Artykuł poświęcony jest pracy nauczyciela bibliotekarza z dzieckiem dyslektycznym.
Prezentuję treści przedstawione na spotkaniu zespołu samokształceniowego nauczycieli biblioteki.
W obecnych czasach, w dobie komputerów, Internetu, szybkiego dostępu do informacji i nowych jej nośników, biblioteki powinny wychodzić naprzeciw potrzebom swych użytkowników. Wśród nich są także dyslektycy, którzy ze względu na swoje trudności z czytaniem niechętnie ją odwiedzają.
Sytuacja dzieci dyslektycznych w szkole jest wyjątkowo niekorzystna. Ich pierwsze niepowodzenia w czytaniu i pisaniu stają się często nie tylko przyczyną niechęci do książki, ale i do nauki w ogóle, powodują występowanie różnego rodzaju reakcji nerwicowych oraz trudności wychowawczych. Konieczne jest więc otoczenie tych dzieci szczególną troską i opieką terapeutyczną.
Ważną rolę odegrać tu może biblioteka szkolna. W niej właśnie, w przyjaznej atmosferze, bez stresów związanych z wystawianiem stopni i innymi formami ocen, można i należy wprowadzać uczniów stopniowo w cudowny świat książki i czytelnictwa, mądrze wspomagając terapię dysleksji poprzez współpracę z pedagogami oraz rodzicami, często zupełnie bezradnymi wobec tego zdumiewającego zaburzenia.
Należy zauważyć, że w ostatnim dziesięcioleciu w wielu krajach świata wzrosło zainteresowanie dysleksją jako niesprawnością, której symptomami są specyficzne trudności w uczeniu się. Zwracają uwagę na to nie tylko uczeni i profesjonaliści, ale również szerokie kręgi społeczeństwa. Wielu rodziców również martwi się o swoje pociechy, które są zdolne, inteligentne, mają prawidłowy wzrok i słuch, a mimo to występują u nich kłopoty z czytaniem i pisaniem. Badania prowadzone wśród uczniów z niepowodzeniami wykazują, że w dużej mierze powodem występujących trudności są zaburzenia lub opóźnienia w CUN. U tych uczniów stwierdza się dysleksję rozwojową, czyli specyficzne trudności w uczeniu się, których skutkiem mogą być kłopoty nie tylko z czytaniem i pisaniem, ale również z geometrią, geografią, nauką języków obcych i innymi przedmiotami.
Psychologowie na oznaczenie specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu stosują terminy:
- dysleksja - trudności w czytaniu, objawiające się: wolnym tempem czytania, słabą techniką czytania, słabym rozumieniem przeczytanego tekstu i niechęcią do czytania,
- dysgrafia - to trudność w osiągnięciu poprawnego poziomu graficznego pisma, a objawy to: pismo niekształtne, nieproporcjonalne, niejednolicie położone w stosunku do liniatury, niespójne elementy liter, zagubienie liniatury,
- dysortografia - czyli specyficzne trudności w pisaniu mimo znajomości zasad pisowni, interpunkcji oraz podstaw gramatyki.
Symptomy to: charakterystyczne błędy literowe, zniekształcona i/lub zaburzona struktura zdań, pominięte detale graficzne i znaki interpunkcyjne.
Potrzeba wiedzy o dysleksji wśród bibliotekarzy to znajomość szczególnie wyeksponowanych jej objawów:
- niezauważalność zaburzenia,
- zaniżony stopień samooceny,
- nieśmiałość,
- utrudnienia w odczytaniu informacji i komunikowaniu się.
Dlatego bibliotekarz powinien przestrzegać w obsłudze dzieci z dysleksją zaleceń, takich jak:
- właściwa wiedza dotycząca zaburzenia,
- ukierunkowane gromadzenie i wykorzystywanie odpowiednich materiałów czytelniczych,
- nawiązanie współpracy z rodzicami i opiekunami, stowarzyszeniami,
- kompletowanie literatury przedmiotowej z myślą o rodzicach, opiekunach itp.
Należy także ukształtować taki wizerunek biblioteki, aby młodzież ze specyficznymi kłopotami w uczeniu poczuła się zaproszona do biblioteki, bowiem użytkownicy z dysleksją odwiedzający po raz pierwszy bibliotekę bez właściwej opieki, odpowiednio przeszkolonego i wrażliwego bibliotekarza, nie są w stanie dotrzeć do specyficznych materiałów bibliotecznych i informacji. Chcąc pozyskać tę grupę czytelników i zachęcić do korzystania z naszych usług, bibliotekarze powinni wiedzieć, jakiego rodzaju materiały wydawane są z myślą o nich. Na uwagę zasługuje też fakt życzliwej aprobaty biblioteki przez jej użytkowników, traktowanej jako miejsca neutralnego o pięknym i wyciszającym wystroju. Efektywność pracy bibliotecznej podnoszą też takie czynniki jak: centralne zlokalizowanie materiałów bibliotecznych i sprzętu pomocniczego (magnetofonów, komputerów z odpowiednim oprogramowaniem), wyznaczenie miejsca na materiały dla młodzieży z zaburzeniami w czytaniu i pisaniu.
