www.szkolnictwo.pl

Zaburzenia kinestezji artykulacyjnej. Scenariusz zajęć logopedycznych.

     Kinestezja artykulacyjna to czucie ułożenia narządów mowy właściwego poszczególnym głoskom (Styczek, 1982). Wykształca się później niż słuch fonematyczny, bowiem wzorce kinestetyczno-ruchowe wytwarzają się pod jego kontrolą.
     Zaburzenia słuchu fonematycznego, czyli trudności w identyfikowaniu i różnicowaniu głosek między sobą, uniemożliwiają naukę prawidłowych artykulacji. Fakt ten pociąga za sobą dalsze konsekwencje – niemożność kodowania do odpowiednich okolic mózgu ruchów i ułożeń narządów mowy właściwych poszczególnym głoskom. Zatem nie dochodzi do wytwarzania i stabilizowania się prawidłowych wzorców kinestetyczno-ruchowych głosek, co prowadzi do licznych substytucji.
     Bywa jednak i tak, iż słuch fonematyczny jest prawidłowy, a mimo to występują trudności w wymowie. Dziecko wówczas zna poprawne brzmienie danej głoski, słyszy i identyfikuje je w mowie otoczenia, lecz brak mu informacji o ruchach własnych artykulatorów, dlatego nie potrafi ich ułożyć w sposób odpowiedni dla danej głoski. Zatem zaburzenia kinestezji artykulacyjnej mogą występować przy prawidłowo wykształconym słuchu fonematycznym lub łącznie z deficytami w jego zakresie.
     Aby stwierdzić u dziecka jedynie zaburzenie kinestezji artykulacyjnej należy uprzednio wykluczyć zaburzenia słuchu fonematycznego i sprawności narządów mowy. Badanie polega na powtórzeniu przez ucznia głosek opozycyjnych (na przykład opozycja miejsca artykulacji), ciągów sylab oraz wyrazów zawierających te głoski.
Przykłady:

s – š - s – š saša suša
c – č - c – č cača caľinečka
z – ž - z – ž zaža zbože
dz – dż - dz – dż dzadża skače itp.
     Ćwiczenie kinestezji artykulacyjnej polega na wielokrotnych powtórzeniach danych głosek, w celu osiągnięcia pełnego automatyzmu we właściwym układaniu narządów mowy dla konkretnej głoski, a także automatyzmu w sprawnym przechodzeniu od jednej artykulacji do drugiej (jak w trudnych wyrazach typu: skšat, sočysty itp.).
     Oto przykładowy scenariusz zajęć logopedycznych z uczniem klasy drugiej szkoły podstawowej:

Temat: Ćwiczenia kinestezji artykulacyjnej. Automatyzacja wymowy głosek syczących i szumiących w wyrazach.

Cele:

• wydłużanie fazy wydechowej;
• kształtowanie umiejętności gospodarowania powietrzem wydechowym;
• usprawnianie motoryki narządów mowy;
• automatyzacja wymowy głosek syczących i szumiących;
• doskonalenie kinestezji artykulacyjnej;
• doskonalenie umiejętności słuchowego różnicowania głosek syczących i szumiących;
• kształtowanie umiejętności budowania poprawnych zdań.

Czas trwania: 30 minut

Przybory i pomoce:
lustro, zeszyt ucznia, piłeczki, rurki, klocki do zbudowania bramek, etykietki z sylabami, kartoniki z literami s, z, c, dz, sz, ż, rz, cz, dż, obrazki, pudełka.

Przebieg zajęć:

1. Przywitanie się z uczniem.
2. Sprawdzenie pracy domowej.
3. Zabawa w naśladowanie odgłosów przyrody - ćwiczenia oddechowo-fonacyjne – fonacja głosek na długim wydechu:
   • samogłosek ustnych,
   • spółgłosek szczelinowych,
   • sylab z głoskami szczelinowymi.
4. Ćwiczenia (w formie zabawy) usprawniające pracę narządów mowy:
   • języka,
   • warg,
   • policzków,
   • podniebienia miękkiego.
5. Ćwiczenia oddechowe połączone z ćwiczeniami kinestezji artykulacyjnej – mecz piłeczek pingpongowych (drużyna piłek s i drużyna piłek sz) – uczeń dmucha przez rurkę na piłeczkę, a po każdorazowym zdobyciu bramki losuje etykietkę z ciągiem sylab do ćwiczeń (np. sa – sza – sa, żo – zo – żo itp.) → według schematu: 1) przeczytaj cicho, 2) wymów.
6. Zabawa w literowy pociąg - ćwiczenie kinestezji artykulacyjnej wraz z ćwiczeniem słuchu fonematycznego → według schematu:
   1. słuchaj,
   2. powtórz,
   3. dobierz litery,
   4. wymów,
   5. pisz.
   Na stoliku leżą rozsypane kartoniki z literami: s, z, c, dz, sz, ż, rz, cz, dż. Uczeń słucha jak logopeda wypowiada wyrazy zawierające jednocześnie głoski z obu ćwiczonych szeregów ( np.: czerwiec, zboże, susza, często itp.), następnie powtarza je i dobiera kartoniki z „ trudnymi” literami występującymi w danym wyrazie w odpowiedniej kolejności, potem jeszcze raz wymawia, patrząc na ułożony przez siebie model słowa, i zapisuje w zeszycie cały wyraz:
   1. zbože→
   2. zbože→
   3. z ż→
   4. zbože→
   5. zboże
7. Zabawa w porządkowanie pokoju - automatyzacja wymowy głosek syczących i szumiących. Na stole leżą rozsypane obrazki przedstawiające przedmioty z pokoju dziecięcego. Uczeń najpierw nazywa wszystkie obrazki (w razie potrzeby sam stara się poprawić), a następnie porządkuje je i układa do dwóch różnych pudełek – jako przedmioty Czarka i Sabinki (imiona dzieci sugerują sposób segregacji).
8. Ćwiczenie stymulujące rozwój mowy – uczeń układa po dwa zdania o Czarku i Sabince z wykorzystaniem nazw przedmiotów na obrazkach, np.: Czarek zbiera szyszki, Sabinka ma sukienki dla lalek.
9. Zadanie pracy domowej – narysowanie i podpisanie dwóch wymyślonych przez siebie przedmiotów dla Celinki i Szymka.
10. Pożegnanie się z uczniem.

Literatura:

Gałkowski T. i Jastrzębowska G.(red.) Logopedia. Pytania i odpowiedzi. Opole 1999, Uniwersytet Opolski
Sawa B. Dzieci z zaburzeniami mowy. Warszawa 1990, WSiP
Słodownik – Rycaj E. O mowie dziecka. Jak zapobiegać powstawaniu nieprawidłowości w jej rozwoju. Warszawa 2000, Wyd. Akademickie „Żak”
Styczek I. Badanie i kształtowanie słuchu fonematycznego. Warszawa 1982, WSiP

Joanna Pasterak