Jaka powinna być współczesna szkoła? Jaką rolę ma pełnić w niej nauczyciel, a jaką uczeń? Jakie metody i techniki wprowadzać i wdrażać ma nauczyciel, aby jak najskuteczniej dotrzeć do ucznia?
ZMIANY ZACHODZĄCE W EDUKACJI WCZESNOSZKOLNEJ
W niniejszej pracy skoncentrujmy się wokół działań reformacyjnych dotyczących edukacji wczesnoszkolnej. Jaka powinna być współczesna szkoła? Jaką rolę ma pełnić w niej nauczyciel, a jaką uczeń? Jakie metody i techniki wprowadzać i wdrażać ma nauczyciel, aby jak najskuteczniej dotrzeć do ucznia?
Nie od dziś wiadomo, że pierwsze lata pobytu dziecka w szkole odgrywają niebagatelną rolę dla kształcenia osobowości i postaw życiowych młodego człowieka, że determinują one jego późniejsze funkcjonowanie w środowisku szkolnym.
Stąd współczesna szkoła powinna być miejscem przede wszystkim przyjaznym dla dzieci, gdyż „żadne uczenie nie ma sensu, jeśli w jego toku dziecko pozbawione jest odwagi i radości”J.H.Pestalozzi
Zadaniem szkoły na etapie edukacji wczesnoszkolnej jest zatem:
- Zapewnienie opieki i wspomaganie rozwoju dziecka, w przyjaznym i bezpiecznym dla niego środowisku.
- Uwzględnienie indywidualnych potrzeb dziecka, troska o zapewnienie równych szans, umacnianie wiary we własne siły.
- Stwarzanie warunków do rozwijania samodzielności.
- Rozwijanie wrażliwości moralnej.
- Wzmacnianie poczucia tożsamości kulturowej, historycznej, narodowej.
- Kształtowanie umiejętności obserwacji.
- Rozbudowanie ciekawości poznawczej
- Rozwój wrażliwości estetycznej.
- Zapewnianie warunków do harmonijnego rozwoju.
Chcąc skutecznie i efektywnie sprostać tym wymogom współczesny nauczyciel, tworząc autorskie programy, coraz częściej sięga i odwołuje się do sprawdzonych systemów pedagogicznych, twórcami których byli m.in. Freinet, Decroly, Montessori itd.i przenosi je na polski grunt oświatowy.
Do jednych z najczęściej obecnie adaptowanych do polskich warunków należą techniki proponowane przez C. Freineta, wybitnego, francuskiego pedagoga, członka Frontu Obrony Praw Dziecka. Nic w tym dziwnego, gdyż twierdził on, że sposób twórczego poznawania rzeczywistości, dokonujący się w trakcie długotrwałych cyklów działalności artystycznej dziecijest najdoskonalszą metodą zdobywania wiedzy. Efektywność tego prądu, w polskich realiach edukacyjnych, zapewnić może jednak tylko kompleksowe, a nie wybiórcze stosowanie technik Freineta.
Jedną z technik, najczęściej stosowanych przez nauczycieli w swej pracy, jest technika swobodnego tekstu, która stawia na piedestale ekspresję słowną dziecka widząc w niej skuteczny oraz nowoczesny środek nauczania i wychowania. Sam Freinet twierdził, że swobodne wypowiedzi są najlepszym środkiem kształcenia czynnego języka dziecka. Szkoła tradycyjna jest szkołą milczenia, szkołą podręczników i niezrozumiałych zadań, szkołą lekcji i klasówek. Wystarczy stworzyć odpowiednie warunki, aby dzieci otworzyły się i przemówiły w poezji, w swobodnym teatrze czy piosence.
Przy wprowadzaniu do zajęć lekcyjnych techniki swobodnego tekstu nauczyciel powinien pamiętać o trzech podstawowych zasadach warunkujących jego skuteczność dydaktyczną i wychowawczą:
- Zasada swobody oznacza, że tekst, który może ewentualnie powstać musi być naprawdę swobodny, to znaczy, że powstanie wtedy, gdy dziecko będzie miało naprawdę ochotę wyrażania swoich myśli i emocji.
- Zasada naturalnej motywacjiczyli bezwzględne tworzenie uczniom warunków do swobodnych wypowiedzi.
- Zasada wykorzystania utworzonego tekstu do nauczania dzieci poprawności językowej w mowie i piśmie.