Dla osób, które - z racji swej niesprawności lub ograniczonej sprawności językowej czy niewielkich możliwości czytelniczych - nie są w stanie korzystać z książki w tradycyjnej postaci, powstają jej niekonwencjonalne formy. Jednakże na naszym rynku księgarskim takich niekonwencjonalnych form książki nadal jest bardzo niewiele. Należą do nich:
- Książki mówione - to książki nagrane na kasety magnetofonowe i czytane przez lektora. Jednak większość publikacji stanowi literatura piękna, ale są też książki historyczne, przyrodnicze oraz literatura przeznaczona dla dzieci (bajki). Wiele pozycji to lektury szkolne, co sprawia, że są pomocne dzieciom i młodzieży z dysleksją.
- Publikacje materiałów "łatwych" w czytaniu - są to językoznawcze adaptacje tekstów, czyniące je łatwiejszymi do czytania aniżeli przeciętny tekst. W Polsce książki tego typu wydawane są za sprawą działającego od 1984 r. przy WBP i Książnicy Miejskiej W Toruniu - Ośrodka Czytelnictwa Osób Chorych i Niepełnosprawnych.
- Seria "Lektury dla tych, którym czytanie sprawia trudności", zmieniona z czasem na "Lektury, które chce się czytać". - to pomysł Gdańskiego Wydawnictwa Psychologicznego, które od 1998 r. rozszerzyło swoją ofertę o taką serię, skierowaną głównie do dzieci dyslektycznych, ich rodziców i nauczycieli. Jest to inna metoda trafienia do uczniów z propozycją lektur szkolnych.. Książki tej serii charakteryzują się przejrzystością tekstu. Wyrazy i zwroty mogące sprawiać dziecku trudności są w tekście zaznaczone i wyjaśnione na marginesie. Po każdym rozdziale znajduje się zestaw ćwiczeń pomocny w sprawdzaniu, w jakim stopniu dziecko zrozumiało tekst. W skład całej serii weszło 5 tytułów - adaptacji lektur szkolnych. Są to: O krasnoludkach i sierotce Marysi - opracowane na podst. baśni Marii Konopnickiej, Syzyfowe prace - opracowane na podst. powieści Stefana Żeromskiego, W pustyni i w puszczy oraz Krzyżacy - zaadoptowane na podstawie powieści Henryka Sienkiewicza, wreszcie Zemsta Aleksandra Fredry. Tak więc bibliotekarze powinni zatroszczyć się przynajmniej o to, aby ich dyslektyczni użytkownicy mogli skorzystać w macierzystej bibliotece szkolnej z wydawnictw Gdańskiego Towarzystwa Dysleksji - jedynych w naszym kraju, które stworzono z myślą o dzieciach ze specyficznymi trudnościami w czytaniu.
Oprócz różnorakich środków dydaktycznych, bazujących na materiałach czytelniczych, w terapii uczniów dyslektycznych niezwykle istotna rolę odgrywa komputer. Różnego rodzaju programy multimedialne pozwalają na nauczanie wielozmysłowe, co w dla dyslektyków stanowi ogromną szansę. Poza tym odpowiednie programy komputerowe, stwarzają im możliwość osiągnięcia sukcesu - wygrania, co pozwala na stopniową zmianę negatywnego myślenia o sobie i swoich możliwościach. Pozwalają dzieciom dostrzec, że potrafią zrobić to, co dotąd stanowiło źródło wielu frustracji, wykonać zadania, które do tej pory były niewykonalne. Komputer jest atrakcyjnym i najmniej nużącym środkiem dydaktycznym. Może służyć i do nauki, i do sprawdzania wiadomości. Stanowi też ogromną pomoc dla dyslektyków, robiących błędy w pisaniu odręcznym. Nie ulega więc wątpliwości, że te zalety komputera może wykorzystać również bibliotekarz szkolny, włączający się w terapię uczniów dyslektycznych.
