Nauka szkolna a niedostosowanie społeczne.
Problem uczniów niedostosowanych społecznie jest coraz częściej spotykany w szkołach specjalnych. Uczniowie z upośledzeniem w stopniu lekkim coraz częściej wchodzą w konflikt z prawem, lub popełniają czyny niekaralne, acz naganne i nieakceptowane przez ogół społeczeństwa.Czyny i zachowania te noszą wyraźne znamiona niedostosowania społecznego i można do nich zaliczyć:
- stosowanie przemocy fizycznej
- agresję słowną
- drobne kradzieże
- używanie wulgaryzmów
- picie alkoholu i palenie papierosów.
Dlatego też konieczna wydaje się być znajomość podłoża problemów, jakie mają z nauką uczniowie niedostosowani społecznie.
Uczniowie ci mają na ogół niechętny stosunek do nauki szkolnej, źle się uczą, wagarują, bywają związani z jakąś grupą przestępczą , lub podkulturą młodzieżową, często mają już za sobą pierwszy kontakt z sądem rodzinnym.
Brak pomocy wyrównawczej w nauce, lub pomocy korekcyjnej ze strony szkoły sprzyja powstawaniu pierwszego symptomu zaburzeń w zachowaniu – wagarów. Jeśli sygnał ten zostanie zlekceważony lub potraktowany obojętnie, wagary nasilą się a niepowodzenia spotęgują. Jednocześnie stają się one okazją do nawiązywania kontaktów ze środowiskiem również wagarujących, które staje się szczególnie atrakcyjne, ponieważ pozwala na odbudowanie poczucia własnej wartości i bezpieczeństwa, którego nie zapewnia ani dom ani szkoła. Lęk przed karą za wagary staje się często bezpośrednim motywem ucieczki z domu. Pierwsza ucieczka przy braku właściwej, wczesnej interwencji wychowawczej pociąga za sobą następne. Zostaje zerwana więź z domem i ze szkołą. Wagary i ucieczki z domu często łączy się z piciem alkoholu a w ostatnich latach coraz częściej z zażywaniem środków odurzających, w grupie młodzieży o podobnym typie kłopotów rodzinno - wychowawczych.
W sytuacjach, gdy brak jest pomocy ze strony domu i szkoły w przezwyciężaniu trudności niepowodzeń szkolnych. Lub też ma miejsce niewłaściwa reakcja wychowawczą rodziców na zaistniałe już rodzaje zachowań o charakterze patologicznym, pojawia się u dziecka:
1. obniżenie motywacji do uczenia się
2. spadek samooceny i poczucie niższej wartości.
Cały zespół wcześniejszych negatywnych doświadczeń i odczuć, sprawia, że dzieci są nadmiernie agresywne, zachowują się aspołecznie lub pasywnie . Jednakże jak wszyscy młodzi ludzie podlegają obowiązkowi szkolnemu. Niestety bardzo często podejmują oni naukę bez najmniejszego zainteresowania, mają negatywne nastawienie do całego otoczenia szkolnego- nie wyłączając osoby nauczyciela.
Aby więc całość działań edukacyjnych i wychowawczych przyniosła rezultaty musimy w niej uwzględnić:
warunki osobiste dziecka, jego system wartości i tak pokierować procesem kształcenia, by doprowadzić do zamierzonych efektów
elementy związane z cechami nauczyciela
czynniki bezpośrednio wynikające z samej organizacji procesu nauczania i metod pracy.
W procesie kształcenia dzieci, które przejawiają cechy niedostosowania społecznego, najważniejszą zasadą obowiązującą w procesie dydaktycznym jest zasada indywidualizacji. Polega ona na ogniskowaniu się na potrzebach jednostki uwzględnia ona posługiwanie się takimi metodami, by uczeń sam mógł odkryć pewne prawa i dojść do samodzielnych wniosków, itp.
