracę indywidualną. Mogą to być grupy monogeniczne ( jednorodne ) lub grupy heterogeniczne ( zróżnicowane ).
W różnorodnych odmianach grupowych form różnie można kompletować dobór uczniów. Jako wskaźnik doboru przyjąć można różne kryteria, np. poziom inteligencji, kiedy indziej uzdolnienia, zainteresowania i inne. W skład grup jednorodnych wchodzić mogą uczniowie prezentujący w przybliżeniu wyrównany poziom uzdolnień, natomiast do grup heterogennych, uczniowie zdolni, przeciętnie uzdolnieni, również mniej uzdolnieni.
Organizacja nauczania oparta na grupach jednorodnych kryje w sobie niebezpieczeństwo różnicowania poziomu nauki poszczególnych grup, gdyż grupy „silne” rychło odbiegają wynikami od grup „słabych”, co dezintegruje klasę, wywołując niekiedy antagonizmy grupowe. Jest to zjawisko takiego doboru pedagogicznego, który w zasadzie nie zdaje egzaminu w praktyce szkolnej .
Drugi wariant organizacyjny, to grupy o zróżnicowanym poziomie, tzw. grupy naturalne, gdyż odpowiadają one wkładom stosunków międzyosobowych w zbiorze społecznym. Tu uczniowie dobierają się spontanicznie, ale nauczyciel kieruje tym doborem przez udzielenie rad oraz dyskretne sugestie, dotyczące ewentualnych zmian w składzie poszczególnych grup. Ten wariant stwarza równe szanse grupom w osiągnięciu wyników pracy oraz odpowiada założeniom współczesnej pedagogiki. W szczególności zapewnia bezpośrednią pomoc uczniom słabym w nauce ze strony współuczestników pracy.
Innym kryterium zrzeszenia się uczniów jest czas trwania ich więzi organizacyjnej. Mogą to być grupy trwałe, które J. Bartecki nazwał zespołami ,tworzone na okres całego roku szkolnego, oraz grupy okolicznościowe, tworzone dla rozwiązania określonego problemu z zakresu programu nauczania.
Interesującą odmianą organizacji procesu dydaktycznego jest „binarny system uczenia się”, czyli uczenia się we dwoje, zarówno na lekcjach szkolnych, jak i w czasie odrabiania zadań domowych. Niektórzy uczniowie lubią uczyć się we dwoje, zwłaszcza tych przedmiotów, które sprawiają im trudności, Jak wykazują badania Władysława Puślewskiego , za tę formę nauki opowiedziało się 75% uczniów badanej populacji. Wyniki te są w pewnym sensie zaskakujące. Ich prawdopodobieństwo jest jednak tym większe, im lepiej sobie uświadomimy walor binarnej organizacji uczenia się od strony wzajemnego oddziaływania na siebie pary uczniów, zarówno w zakresie rozwiązywania zadań o charakterze problemów zamkniętych, jak również-co nas szczególnie interesuje- problemów otwartych.
Zarówno zbiorowe, jak i indywidualizujące formy pracy uczniów na lekcjach podlegają określonym normom dydaktycznym, które tym samym ograniczają swobodę uczniów, zarówno w wyborze zadania (tematu), jak i w sposobie jego rozwiązania.
W nauce szkolnej we wszystkich przedmiotach nauczania nauczyciel w zasadzie zna odpowiedzi na pytania uczniów, względnie zawiera je podręcznik.
W tej sytuacji dydaktyczne jego zabiegi streszczają się w naprowadzeniu uczenia na prawidłową drogę rozumowania i wprowadzania na tej drodze uogólnień i wniosków. Na tej drodze poznaje uczeń sposób rozwiązywania danego zadania i zadań podobnych, oraz zdobywa nowy fragment wiedzy .
Myślenie twórcze wyrasta na glebie myślenia i działania samodzielnego. Polega ono na wykrywaniu nowych cennych myśli. Chodzi o nowość w sensie obiektywnym, nie dydaktycznym. Należą tu odkrycia naukowe, oryginalne dzieła sztuki, nowe poglądy społeczne itd. W procesie nauczania szkolnego przez twórczość rozumie się, najogólniej rzecz ujmując, pierwiastki twórczego myślenia w czasie rozwiązywania nowych zadań jako problemów otwartych.
