www.szkolnictwo.pl

Umiejetnosć czytania jest najwazniejszą umiejętnością którą powinni opanować uczniowie w młodszych klasach szkoły podstawowej. Jest to trudna sztuka i wymagająca od dziecka szczerego i świadomego zaangażowania. W dobie gdy komputery zdominowały świat tym trudniej uświadomić dzieciom jaka radoś płynie z czytania książek, ale aby tego doświadczyły rolą nauczyciela jest prawidłowe kształtowanie tej umiejętności.

Sposoby kształtowania umiejętności czytania w zintegrowanej edukacji wczesnoszkolnej

     Z analizy wymagań programowych wynika, że nauka czytania obowiązuje już dzieci sześcioletnie. W pierwszym etapie kształtuje się gotowość do nauki czytania, w drugim uczy się czytania wyrazów o prostej budowie fonetycznej, aby na początku klasy pierwszej dzieci opanowały już technikę czytania. Następnie rozpoczyna się etap doskonalenia umiejętności czytania pod względem techniki i rozumienia tekstów czytanych głośno i cicho.
     Wczesne i sprawne opanowanie umiejętności cichego czytania ze zrozumieniem ułatwia pokonywanie trudności w procesie przyswajania, pogłębiania i utrwalania wiedzy. A przecież podstawowe wiadomości i umiejętności zdobyte w pierwszych latach nauki szkolnej mają decydujący wpływ na dalsze powodzenie szkolne dziecka, decydują o stopniu jego przygotowania do dalszej nauki.
     Rozumienie treści czytanego tekstu jest umiejętnością, którą zdobywa się stopniowo, głównie w miarę postępów w zakresie techniki czytania. Jak słusznie piszą J. Kulpa i R. Więckowski zachodzi zależność między techniką czytania a rozumieniem czytanego tekstu. Należy więc stosować takie metody nauki czytania, które doprowadzą dzieci do czytania sposobem wyrazowym. Należy u uczniów kształtować umiejętność czytania całymi wyrazami i przeciwdziałać z jednej strony głoskowaniu i sylabizowniu głoskowemu, a z drugiej zbyt daleko posuniętemu domyślaniu się. Dlatego nauczyciel powinien stosować również bardziej złożone ćwiczenia w analizie i syntezie. Równolegle z opanowaniem przez dzieci techniki czytania trzeba rozwijać umiejętność rozumienia czytanych tekstów.
     Istotę rozumienia czytanego tekstu stanowi uchwycenie jego sensu.
Za A. Brzezińską można wyróżnić następujące poziomy rozumienia czytanego tekstu:

• rozumienie pojedynczych słów, fraz i zdań,
• rozumienie relacji między wyrażonymi w tekście myślami,
• rozumienie głównej idei, ogólnego nastroju tekstu.

Aby prawidłowo rozumieć tekst we wszystkich aspektach, musi się posiadać następujące umiejętności:

• umiejętność dostrzegania i zapamiętywania istotnych szczegółów, koncentrowania się na czytanym tekście, poprawnego i uważnego odczytywania poleceń zawartych w danym tekście i stosowania się do nich;
• umiejętność wykrywania i wykorzystywania różnych słów-wskaźników ułatwiających wykrycie relacji;
• umiejętność odnajdywania w tekście zdań stanowiących oś rozważań, krótkiego przedstawiania najważniejszych myśli zawartych w tekście, dokonywania podziału tekstu na sensowne części, znajdywanie tytułu dla wyodrębnionych części. 1)

Czytanie przyczynia się do:

• rozwijania i kształtowania zdolności dokładnego obserwowania rzeczywistości,
• ułatwia rozszerzanie i zdobywanie zakresu wyobrażeń,
• ułatwia abstrahowanie, tworzenie uogólnień, utrwalanie pojęć za pomocą słowa podanego jako odbicie rzeczywistości. 2)

Ćwiczenia w czytaniu zależnie od celu danego ćwiczenia służyć będą:

• rozszerzaniu i pogłębianiu bezpośredniego doświadczenia uczniów,
• kształceniu i rozwijaniu różnorodnych operacji umysłowych,
• pogłębianiu sprawności językowej i pomnażaniu zasobu słownictwa uczniów,
• kształtowaniu umiejętności wypowiadania się w określonej formie i układzie kompozycyjnym. )