Ważne jest także, by przełamać blokadę psychiczną uczniów często zachowujących się w trakcie nauki, jak w sytuacjach zagrażających ich bezpieczeństwu. Dotyczy to często uczniów z dysfunkcjami, np. dysleksją. Uczniowie ci, przez swoje zaburzenia mają ogromne trudności w nauce a główna przyczyna ich tkwi jedynie w trudnościach związanych z samą techniką czytania, nie ma to nic wspólnego z rozumieniem tekstu. Sytuacja taka powoduje, że uczeń zaczyna stosować różnorodne techniki obronne, co w konsekwencji prowadzi do tego, że nauka staje się trudna i nieciekawa. Dlatego właśnie tak ważną rolę w nauczaniu dzieci i młodzieży społecznie niedostosowanej, pełni atmosfera panująca w trakcie zajęć. Powinna ona być nacechowana życzliwością, spokojem, cierpliwością i konsekwencją, musi także uwzględniać podstawowe zasady nauczania, a są to zasady uczenia przez działanie i przeżywanie. Stosowanie tych dwóch zasad eliminuje z zajęć monotonię i nudę a powoduje powstawanie pozytywnych emocji, które są kojarzone z nauką. Emocje te wzmacniają zainteresowanie nauką przez co znacząco usprawniają sam proces przyswajania wiedzy, i umiejętności.
Zgodnie z Powszechną Deklaracją Praw Dziecka oraz Konwencją Praw Dziecka nauczanie powinno pomagać młodzieży w:
1. nadrabianiu zaległości w wiedzy
2. zdobywaniu określonych umiejętności
3. ukształtowaniu odpowiedniej postawy wobec ludzi
Aby cele te (choćby minimalnie) osiągnąć należy przystosować program, treści i metody działania do zainteresowań, planów życiowych i głównie do możliwości poznawczych uczniów niedostosowanych społecznie.
Celem każdego nauczania, a zwłaszcza nauczania niedostosowanych społecznie nie jest przekazywanie jedynie wąskiego wycinka wiedzy, albowiem wiedza taka po pewnym czasie okazuje się nieistotna i nieaktualna wobec zmieniającej się rzeczywistości. Wiedza encyklopedyczna nie tłumaczy, bowiem świata w sposób syntetyczny, globalny, nie pozwala uczniom znaleźć odpowiedzi na osobiste pytania, nie kształtuje dojrzałości do wyboru określonych wartości – wiedza ta jedynie podaje informacje. Niejednokrotnie bywa tak, że uczeń, który opanował wymaganą programem wiedzę nie posiada przydatnych w życiu umiejętności, np.: nie potrafi napisać pisma do urzędu, nie umie udzielić pierwszej pomocy. Uczniowie często znający części zdania, koniugacje robią rażące błędy w wymowie i piśmie – i w rezultacie wobec wielu, niekoniecznie trudnych sytuacji życia codziennego są nieporadni, i nieprzygotowani do ich rozwiązania.
Dlatego właśnie nauczanie społecznie niedostosowanych powinno koncentrować się na ćwiczeniu szeroko rozumianych umiejętności a zwłaszcza umiejętności: logicznego myślenia, wnioskowania, uogólniania i transferu wiadomości. Cały proces nauczania powinien być nastawiony na opanowanie takich umiejętności, które dzieciom i młodzieży ułatwią, lub wręcz umożliwią prawidłowe funkcjonowanie w społeczeństwie.
Kolejną bardzo ważną zasadą obowiązującą w pracy z dziećmi przejawiającymi cechy niedostosowania społecznego jest dominacja wychowania nad nauczaniem. Aby jednak wychowywać mądrze, trzeba stosować się do kilku prostych zasad i np.: nie można narzucać władzy, nie można rozkazywać – każda chęć kierowania nami, wbrew naszej woli wzbudza sprzeciw, często trzeba zrozumieć, że dziecko ma „swój zły dzień”, bo takie dzieci nawet częściej niż inne martwią się, tęsknią, czują się osamotnione. Niestety często nie radzą sobie z tymi uczuciami i bezradność, oraz bezbronność ukrywają pod płaszczem arogancji i agresji – dlatego właśnie trzeba starać się zrozumieć lęki tych dzieci, co pozwoli lepiej poznać źródła ich drażliwości, agresji, i czasem zaczekać z egzekwowaniem kar. Częstym zjawiskiem jest fakt, iż uczniowie niedostosowani społecznie nie mogą zająć się nauką szkolną, gdyż nie są
zaspakajane ich podstawowe potrzeby, dotyczące egzystencji takie jak; jedzenie, sen, troskliwa, odpowiednia opieka w czasie choroby.