Pewną odmianą swobodnego tekstu może być również tekst zbiorowy. Pojęcie swobodny odnosi się w tym przypadku do wyboru przez dzieci drogą głosowania tematu wypowiedzi. C. Freinet określa pracę ze swobodnym tekstem jako polowanie na słowa, które polega na analizie zdań tekstu, szukaniu wyrazów bliskoznacznych, określaniu emocjonalnego nastawienia do rzeczywistości za pomocą słów. Swobodny tekst, w odróżnieniu od wypracowania szkolnego cechuje spontaniczność, twórczość, związek z życiem, kontakt ze środowiskiem, w którym dziecko żyje, głęboka ekspresja przeżyć.
Wpływ na efektywność stosowania techniki swobodnego tekstu mają również:
- treści nauczania dotyczące swobodnej twórczości uczniów
- treści realizowane podczas zajęć z tekstem swobodnym
- wprowadzane czynniki stymulujące
- środki i metody nauczania i uczenia się
- atrakcyjność lekcji
- przygotowanie nauczyciela
Szczególną rolę wśród w/w czynników odgrywają czynniki stymulujące ekspresję dzieci. Nie są one sztucznie określone lecz wydają się być wynikiem indywidualnej inwencji i pomysłowości nauczyciela. Wymienić tu należy przede wszystkim następujące okoliczności:
- obcowanie z przyrodą (inspirująca rola wycieczek klasowych, zielone szkoły itp.)
- koncert muzyczne
- spacery
- samotne przebywanie
- smutek ( umiejętne „odczytanie” przez nla nastroju uczniów, jakim może być smutek, stanowi doskonały punkt wyjścia dla swobodnej ekspresji werbalnej uczniów.)
- radość
- zwiedzanie wystawy malarskiej
- oglądanie filmu
- zapoznanie się z wybranym wierszem bądź fragmentem prozy
- oglądanie fotografii
- przeglądanie prasy
- przypadkowość i wiele innych będących wynikiem intuicji , otwartości i wszechstronności nauczyciela.
Wdrażanie „nowoczesnych” metod, technik, w tym techniki swobodnego tekstu, wymaga od nauczyciela utożsamienia się ze zmianami jakie zachodzą obecnie w edukacji.
Jaki więc powinien być współczesny nauczyciel?
Powinien przede wszystkim:
- Być mediatorem, osobą pośredniczącą pomiędzy uczniem, a treściami edukacji, współorganizatorem procesu edukacji, człowiekiem który wyzwala i rozbudza emocje wśród uczniów skłaniając ich jednocześnie do spełniania się w procesie poznania.
- Rozwijać wielokierunkową aktywność dzieci głównie poprzez ukierunkowanie procesu nauczania na zainteresowania i potrzeby uczniów.
- Wspierać aktywność dzieci poprzez stosowanie metod heurystycznych.
- Organizować i różnicować aktywność dzieci poprzez stosowanie szerokiej gamy form pracy.
- Stworzyć klasę pracownię, warsztat pracy przyjazny dzieciom, umożliwiający im samorealizację, wyposażony w kąciki edukacyjne, rozwijające indywidualne umiejętności dzieci oraz ich zainteresowania.
- Wspierać aktywność własną dzieci poprzez stwarzanie sytuacji stymulujących je do wyrażania własnych uczuć, podejmowania decyzji.
- Stosować alternatywne podręczniki podejmujące wiedzę zgodną z zainteresowaniami dzieci.
- Dążyć do harmonijnego i wszechstronnego rozwoju osobowości dzieci, zarówno ich sfery instrumentalnej ( wiedza, umiejętności, zdolności), jak i kierunkowej (motywacja, postawy, poglądy, ideały).
- Nieustannie wzbogacać swój warsztat pracy i dostosowywać go do potrzeb, zainteresowań dzieci.
Reasumując powyższe rozważania możemy jednoznacznie stwierdzić, że nadrzędną wartością nowej edukacji powinien być indywidualny rozwój dziecka, którego zewnętrznymi wskaźnikami byłyby kompetencje dziecka rozwijające się i kształtujące dzięki jego aktywności własnej. Nauczyciel zaś ma być osobą pośredniczącą w przekazie wiedzy, umożliwiającą dzieciom, poprzez wyzwalanie adekwatnych sytuacji, harmonijny rozwój.
Scenariusz zajęć zintegrowanych w klasie III zainspirowanych techniką swobodnego tekstu:
Blok tematyczny: „Moi przyjaciele” obejmujący trzy dni aktywności:
- Tworzenie swobodnej ekspresji werbalnej oraz swobodnego tekstu inspirowanych bajką I. Krasickiego pt. „Przyjaciele”.
