Miniony wiek XX pozostawił w spuściźnie nie tylko wspaniałe wynalazki techniki, ale również zniszczone środowisko życia człowieka. W pogoni za luksusem człowiek, mówiąc o postępie, zdegradował prawdziwe bogactwa naturalne: wodę, powietrze, glebę, zwierzęta i rośliny. Coraz bardziej zagrożone jest zdrowie i życie ludzkie, zwłaszcza w dużych aglomeracjach miejskich. W tej sytuacji palącą potrzebą chwili staję się edukacja ekologiczna całego społeczeństwa, a zwłaszcza młodego pokolenia. Przed szkołą stoi ważne zadanie. Jest nim wychowanie człowieka w pełni świadomego swojej odpowiedzialności za środowisko, w którym żyje oraz umiejącego chronić wlane zdrowie.
REFERAT NA TEMAT ŚWIADOMOŚCI EKOLOGICZNEJ DZIECI
"Ziemia nie jest własnością człowieka. To człowiek należy do Ziemi". Wstęp:
Miniony wiek XX pozostawił w spuściźnie nie tylko wspaniałe wynalazki techniki, ale również zniszczone środowisko życia człowieka. W pogoni za luksusem człowiek, mówiąc o postępie, zdegradował prawdziwe bogactwa naturalne: wodę, powietrze, glebę, zwierzęta i rośliny. Coraz bardziej zagrożone jest zdrowie i życie ludzkie, zwłaszcza w dużych aglomeracjach miejskich. W tej sytuacji palącą potrzebą chwili staję się edukacja ekologiczna całego społeczeństwa, a zwłaszcza młodego pokolenia. Przed szkołą stoi ważne zadanie. Jest nim wychowanie człowieka w pełni świadomego swojej odpowiedzialności za środowisko, w którym żyje oraz umiejącego chronić wlane zdrowie.
Największym zagrożeniem dla przyrody, a więc i warunków naszego życia, jest niewiedza i nieświadomość skutków, jakie mogą przynieść podejmowane przez człowieka działania. Dlatego już od najwcześniejszego dzieciństwa należy przygotować dzieci intelektualnie i emocjonalnie do ochrony środowiska, w którym żyją i rozwijają się. Aby ukształtować u wychowanków świadomość ekologiczną, nie wystarczy poruszać tych zagadnień okazjonalnie. Musi być to działanie dobrze zaplanowane, właściwie i systematycznie realizowane.
Świadomość ekologiczna jako gotowość do działania w zgodzie ze środowiskiem bazuje na wiedzy, doświadczeniach, postawieniach i wynikających z nich postawach wartościujących. Wychowanie proekologiczne winno przebiegać z zasadą: poznać – zrozumieć – pokochać – chronić. Wiedza pozwala rozumieć zjawiska zachodzące w środowisku życia, ich wzajemne zależności, jest podstawą do mądrych i efektywnych działań. Wiedza zdobywana z najlepszego podręcznika, jakim jest sama natura, rodzi związki emocjonalne z przyroda, które motywują do konkretnych działań na rzecz jej ochrony. Wiedza i związki emocjonalne musza znaleźć odzwierciedlenie w życiu codziennym, w konkretnych działaniach. Tylko w ten sposób dziecko ma szansę nabyć niezbędne umiejętności praktyczne, umożliwiające skuteczne działania w realnych warunkach.
Celem oddziaływań dydaktyczno – wychowawczych w ramach szkolnej edukacji ekologicznej jest:
- Poznawanie naturalnych i sztucznych elementów środowiska przyrodniczego oraz ich wzajemnych powiązań.
- Poznawanie związków i zależności zachodzących między środowiskiem i człowiekiem.
- Ukazywanie zagrożeń, jakie niesie cywilizacja dla świata przyrody i zdrowia człowieka.
- Zapoznawanie ze sposobami likwidowania ujemnych skutków ingerencji człowieka w świat przyrody.
- Rozwijanie zdolności poznawczych, dokonywania obserwacji, wyciągania wniosków.
- Budzenie zainteresowań przyrodniczych.
- Kształtowanie emocjonalne więzi z przyrodą, wrażliwości na jej piękno.
- Budzenie odpowiedzialności za stan środowiska przyrodniczego.
- Kształcenie umiejętności przewidywania skutków działalności człowieka w środowisku.