     Umiejętne kształtowanie zainteresowania dziecka czytaniem i doskonaleniem tej umiejętności stanowi jeden z perspektywicznych celów nauczania i wychowania w okresie pierwszych trzech lat nauki szkolnej. Rozpoczynanie ćwiczeń w czytaniu we wczesnym okresie nauki, a więc już w pierwszej klasie zalecają: K. Lenartowska, W. Świętek, J. Rytlowa, J. Zborowski, H. Kien, J. Bałachowicz.
Oto przykłady niektórych z nich:

• czytanie ukierunkowane, w którym uczeń w tekście szuka na postawione pytania,
• ustalenie myśli przewodniej danego tekstu,
• wykonywanie rysunków do krótkiego opowiadania lub polecenia,
• rozsypanki obrazkowo-wyrazowe,
• łączenie wyrazów według pewnej kategorii,
• dobieranie wyrazów do obrazków,
• układanie z podanych wyrazów zdań do obrazków,
• układanie i odczytywanie par wyrazów,
• rozsypanki literowe, sylabowe, wyrazowe, zdaniowe,
• tworzenie krótkich wyrazów z jednego długiego,
• uzupełnianki sylabowe,
• odszukiwanie wyrazów ukrytych w innych wyrazach,
• tworzenie wyrazów zaczynających się od podanej sylaby,
• wykrywanie nonsensów w tekście,
• wyszukiwanie ilustracji do której odnosi się opis,
• przekształcanie wyrazów przez ścieranie i dopisywanie liter,
• dopisywanie do sylab pojedynczych liter i sylab aby powstał wyraz,
• układanie z pojedynczych liter jak największej ilości wyrazów,
• zabawa "rozkazy i pytania", które uczniowie otrzymują jako zapisy na paskach papieru. Po odczytaniu zapisu należy wykonać dany rozkaz lub odpowiedzieć na zadane pytanie,
• zabawa "wizytówki"- uczniowie otrzymują paseczki papieru z umieszczonymi na nich imionami i nazwiskami wszystkich dzieci w klasie. Otrzymana wizytówkę z nieswoim nazwiskiem i imieniem zabawiając się w listonosza należy odnieść pod właściwy adres,
• wyszukiwanie i zaznaczanie określonego typu wyrazów ukrytych w zdaniach,
• modyfikowanie obrazka zgodnie z instrukcją,
• odpowiadanie na pytania zgodnie z tekstem,
• wyodrębniania w tekście fragmentów dotyczących postaci, zdarzeń, obrazów,
• wyszukiwanie fragmentów odnoszących się do postaci głównych i drugorzędnych,
• wyszukiwanie w utworach literackich urywków mających formę opowiadania, opisu i dialogu,
• wybieranie najpiękniejszych lub najważniejszych urywków utworu,
• odszukiwanie fragmentów odnoszących się do charakterystycznych cech bohaterów utworu. 4)

     Opanowanie umiejętności czytania jest procesem długotrwałym i trudnym. Im przyjemniejsze doznania towarzyszą pokonywaniu różnorodnych trudności związanych z czytaniem i nabywaniem z niego odpowiednich informacji, tym łatwiej wywołać u dzieci pozytywną motywację do pokonywania tych trudności, tym silniejsze jest w nich dążenie do celu i osiągnięcia sukcesu. Przeżywanie sukcesu potęguje chęć powtarzania udanych doświadczeń i dalszego doskonalenia swych umiejętności. Ćwiczenia wykonywane w sposób dobrowolny, nie wymuszony są o wiele skuteczniejszy od tych metod, które opierają się na przymusie albo którym towarzyszy nuda lub obojętność. 5)

A. Brzezińska: Czytania i pisanie-nowy język dziecka. WSiP Warszawa 1987 r. s. 45
1. K. Lenartowska, W. Świętek: Praca z tekstem w klasach I-III Warszawa 1982 r. s. 32
2. J. Kulpa, R. Więckowski: Metodyka nauczania języka polskiego w klasach początkowych. WSiP. Warszawa 1983 r. s. 68
3. Z. Ryndak: Kształtowanie umiejętności cichego czytania ze zrozumieniem. Życie Szkoły 2/1987 s. 84
4. K. Filuś: Doskonalenie umiejętności czytania w klasach I-III. Życie Szkoły 1990 nr 5/6. s. 215

opracowała Ilona Kawińska