Dzieci społecznie niedostosowane pochodzą najczęściej z rodzin, które funkcjonuję na pograniczu marginesu społecznego. W rodzinach tych często brak pieniędzy na jedzenie, dorośli piją nałogowo alkohol, awanturują się, interwencje policji są częste, a do głównych obowiązków dzieci należy opieka nad młodszym rodzeństwem – wszystko, to nie sprzyja zainteresowaniu nauką szkolną.
Dzieci, te rzadko są „biedne i grzeczne”, na ogół bywają „biedne i niegrzeczne”, dlatego ucząc a właściwie wychowując dzieci z przejawami niedostosowania społecznego musimy ciągle pamiętać, że wychowanie jest procesem, który ma kształtować szereg pozytywnych nawyków dotyczących każdej sfery życia społecznego i psychicznego. Celem wychowania powinno być także wpojenie poszanowania praw i godności każdego człowieka, oraz dbałość o prawidłowy i harmonijny rozwój osobowości.
Przełamanie negatywnego nastawienia do nauki szkolnej i kształcenia wymaga także posiadania wielu określonych cech od nauczyciela-wychowawcy. Do najbardziej pożądanych cech, które powinien posiadać pedagog pracujący z dziećmi przejawiającymi cechy niedostosowania społecznego należą: cierpliwość, wrażliwość na sprawy dziecka, umiejętność nawiązania z nim kontaktu, oraz ogromna wiedza z zakresu ortodydaktyki. Jak każdy pedagog powinien reprezentować wysoki poziom moralny .Wychowując należy stawiać dziecku wymagania adekwatne do poziomu jego możliwości, dostosowywać tempo i metody nauczania do ucznia, preferując indywidualizację w nauczaniu. Trzeba oprócz tego, w miarę potrzeby prowadzić z dzieckiem zajęcia wyrównawcze, korygować jego braki, oraz zintegrować je z zespołem, a w efekcie końcowym sprawiedliwie oceniać jego nawet najmniejsze postępy.
Jak więc widać procesy nauczania i wychowania dzieci z cechami niedostosowania społecznego bardzo ściśle łączą się z sobą wzajemnie się uzupełniając
Z przedstawionych zagadnień wynika, że w procesie dydaktyczno-wychowawczym u dzieci niedostosowanych społecznie najważniejszą rolę pełnią:
1. odpowiednia atmosfera zajęć
2. cechy osobowościowe nauczyciela-wychowawcy
3. zindywidualizowanie procesu wychowania i nauczania
4. nauczanie przez przeżywanie i działanie
dopiero wszystkie te czynniki razem mogą zapewnić nadzieję na pozytywne wyniki w długotrwałym procesie wychowania.
Kończąc należy jeszcze wspomnieć o środowisku najważniejszym dla ucznia – rodzinie. Wszystkie bowiem wysiłki pedagogów i psychologów pozostaną bez większego wpływu na zachowanie dziecka, jeżeli wartości i normy uznawane w domu będą z nimi sprzeczne. Dlatego, dla dobra dziecka konieczna jest często pomoc całej rodzinie.
Autor: Beata Kozioł
Literatura:
1. CH. Galloway: Psychologia uczenia się i nauczania. T.2.Warszawa 1990
2. H. Łaś: Proces społecznej rewalidacji uczniów szkół specjalnych dla upośledzonych umysłowo. Szczecin 1972.
3. H. Rylke, M. Grynberg: Świetlica socjopedagogiczna w szkole. w „Problemy Opiekuńczo – Wychowawcze” 1991. Nr 6.
4. A. Stankowski: Negatywizm szkolny młodzieży niedostosowanej społecznie. Katowice 1991.
|