- Kształcenie umiejętności wartościowania codziennych zachowań własnych i innych ludzi.
- Kształtowanie gotowości i umiejętności działań w środowisku, mających na celu jego racjonalną ochronę.
Dziecko w wieku wczesnoszkolnym przejawia wielkie zainteresowanie otaczającym je światem, a jego wrażliwość umożliwia kształtowanie właściwych postaw i umiejętności. Należy tylko stworzyć optymalne warunki edukacji ekologicznej. Sprawą podstawową jest bezpośredni i jak najczęstszy kontakt z przyrodą. Umożliwia on wielozmysłowe poznawanie świata, rozbudza ciekawość, wyzwala radość, rodzi emocjonalną więź z naturą. Należy organizować bardzo często wycieczki i spacery od różnych i tych samych obiektów w ciągu roku, aby ukazać różnorodność i zmienność zjawisk przyrodniczych. Obiecując z przyrodą dziecko ma okazję nabywać wiedzę drogą obserwacji, bezpośredniego działania. Należy nauczyć podpatrywania życia mieszkańców traw, kory drzew, życia ptaków, rozwoju roślin.
Jedną z form poznawania przyrody są gry i zabawy ekologiczne. Nie tylko zaspokajają potrzebę zabawy i ruchu, tak ważną w młodszym wieku szkolnym, ale dają możliwość zmysłowego poznawania świata, dostarczają przeżyć emocjonalnych oraz kształtują właściwe zachowania w kontaktach z przyrodą i rówieśnikami. Bardzo cenną pomocą w tym zakresie jest książka pt. "Bądź Mistrzem – Przyjacielem, czyli edukacja ekologiczna na wesoło" opracowana przez panią Dorotę Soidę. Obserwacje w terenie mają doprowadzić do wniosku, że przyroda żyje, a człowiek jest jej cząstką. Ważne jest, aby dziecko mogło obcować z przyrodą jeszcze nie zniszczoną. Poznając jej bogactwo i piękno nabiera przekonania, że warto je chronić. Nie można pominąć obserwowania śladów ingerencji człowieka w świat przyrody, skutków negatywnych i pozytywnych. Wszystkie obserwacje stwarzają warunki do porównywania, wyciągania wniosków, wartościowania i uogólniania.
Dziecko musi sobie zdawać sprawę z tego, że człowiek przez bezmyślne zachowanie dewastuje własne środowisko życia. Krokiem następnym jest szukanie środków poprawy sytuacji, usunięcia zagrożenia oraz działań profilaktycznych. Uczniowie muszą zrozumieć, że każdy z nas swoim zachowaniem wpływa na stan otoczenia. Bardzo ważne jest, aby dziecko poznawało problemy ekologiczne w powiązaniu z najbliższym środowiskiem życia (dom, szkoła, osiedle, miasto). Nauczyciel winien tak pokierować poznawaniem faktów i zjawisk, aby dziecko dostrzegało wzajemne ich powiązania, współzależności i wynikające z nich konsekwencje.
Przeżycia i doświadczenia nabyte w kontakcie z przyrodą muszą być odpowiednio przetworzone. Na bazie doświadczeń można organizować wielokierunkową działalność uczniów w ramach edukacji polonistycznej, matematycznej, plastyczno – technicznej, ruchowej. Uczniowie mogą:
- redagować sprawozdania z wycieczek, konkursów, imprez ekologicznych
- pisać swobodne teksty w formie poetyckiej
- opisywać przyrodę, poszczególne jej elementy
- układać krzyżówki, hasła, rebusy, zagadki
- pisać listy, petycje, apele
- redagować teksty do gazetki klasowej
- przeprowadzać wywiady
- tworzyć zbiory, podzbiory, przeliczać ich elementy wykorzystując dary przyrody
- zakładać i rozwiązywać zadania z treścią związaną z ekologią
- porównywać, mierzyć, ważyć wykorzystując surowce wtórne
- wykorzystywać odpady do zajęć technicznych i kompozycji plastycznych
- przedstawiać piękno przyrody środkami malarskimi
- śpiewać piosenki o tematyce ekologicznej
- dokonywać improwizacji muzycznych z wykorzystaniem odgłosów natury i zjawisk przyrodniczych
- urządzać zabawy ruchowe na świeżym powietrzu.