Doświadczenia zdobyte w toku własnej działalności odgrywają decydującą role w poznawaniu nie tylko skutków działania, ale także w poznawaniu stosunków i zależności między rzeczami znajdującymi się w świecie zewnętrznym . Chodzi więc o to, aby dziecko wykonując różne czynności praktyczne, prowadząc określone doświadczenia samodzielnie dochodziło stopniowo do określonych pojęć. W praktyce pedagogicznej dość długo rozpowszechniony był pogląd, że pełnowartościowe pojęcia mogą ukształtować się u uczniów dopiero między 10 a 19 rokiem życia. Jednak wyniki badań eksperymentalnych prowadzonych w wielu krajach wykazały, że dzięki odpowiedniej organizacji pracy dydaktycznej, zastosowaniu właściwości metod i środków dydaktycznych, pełnowartościowe pojęcia można kształtować już u dzieci 5-6 letnich . Między innymi prace P. Galpierina, D. Elkonina, dotyczące możliwości poznawczych dzieci w młodszym wieku szkolnym wykazały, że aby rozwój procesów przebiegał prawidłowo, powinien być poprzedzony przemyślanym, planowym przygotowaniem dzieci do tego typu działalności już w okresie przedszkolnym Kształtowanie czynności myślenia u dzieci w wieku przedszkolnym można rozpatrywać w dwóch płaszczyznach, psychologicznej i pedagogicznej.
O ile psychologia rozwojowa rozpatruje proces myślenia głównie od strony jego struktury i przebiegu, formułuje prawidłowości dotyczące rozwoju czynności operacji i struktur umysłowych, o tyle psychologią wychowawczą i dydaktyką interesują między innymi metody, warunki oraz niezbędne środki umożliwiające świadome i planowe ich kształtowanie.
Zapoznając dzieci z różnymi pojęciami – pisze J. S. Bruner –„nie trzeba i nie należy niewolniczo stosować się do naturalnego przebiegu ich rozwoju umysłowego, ale trzeba nim także kierować dostarczając okazji do myślenia, które by ten rozwój posuwało naprzód .
Wychodząc z założenia, że naczelnym zadaniem w dziedzinie wychowania umysłowego jest między innymi aktywizowanie procesów poznawczych, proces ten należy koncentrować na takiej działalności, która czyniłaby dziecko nie tylko obiektem zabiegów wychowawczo-dydaktycznych, lecz także czynnym uczestnikiem podejmowanych działań.
Warunkiem kształcenia procesów myślowych dziecka jest przede wszystkim stwarzanie sytuacji aktywizujących, właściwych motywów działania, oraz stawiania przed nim takich problemów, które jednak nie przekroczą jego możliwości umysłowych. Stąd potrzeba dużej znajomości dzieci. Za jedną z najskuteczniejszych metod kształtowania pojęć przyjmuje się koncepcje czynnościowego nauczania .
Zgodnie z nią prawidłowy rozwój myślenia, szczególnie myślenia matematycznego, wymaga odpowiedniego organizowania czynności dziecka z zastosowaniem odpowiednio dobranych środków dydaktycznych, kierowania nimi w różnych sytuacjach dydaktycznych, tak aby sprzyjały wyzwalaniu samodzielnej aktywności dzieci. Tak więc nauczanie czynnościowe nie jest nową metodą nauczania, lecz psychologicznie i pedagogicznie uzasadnionym podejściem metodycznym, w którym dobór i organizacja konkretnych czynności dzieci jest szczególnie ważnym elementem procesu dydaktycznego .
Najbardziej zasadne wydaje się stanowisko tej grupy badaczy, którzy świadomie nawiązują do operacyjnych teorii intelektu, traktujących działania praktyczne jako źródła i przesłankę rozwoju psychicznego, a zjawiska i obrazy psychiczne jako uwewnętrznione zinterioryzowane działania. W tym ujęciu metoda czynnościowa jest środkiem kształtowania obrazów psychicznych i operacji intelektualnych dzieci przez stopniowe przekształcanie działań fizycznych w działania umysłowe.
Szczegółowe wyjaśnienie procesu interioryzacji treści znajduje się w pracach P. J. Galpierina. Wyróżnia on pięć głównych faz pochodzenia od czynności konkretnych (zewnętrznych) do umysłowych:
- faza orientacyjna-polegająca na zapoznaniu się z wzorcem czynności, która ma być wykonana, oraz innymi informacjami w sytuacji zadaniowej,