Za pomocą odpowiednich programów multimedialnych można pomóc dzieciom w korekcji zaburzonych funkcji i w doskonaleniu umiejętności czytania i pisania. Na polskim rynku można już kupić wiele programów przeznaczonych bezpośrednio do pracy z dziećmi dyslektycznymi wykorzystywanych zarówno podczas zajęć reedukcyjnych, jak i do domu., a rozwijających percepcję wzrokową i słuchową, koordynację wzrokowo-ruchowo-słuchową, orientację przestrzenną oraz umiejętności ortograficzne. Tak powstał program o nazwie "Dyslektyk" i "Dyslektyk 2". Na rynku oprócz tych programów ukazało się też kilka innych:
- "Łamigłówki - tangramy" - ćwiczący spostrzegawczość i umiejętność odtwarzania wzorów,
- "Samouczek ortograficzny" - przeznaczony dla uczniów dysleksją z gimnazjów i szkół średnich,
- "Sposób na ortografię" - dla uczniów szkół podstawowych.
Zastosowanie komputera w pracy z dziećmi dyslektycznymi sprawia, że nauka jest atrakcyjniejsza i motywuje do większego wysiłku. Warto więc korzystać z tej formy pomocy.
Biblioteki - w miarę możliwości - mają także ułatwiać dostęp do Internetu, baz danych i komputerów z mową syntetyczną i opcją powiększonego druku. Należy również pamiętać o promocji usług bibliotecznych poprzez problemowe artykuły, wydawanie informatorów, współpraca z ośrodkami zajmującymi się problemami dysleksji.
Najważniejszą rzeczą jest świadomość bibliotekarzy o istnieniu tego zaburzenia, jego objawów i konsekwencji. Bibliotekarz powinien być przygotowany na spotkanie z czytelnikiem poszukującym tego rodzaju literatury i w miarę możliwości udzielić wszelkich dostępnych informacji na ten temat. Tak więc sprawą bardzo ważną jest informacja w szerokim znaczeniu tego słowa oraz współpraca bibliotek w tym zakresie, szczególnie bibliotek pedagogicznych, szkolnych i publicznych.
Biblioteka szkolna pełni bardzo ważną rolę w pracy szkoły, stanowi jej nieodłączną część. Jest ośrodkiem informacji dla uczniów, nauczycieli i rodziców. Właściwie przygotowani bibliotekarze mogą służyć radą w doborze odpowiedniej literatury nie tylko nauczycielom, ale także rodzicom dzieci dyslektycznych. Jeśli w zbiorach biblioteki szkolnej nie ma poszukiwanych pozycji, pracownicy posiadając odpowiednie informacje mogą skierować osobę zainteresowaną do biblioteki publicznej, w której zdobędzie więcej potrzebnych danych na ten temat lub wypożyczy odpowiednią publikację.
Co robić, aby dobrze informować?
- Cenną informacją są adresy, telefony i godziny otwarcia bibliotek, a także lista ważniejszych publikacji o dysleksji oraz adresy bibliotek wypożyczających książki mówione.
- Jeśli chodzi o współpracę bibliotek w zakresie informacji o dysleksji , to biblioteki szkolne i publiczne powinny ją podjąć, włączając w nią również rodziców dzieci dyslektycznych, organizując spotkania z psychologiem, nauczycielami, pracownikami poradni psychologiczno - pedagogicznych.
- Bibliotekarze na takich spotkaniach powinni prezentować literaturę dla dyslektyków i o dysleksji, przede wszystkim poradniki dla rodziców, a także nowości ukazujące się na rynku wydawniczym.
Nie ulega wątpliwości, że współczesna biblioteka szkolna nie może ignorować specyficznych możliwości i potrzeb dzieci dotkniętych dysleksją, tym bardziej, że ich liczba gwałtownie wzrasta. Bibliotekarze powinni aktywnie włączyć się w terapię tego zaburzenia, zaczynając od poznania jego symptomów oraz ograniczeń, jakie za sobą niesie. Później powinni zatroszczyć się o odpowiednie materiały biblioteczne, zarówno czytelnicze, jak multimedialne, wykorzystać je do kształtowania pozytywnych nastawień wobec biblioteki, a także do wspomagania terapii - do kształtowania sprawności czytelniczej. Wyniki współczesnych badań dowodzą bowiem, że mózg dziecka cierpiącego na dysleksję jest na tyle plastyczny i skłonny do zmian, że odpowiedni trening może w trwały sposób poprawić ich zdolność czytania i prawidłowego pisania. I dlatego wszelką działalność biblioteczną na rzecz młodzieży z dysleksją należy traktować jako znaczące wyzwanie decydujące o nowoczesności biblioteki. W kontekście lektury, wysoce uprawdopodobniona wydaje się hipoteza o znaczeniu biblioteki w łagodzeniu następstw dysleksji oraz wszelkiego rodzaju specyficznych trudności w uczeniu się. Należy pamiętać też, że dysleksja nie mija z wiekiem. Bądźmy więc wyrozumiali i zachęcajmy do lektur nawet tych, którym czytanie sprawia trudności.
Wiesława Skibicka