- Dzielimy świat z roślinami i zwierzętami, czyli ujawnianie własnych doświadczeń w obcowaniu z przyrodą.
- Tworzenie albumu klasowego „Nasi przyjaciele” swobodna ekspresja dzieci.
I Cele operacyjne:
- Potrafi swobodnie wypowiadać się na bliskie mu tematy,
- Potrafi wyrazić w mowie i w piśmie swoje uczucia, emocje, nastroje, posiadaną wiedzę i doświadczenia w związku z poruszanym tematem,
- Aktywnie ćwiczy czytanie: ciche i wyraziste oraz z podziałem na role,
- Potrafi wykorzystać nowe słownictwo w tworzeniu zdań,
- Poprawnie formułuje zdania oceniające,
- Potrafi w wyrazić swe emocje w twórczości plastycznej,
- Umie wymienić, zapisać cechy charakterystyczne dla prawdziwego przyjaciela oraz w oparciu o zgromadzone słownictwo tworzyć inne formy wypowiedzi,
- Potrafi gromadzić materiały na dany temat i prezentować je,
- Potrafi wspólnie z nauczycielem dokonywać korekty wybranego tekstu oraz na jego bazie tworzyć nowy, bogatszy tekst.
II Metody pracy:
oparte na słowie: rozmowa, praca z tekstem, prezentacja.
oparte na oglądzie: obserwacja.
oparte na działaniu: ćwiczenia, praktyczne działania.
III Formy pracy:
zbiorowa,
indywidualna jednolita
indywidualna zróżnicowana
IV Środki dydaktyczne:
książki, ilustracje postaci z bajek,
tekst bajki I. Krasickiego pt. Przyjaciele,
karty pracy z tekstem bajki,
nagranie magnetofonowe z muzyką klasyczną,
słowniczki ortograficzne,
arkusze papieru.
V Zapis w dzienniku:
Dłuższe wypowiedzi uczniów charakteryzujące prawdziwą przyjaźń w oparciu o własne doświadczenia oraz tekst bajki I. Krasickiego pt. Przyjaciele. Tworzenie swobodnej ekspresji werbalnej oraz swobodnego tekstu w oparciu o zgromadzone słownictwo. Wyrażanie swych uczuć w twórczości plastycznej przy jednoczesnym słuchaniu muzyki klasycznej.
VI Przebieg zajęć:
- Zainteresowanie dzieci bajkami jako gatunkiem literackim skierowanym głównie do dzieci.
- Nauczycielka informuje dzieci, że poznają dzisiaj nową bajkę, którą ona przyniosła, której przewodnim tematem jest przyjaźń między jej bohaterami, jednocześnie motywuje dzieci do wymieniania tytułów bajek o podobnej tematyce, poznanych wcześniej.
- Dzieci swobodnie wypowiadają się, wymieniają tytuły znanych bajek, ujawniają emocje jakie towarzyszyły ich czytaniu oraz określają stopień przyjaźni łączący ich bohaterów.
- Nauczycielka skłania uczniów do zdefiniowania pojęcia przyjaźni, Czym dla was jest przyjaźń? Dlaczego warto mieć przyjaciół?
- Dzieci wypowiadają się swobodnie o przyjaźni odwołując się do swych własnych doświadczeń.
- Nauczycielka zaprasza dzieci do wysłuchania bajki, jednocześnie prosząc je, by podczas jaj słuchania starały wyobrazić sobie, jakie uczucia, emocje towarzyszą jej głównemu bohaterowi zajączkowi oraz czy przyjaźń opisaną w utworze możemy nazwać prawdziwą przyjaźnią.
- Dzieci słuchają bajkę
- Po wysłuchaniu nauczycielka wyjaśnia dzieciom niezrozumiałe wyrazy pisane językiem staropolskim zastępując je jednocześnie wyrazami bliskoznacznymi.
- Utrwalanie przeżyć – ekspresja werbalna dzieci.
- Dzieci wypowiadają się, jakie ich zdaniem, uczucia towarzyszyły głównemu bohaterowi bajki ( strach, smutek, żal, samotność, odrzucenie, gorycz) .
- Nauczycielka w celu wzmocnienia aktywności dzieci rozdaje im tekst bajki
- Nauczycielka stara się ukierunkować rozważania dzieci pytając je: dlaczego taka sytuacja przytrafiła się zającowi? Co ich zdaniem wyraża tytuł bajki?