Doświadczenia i przeżycia poddane "wewnętrznej obróbce" pozostawią w dziecku niezatarty ślad. Edukacja ekologiczna stwarza możliwość kształtowania różnorodnych pozytywnych cech osobowości, poglądów, przekonań i zasad postępowania. Na ich podstawie dochodzi do formowania właściwych, społecznie akceptowanych postaw.
Kształtowaniu przekonań o konieczności ochrony środowiska sprzyja oparcie się na czynnikach emocjonalnych. Wywoływanie pozytywnego nastawienia do problematyki ekologicznej odbywa się przez oddziaływanie na system wartości wychowanków. Stworzenie hierarchii wartości, w której przyroda odgrywa ważną rolę, jest warunkiem dokonania właściwych wyborów i podjęcia odpowiednich decyzji. Należy pamiętać, aby niczego nie narzucać, ale wspólnie wypracowywać drogi postępowania.
Formowaniu własnych sądów sprzyja stosowanie metod aktywizujących takich, jak: burza mózgów, debata, drzewo decyzyjne, metaplan, metody twórczego rozwiązywania problemów.
To, czy jest się człowiekiem żyjącym w zgodzie z naturą, sprawdza się w konkretnych działaniach. Należy włączyć więc wychowanków do pozytywnej i społecznie akceptowanej działalności. Nawet małe dzieci mogą podejmować wiele działań na rzecz najbliższego otoczenia. Do form sprawdzonych i chętnie przez uczniów podejmowanych należą:
- zbiórka makulatury, opakowań aluminiowych i szklanych
- oszczędzanie wody, energii elektrycznej
- sprzątanie terenu wokół szkoły
- dokarmianie zwierząt zimą
- opieka nad ptakami wiosną
- sadzenie drzewek i opieka nad nimi
- hodowla roślin w klasie
- prowadzenie kącików przyrody
- wykonywanie plakatów
- tworzenie albumów, zielników
- organizowanie wystawek
- wydawanie gazetki przyrodniczej
- udział w przygotowaniu Dnia Ziemi na terenie szkoły itp.
Działania praktyczne wywołują u uczniów zadowolenie, co pobudza je do kolejnych czynów. Działając "tu i teraz", w bliskim sobie otoczeniu, nabierają trwałych nawyków proekologicznego zachowania . Zaspokojeniu potrzeby działania, jak również rozbudzaniu zainteresowań, służą różnego rodzaju konkursy, turnieje wiedzy, teatrzyki o tematyce ekologicznej. Do przeżyć bardzo angażujących emocjonalnie i wywierających duży wpływ na postępowanie dzieci należy złożenie przyrzeczenia ekologicznego.
Do zadań szkoły należy również wyposażenie uczniów w umiejętność korzystania z różnych źródeł wiedzy o środowisku i jego problemach.
Aby skutecznie realizować wychowanie ekologiczne, niezbędna jest ścisła i stała współpraca z rodzicami. Bez jednolitego oddziaływania szkoły i domu nie może być mowy o osiągnięciu celów. Dorośli nie zawsze zdają sobie sprawę z własnej odpowiedzialności za środowisko. Do zadań szkoły należy więc wpływanie na świadomość ekologiczną rodziców poprzez pogadanki, prelekcje, zajęcia otwarte itp. I wreszcie rola nauczyciela w procesie kształtowania osobowości uczniów. To on sam musi być w pełni świadomy swojej własnej odpowiedzialności na środowisko, musi postępować konsekwentnie do głoszonych zasad. Tylko wtedy, jako człowiek wiarygodny, może liczyć na skuteczność swoich oddziaływań wychowawczych. Wychowanie ekologiczne może być zajęciem pasjonującym, jeśli jest się naprawdę przekonanym o jego słuszności.
Można wówczas powtórzyć za Albertem Schweitzerem:"To, co możesz uczynić.
jest ogromnie maleńką kropelką,
w ogromie oceanu,
ale właśnie tym,
co nadaje znaczenia twojemu życiu".
Bibliografia:
- Dymara B., Michałowski St., Wollman – Mazurkiewicz L. – Dziecko w świecie przyrody, Kraków 1998
- Korbel A. – Edukacja Ekologiczna, Bielsko – Biała 1991
- Którędy po Ziemi, Warszawa 1993
- Wac E. – Metody edukacji środowiskowej w szkole podstawowej. "Geografia w szkole" nr 1/1995
Opracowała: Zofia Piotrowska
|