- wykonywanie działań na przedmiotach rzeczywistych bądź na materiale zastępczym,
- wykonywanie czynności na przedmiotach wyobrażalnych przez głośne operowanie ich nazwami,
- wykonywanie czynności z użyciem mowy cichej,
- wykonywanie czynności umysłowych (abstrakcyjnych) odbywających się bez uświadomienia sobie ich przebiegu .
Zachęcanie dzieci do podejmowania samodzielnych prób rozwiązywania problemów wynikających z codziennych zabaw, zajęć i gier dydaktycznych. Istotne znaczenie ma również stwarzanie takich sytuacji, które umożliwią im wykorzystanie wiadomości wcześniej przyswojonych dla badania nowych problemów. Uczenie się powinno być uwarunkowane wysoką aktywnością dzieci, w której czynności manipulacyjne, werbalne i umysłowe wzajemnie się przeplatają i uzupełniają.
Doświadczenie, które dziecko zdobędzie w wyniku samodzielnych działań poznawczych czy społecznych, wzmocnione przeżyciem związanym z pokonaniem pewnego trudu i z poczuciem uzyskania pożądanego efektu, staje się doświadczeniem trwalszym. „Zdobycie pewnego zasobu wiedzy w wyniku swobodnych badań i spontanicznego wysiłku przyczyni się do lepszego jej zapamiętania, a przede wszystkim pozwoli uczniowi na przyswojenie metody, którą będzie się posługiwał przez całe życie i która nieustannie zwiększać będzie jego ciekawość, bez ryzyka wyczerpania zasobu wiedzy” .
Uczenie się kojarzy nam się zazwyczaj z nauczaniem, które wiążemy ze szkołą, przed której metodami bronimy na ogół przedszkola, choć może nie zawsze dość skutecznie. Czym bowiem innym jest nauczanie jak nie organizowaniem uczenia się? Uczenie się, które w szkole nabiera swoistego charakteru w związku przedkładaniem kształcenia rzeczowego nad formalne. Uczenie się dzieci w przedszkolu ma, czy też powinno mieć zupełnie inny charakter. Dalecy jesteśmy od rozumienia przez uczenie się w przedszkolu, zdobywania wiadomości czy też umiejętności bezpośrednio wiążących się z wymaganiami szkolnymi. Uczenie się dziecka przedszkolnego, to zdobywanie doświadczeń po przez obcowanie z dorosłymi, oraz działanie na przedmiotach.
Związek między działalnością umysłową o charakterze praktycznym, charakterystyczną, czyli opanowaniem systemu językowego, ma szczególne znaczenie o kształtowaniu się wyższych struktur psychicznych. Te dwa rodzaje aktywności wzajemnie się przeplatają i warunkują. Mowa, przenikając działalność praktyczną, sprzyja porządkowaniu zachowań dziecka, co w efekcie prowadzi do lepiej zorganizowanych form zachowania .
Uczenie się i przyswajanie ogólnoludzkiego doświadczenia staje się siłą napędową rozwoju dziecka. „Zdolność uczenia się jest najważniejszą zdolnością człowieka, jej bowiem głównie zawdzięcza rozwój wszystkich dyspozycji i rozwój całej osobowości. Uczenie się jest trwającą przez całe życie odmianą działalności człowieka, w toku której pod wpływem poznania, doświadczenia i ćwiczenia powstają nowe normy zachowania i działania lub ulegają zmianą formy wcześniej nabyte. Uczenie się nie stanowi wszelako jedynej kategorii ludzkiej działalności. Cechą charakterystyczną innych postaci działalności, a więc zabawy, pracy i różnych form aktywności społecznej, jest jednak to, że z reguły mieszczą one w sobie pierwiastek uczenia się” .
S. Szuman za najwłaściwsze i najskuteczniejsze w rozwoju wiedzy, poglądów i umysłu dziecka przedszkolnego uważa się uczenie okolicznościowe w odróżnieniu od uczenia się systematycznego, które traktuje jako swoistą cechę i istotny walor nauczania szkolnego. Przez uczenie się okolicznościowe, przygodne czy też doraźne, rozumie on to uczenie, które polega na korzystaniu z każdej okazji, by dziecko o czymś powiadomić lub poinformować, co dziecko spostrzega, uprzytomnia sobie, a czego jeszcze nie rozumie czy też nie potrafi sobie wytłumaczyć.
