Jestem nauczycielem muzyki z dość dużym doświadczeniem w prowadzeniu zespołów instrumentalnych zwłaszcza fletowych. Wiedząc o tym iż kontakt z muzyką jest formą wychowania chciałam podzielić się z zainteresowanymi wskazówkami metodycznymi do prowadzenia zespołów. Wskazówki dotyczą: zestrajania fletów prostych, różnych form użycia fletów w zespołach, a także zebrane przeze mnie utwory, które w pełni oddają tę tematykę.
Zagadnienie intonacji i zestrajania fletów prostych
I. Uwagi ogólne
Problemy intonacji należą do najtrudniejszych zagadnień techniki gry na instrumentach dętych, a wiążą się ściśle z problemami zadęcia. W przypadku fletów prostych sprawa jest szczególnie trudna. Wzmocnienie siły zadęcia powoduje:
- nasilenie dynamiczne dźwięku
- podwyższenie wysokości dźwięku (zmianę intonacyjną) a jeszcze dalsze wzmocnienie siły zadęcia powoduje zjawisko
- przedęcia (w wyniku emisji następnych stopni skali naturalnej)
Opisane wyżej zjawiska występują przy grze na każdym instrumencie dętym, przy czym istnieje możliwość dokonywania korekty intonacyjnej. Weźmy dla przykłądu flet poprzeczny: wzmocnienie zadęcia powoduje podwyższenie dźwięku i jednocześnie jego nasilenie dynamiczne.
Ale możliwe jest dokonanie korekty intonacyjnej przez:
1) zmianę wielkości szczeliny głosowej
2) zmianę kąta padania strumienia powietrza (zmieniając układ warg i szczęk)
Ustnik fletu prostego uniemożliwia dokonywanie korekty intonacyjnej. Pewne wyniki daje jedynie możliwość minimalnej zmiany kąta padania strumienia powietrza, co daje się uzyskać przez zmianę kąta nachylenia instrumentu w do linii korpusu i niezmiennej pozycji głowy oraz szczęk.
Uniesienie wylotu instrumentu przy tej samej pozycji głowy (szczęk) wpływa minimalnie na podwyższenie intonacji. Występuje tu zmiana kąta trzymania instrumentu w stosunku do linii korpusu, co staje się odstępstwem od przepisów dotyczących prawidłowej postawy przy grze. Prawidłowy i piękny ton jest ostatecznym sprawdzianem tego, jak należy trzymać instrument, jak układać usta, jakie stosować sposoby zadęcia. Wypróbowane sposoby muszą stać się dla grającego regułą, od której nie powinien odstępować z błahych powodów. W przeciwnym razie gra jego będzie nieuporządkowana, intonacja niepewna, technika niewyrównana.
II. Strojenie fletów
Przed przystąpieniem do zestrojenia grupy, prowadzący musi się sam rozegrać na gamach ćwicząc ok. 5 min. Po dokładnym wsunięciu wszystkich członków instrumentu, nauczyciel sprawdza indywidualnie poziom intonacyjny każdego z członków zespołu, ponieważ jego stroju nie można podwyższyć, natomiast pozostałe instrumenty można obniżyć do poziomu intonacji najniższego.
Czynności strojenia dokonuje się przez rozsuwanie części ustnikowej, czyli główki fletu, co obniża strój. Jeśli to nie wystarcza, można nieco rozsunąć i pozostałe człony. Zestrojenie fletu pojedynczego z fortepianem jest stosunkowo najłatwiejsze. Po całkowitym zsunięciu wszystkich członów fletu zestrajamy na nim kwintę d1 - a1. Jeśli uderzana na fortepianie kwinta d1 - a1 brzmi niżej niż na flecie, możemy obniżać strój fletu rozsuwając go stopniowo w miejscu złączenia główki z korpusem (dźwięcznikiem). Jeżeli natomiast strój fortepianu jest wyższy od fletowego, to instrumentów nie da się zestroić.