- Dzieci podekscytowane zaczynają wypowiadać się na temat znaczenia tytułu utworu. Wspólnie dochodzą do wniosku, że poznana na zajęciach bajka nie ukazuje prawdziwej przyjaźni, o jakiej mówiły wcześniej. Wyrażają swoje własne opinie na temat prawdziwej przyjaźni, jej znaczenia w życiu człowieka, opisują swych własnych przyjaciół.
- Nauczycielka zachęca dzieci do używania zwrotów: moim zdaniem, według mnie, uważam że.
- W celu pełniejszego utożsamienia się z bohaterami bajki dzieci czytają tekst z podziałem na role.
- Następnie nauczycielka prosi poszczególne dzieci by te zapisały na tablicy wymieniane wcześniej cechy prawdziwego przyjaciela ( odważny, dobry, koleżeński, wierny, prawdomówny, szczery, grzeczny, życzliwy, rozsądny, bohaterski, wesoły, towarzyski, uczciwy, spokojny, przyjacielski, dobroczynny, sprawiedliwy, cierpliwy, zaradny, rozmowny, miły, pomysłowy, lubiany, pomocny, opiekuńczy).
- Tworzenie swobodnych tekstów
- Nauczycielka podkreśla, że wszystkie dzieci doskonale wymieniły cechy prawdziwego przyjaciela, dlatego teraz prosiłaby je, aby przelały swój wizerunek prawdziwego przyjaciela na kartkę papieru, pytając: jaki ich zdaniem powinien być prawdziwy przyjaciel? Jaki jest twój przyjaciel?
- Dzieci rozpoczynają pisanie swych tekstów nauczycielka by umilić im pracę włącza magnetofon z nagraniem muzyki relaksacyjnej.
- Odczytywanie tekstów dzieci chętnych ( nauczyciel dokłada wszelkich starań, aby wszystkie dzieci pochwaliły się napisanym tekstem); wybór najciekawszej zdaniem dzieci pracy poprzez głosowanie.
- Wybór pracy –praca Agnieszki
- Uzasadnienie wyboru pracy – jest najciekawsza
- Ćwiczenia słownikowofrazeologiczne z tekstem:
- Nauczyciel zapisuje wybrany tekst na tablicy
- Korekta tekstu
- Dzieci wspólnie z nauczycielem sprawdzają poprawność zapisanego tekstu, podkreślają wybrane części zdania
- Dzieci wybierają z tekstu poszczególne wyrazy, które samodzielnie zapisują na drugiej tablicy
- Dzieci układają dowolne zdania z wybranymi wcześniej wyrazami
- Zapisują na tablicy nowe wyrażenia, zwroty, wyrazy bliskoznaczne
- Zastępują nimi wyrazy z tekstuukładają nowy tekst
- Przepisują stworzony wspólnie tekst do zeszytu
- Wyraziste czytanie:
- Ciche czytanie tekstu
- Ćwiczenia w wyrazistym czytaniu
- Podsumowanie, zebranie i wzmocnienie wyrażanych przez dzieci na lekcji emocji poprzez twórczość plastyczną
- Nauczyciel prosi dzieci, aby te na arkuszach papieru spróbowały namalować portret swego najlepszego przyjaciela
- Nauczyciel mówi o późniejszym przeznaczeniu namalowanych practworzenie albumu „ Nasi przyjaciele”
- Dzieci po zakończeniu pracy swobodnie opowiadają o wykonanych portretach, uzasadniają swe wybory
- Zadanie domowe:
- Przeczytać tekst rodzicom
- Zastanowić się nad związkiem człowieka z przyrodą
- Przynieść ćwiczenia z matematyki
LITERATURA:
M. Kowalik Olubińska:„Uczymy inaczej. Nauczanie zintegrowane w klasach niższych”.
T. Kłosińska:„ Droga do twórczości. Wdrażanie technik C. Freineta”.
E. Filipiak, H. SmolińskaRębas: „ Od Celestyna Freineta do edukacji zintegrowanej w poszukiwaniu modelu wczesnej edukacji, czyli o tym jak organizować sytuacje edukacyjne wyzwalające aktywność własną dziecka”.
E. Cywińska, T. Janicka Panek, L. Zielkowska :Przewodnik metodyczny dla nauczyciela, nauczanie zintegrowane w klasach 13.
Anna Fuksiewicz
|
