Artykuł A. Brożka pt. "Naprawdę czy na niby ? Uwagi o szkolnej komunikacji językowej"(1) adresowany jest przede wszystkim do nauczycieli polonistów. Założeniem nadrzędnym artykułu jest bowiem zwrócenie uwagi odbiorców na niezwykle istotną w całym procesie nauczania kwestię, a mianowicie na nienaturalność szkolnej sytuacji komunikacyjnej. Dodatkowe walory artykułu to: wskazanie niepożądanych skutków omawianego zagadnienia oraz propozycje jego przezwyciężenia.
Autor rozpoczyna swój wywód jednoznacznie sformułowaną tezą, iż szkolne sytuacje komunikacyjne pozbawione są naturalności. Wynika to z dwóch zasadniczych źródeł, którymi są formalne uwarunkowania wypowiadania się uczniów na każdej lekcji oraz komplementarny charakter każdej sytuacji. Trudno nie zgodzić się z tak negatywną oceną kształcenia językowego w szkole jak i z tym, iż owa sztuczność sytuacji komunikacyjnej negatywnie wpływa na proces myślenia uczniów. "Między myśleniem bowiem a mową zachodzi ścisły związek"(2), a zależności te są obustronne. Schematyczność i szablonowość mówienia może rzeczywiście zaowocować takim samym typem myślenia, o czym, niestety, miałam okazję przekonać się w swojej praktyce pedagogicznej. Dlatego właśnie kwestia autentycznego porozumiewania się, zdobywania umiejętności językowych przez uczniów jest niezwykle istotna w szeroko rozumianym procesie nauczania i wymaga szczególnej uwagi nauczycieli oraz decydentów programowych, a wywód Brożka może być odczytany jako inspiracja do przeciwdziałania zjawisku.
Artykuł stanowi cenną lekturę nie tylko ze względu na znaczenie podejmowanej kwestii, ale również dlatego, że autor nie poprzestaje na przedstawieniu istoty i skutków zjawiska, lecz proponuje również możliwości, sposoby pokonywania pozornych sytuacji komunikacyjnych. Brożek z przekonaniem wskazuje na nauczyciela, jako osobę, która może zrobić na tym polu wiele dobrego. Wydaję się, iż w obecnym systemie kształcenia, w sytuacji, w jakiej znajduje się polskie szkolnictwo- mam tu na myśli także sytuację materialną - rzeczywiście nauczyciel może przerwać trwający w tej dziedzinie impas. Inwencja nauczyciela, profesjonalizm i pomysłowość mogą, bowiem przyczynić się do rzeczywistego, autentycznego porozumiewania się uczniów, do wyzwolenia się z praktykowanych konwencji uwarunkowań formalnych towarzyszących wypowiadaniu się na lekcji. Brożek jest głęboko przekonany o możliwościach nauczyciela, o sile jego osobowości i oddaniu pracy zawodowej, proponuje nawet cykl jednostek metodycznych, które na pewno dobrze służą kształceniu językowemu uczniów. Są to bowiem lekcje, na których stworzono sytuacje w naturalny sposób motywujące potrzebę wypowiadania się, obserwowania, przeżywania rzeczywistości pozajęzykowej oraz przekazywania informacji. Ponadto proponowany typ zajęć posiada jeszcze jedną zaletę, a mianowicie z funkcji odbiorcy został "wyłączony" nauczyciel, pozbawiono go wręcz instytucjonalnej przewagi.
Szeroko zaprezentowane w artykule przykładowe lekcje są bez wątpienia interesujące, zwłaszcza w swej niekonwencjonalności, ale jednocześnie trudne do zrealizowania w obecnej, szkolnej rzeczywistości. Trudne przede wszystkim ze względów organizacyjnych i materialnych, z czego Brożek zresztą zdaje sobie sprawę i chyli czoła przed tymi nauczycielami, którzy próbują coś na tym polu zdziałać. Taki przecież powinien być nauczyciel, używając nieco wypaczonego już dziś sformułowania - "nauczyciel z powołania", takimi nauczycielami wielu stara się przecież być.
Logicznym zakończeniem wypowiedzi Brożka jest teza, by w procesie nauczania dążyć do eliminowania komunikacji komplementarnej na rzecz komunikacji symetrycznej, z jednoczesnym zaakcentowaniem niemożności pełnego zrealizowania tego zadania w obecnym systemie kształcenia, który ukierunkowany został "na urabianie i selekcję młodych umysłów, a nie na ich rozwój(3). Brożek zdaje więc sobie sprawę z tego, że nauczyciele chcący wyzbyć się sztucznych sytuacji komunikacyjnych na lekcjach stają przed trudnym zadaniem, muszą pokonać wiele różnorodnych przeszkód, często nawet nie związanych z samym procesem dydaktycznym. I to jest wg mnie istota zaleta tegoż artykułu, gdyż świadomość piętrzących się przed nauczycielem trudności niewątpliwie zasadniczo wpływa na sposób i rodzaj prezentowanych przez autora ocen, sądów czy sugestii. Jednakże równie cenna i słuszna jest opinia, iż nauczyciel powinien dążyć do realizowania postawionych sobie celów, wykorzystać wszelkie możliwości, aby nauczanie było racjonalne i efektywne, aby dobrze służyło rozwojowi ucznia.
Przypisy
1. A. Brożek, Naprawdę czy na niby ? Uwagi o szkolnej komunikacji językowej. W: Kształcenie językowe w szkole, t.8.Wrocław1995, s.59-63.
2. Tamże, s.63
3. Tamże,s.63
Elżbieta Długozima
Szkoła Podstawowa nr 1 w Golubiu-Dobrzyniu |