Jeżeli z fortepianem zestrajamy flet (altowy) w stroju "f", wówczas kwincie d1 - a1 na fortepianie odpowiada na alcie kwinta a1 - e2. Instrument dęty powinien być przy strojeniu minimalnie niższy od fortepianu (nigdy wyższy), ponieważ w czasie gry jego poziom intonacji nieco się podnosi, zwłaszcza w górnym rejestrze. Przy zestrajaniu kwartetu fletów (sopran c, alt f, tenor, bas f) należy zestroić sopran z tenorem, alt z basem, próbując brzmienie kwint d1 - a1 (w pisowni), a następnie skorygować strój sopranu (d1 - a1) z altem (a1 - e2) oraz tenorem (d1 - a1) z basem (a1 - e2).
Zespół musi się rozegrać dla ustalenia poziomu intonacji zespołowej. Dobrze jest w tym celu odegrać fragment znanego utworu.
Różne formy użycia fletów prostych w zespołach
I. Flety proste z akompaniamentem
- flet z fortepianem
Muzykowanie na flecie z towarzyszeniem fortepianu daje wielorakie korzyści
- stwarza warunki łatwej kontroli stroju wobec dużej różnicy brzmienia instrumentów (partie poszczególnych instrumentów nie trudno wyodrębnić słuchem)
- wobec ustabilizowanego stroju fortepianu daje fleciście, zwłaszcza początkującemu, oparcie intonacyjne
- w początkowym okresie gry daje okazję do popisu lub wypróbowania sił we wspólnym muzykowaniu
Najprostszym zestawieniem będzie sopran lub tenor z fortepianem. Alt brzmi najlepiej jako instrument solowy, ale jego strój "f" sprawia trochę kłopotów przy adaptacji. Bas "f" należy traktować wyłącznie jako składnik kwartetu fletów prostych.
Przyjemnie brzmią z akompaniamentem fortepianu także duety fletów, a więc dwa soprany, sopran z tenorem. Na takie układy wydano drukiem dużą ilość utworów muzyki dawnej.
- flet z gitarą
Duet fletu z gitarą brzmi doskonale, nadaje się zwłaszcza do odtwarzania muzyki południowo-amerykańskiej.
Istnieje wiele wydań na taki skład
- flet z akordem
Również brzmi dobrze, także można spotkać wydawnictwa na taki skład
- flet z organami
Brzmi bardzo oryginalnie, choć taki zestaw nie jest łatwy do zrealizowania.
Dobór materiału bardzo łatwy.
- flet z lutnią
Zestawienie stylowe, ale bardzo trudne do zrealizowania
- flet z mandoliną
Zespół mandolinowy potrzebuje uzupełnienia instrumentu dętego melodycznego. Rolę bardzo dobrze pełni flet prosty sopranowy.
II. Flety i muzyka wokalna
Delikatne brzmienie fletów sprzyja łączeniu ich z chórem w każdym układzie. Flety, powtarzając partie chóralne, nie przytłaczają głosów ludzkich, dają jedynie podbudowę dźwiękową oraz:
- podtrzymują chór intonacyjnie
- wiodą poszczególne głosy melodycznie
- podnosząc walory brzmieniowe zespołu, nadają mu szczególny koloryt.
Instrument ten może służyć nauczycielowi jako pomoc przy nauce melodii.
(Rozdział "Wskazówki metod. do prowadzenia zespołów" opracowano w oparciu Klukowski J.: "Flety proste" Warszawa, s. 102-129)
W rozdziale tym zamieściłam propozycje utworków na flet prosty sopranowy i altowy transponowany. Są to utwory w formie jednogłosowej, dwugłosowej a także kanony, które dobrze wykonane brzmią ciekawie.
Przy doborze tego repertuaru kierowałam się programem nauczania i propozycjami, jakie zawarte są w podręcznikach "Muzyka". Wyboru takiego dokonałam na podstawie doświadczenia w pracy jako nauczyciel szkoły podstawowej, a także przy prowadzeniu zespołu instrumentalnego - fletowego. Wszystkie te utwory są przystosowane dla uczniów znających podstawy gry na flecie prostym, a co za tym idzie tabele palcowania na ten instrument. Wybrałam również utwory pani Janiny Garścia, które przez dzieci są bardzo lubiane i chętnie grane.
(...)
Mirosława Bywalec
Szkoła Podstawowa nr 3 w Rydułtowach |