Jest to uczenie się sporadyczne, dotyczące często różnych spraw, jakie nasuwają okoliczności zewnętrzne lub wewnętrzne, wywołujące pytania dziecka. Te pytania mogą skierować uwagę dziecka na przedmiot spostrzeżeń, mogą zainteresować dziecko(okoliczności zewnętrzne) lub też wywołać stan umysłu np. braku wiedzy lub nie możności wyjaśnienia sobie jakiegoś zjawiska(okoliczności wewnętrzne) .
Zaspokojenie ciekawości dziecka, jak też zapewnienie pełnej harmonii w jego rozwoju, wiąże się zarówno z doborem sposobów uczenia się, jak też z tworzeniem odpowiednich warunków dla takiego uczenia się.
W doborze takich sposobów sprzyjających harmonijnemu rozwojowi dziecka, a więc zapewniających równowagę między rozwojem intelektualnym i uczuciowym szczególne usługi może oddać teoria kształcenia wielostronnego. Podstawą kształcenia wielostronnego, zgodnie z koncepcją W. Okonia, stanowią trzy typowo ludzkie funkcje: poznawanie świata i siebie, przeżywanie świata i nagromadzonych w nim wartości, oraz zmienianie świata. Teoria wielostronnego kształcenia obejmuje w związku z tym trzy podstawowe rodzaje działalności ludzkiej: aktywność intelektualną, emocjonalną i praktyczną.
Aktywność intelektualna wyraża się w poznawaniu świata i siebie- poprzez korzystanie z nagromadzonej przez innych wiedzy, ale również w samodzielnym odkrywaniu świata, w rozwiązywaniu odpowiednio dobranych problemów, których rozwiązanie wymaga myślenia konwergencyjnego.
Aktywność emocjonalna objawia się również w dwojaki sposób. Przede wszystkim polega na przeżywaniu wartości, ale nie tylko. Nie mniej cenne jest tworzenie nowych wartości. W toku tego tworzenia przeżycie emocjonalne staje się zarówno przyczyną, jak i skutkiem.
Aktywność praktyczna ma również dwie strony. Jedna z nich to wiedza o działaniach przekształcających rzeczywistość, druga zaś to oparta na własnej wiedzy działalność i twórczość praktyczna zmieniająca rzeczywistość .
W tym poszukiwaniu zmierzającym do uzyskania pożądanego efektu, szczególną rolę odgrywają dorośli. Ich sposób odpowiadania na pytania, czy podawania wiedzy w innej formie, a więc opowiadania, ilustracji, przeźrocza, pomaga dziecku w przyswojeniu sobie wiadomości. Pożądany efekt może dziecko osiągnąć nie tylko na podstawie pytań, słuchania czy też oglądania, lecz również dzięki własnemu poszukiwaniu odkryciu
Jeśli uświadomimy sobie, że proces rozwoju uspołecznionej osobowości ucznia, proces przygotowania go do życia i pracy w różnych kręgach społecznych rozpoczyna się już od pierwszych dni pobytu dziecka w szkole, to zrozumiemy dlaczego społeczeństwo tak dużą troską otacza nauczanie i wychowanie początkowe. O skuteczności pracy dydaktyczno-wychowawczej w najniższych klasach najlepiej świadczy znana prawda, że kto miał szczęście spotkać w dzieciństwie dobrego nauczyciela, ten z wdzięcznością wspomina go przez całe życie. Nauczanie początkowe jest szkołą szczególnie trudną, wspomagającą od nauczyciela gruntowego przygotowania naukowego i psychologiczno-pedagogicznego.

Opracowała: Jolanta Gołuch-Pach

Umieść poniższy link na swojej stronie aby wzmocnić promocję tej jednostki oraz jej pozycjonowanie w wyszukiwarkach internetowych:

X


Zarejestruj się lub zaloguj,
aby mieć pełny dostęp
do serwisu edukacyjnego.




www.szkolnictwo.pl

e-mail: zmiany@szkolnictwo.pl
- największy w Polsce katalog szkół
- ponad 1 mln użytkowników miesięcznie




Nauczycielu! Bezpłatne, interaktywne lekcje i testy oraz prezentacje w PowerPoint`cie --> www.szkolnictwo.pl (w zakładce "Nauka").

Zaloguj się aby mieć dostęp do platformy edukacyjnej




Zachodniopomorskie Pomorskie Warmińsko-Mazurskie Podlaskie Mazowieckie Lubelskie Kujawsko-Pomorskie Wielkopolskie Lubuskie Łódzkie Świętokrzyskie Podkarpackie Małopolskie Śląskie Opolskie Dolnośląskie