Niezręczność dziecka - testy dla rodziców
Są dzieci , którym częściej niż innym zdarzają się różne przykre rzeczy. Częściej upadają, nawet na równej drodze, kaleczą kolana, upuszczają niesione zabawki, wywracają się na rowerze czy deskorolce. Częściej tracą równowagę w różnych sytuacjach. Ich ruchy są jakby chybione, nieskoordynowane, nieporadne nie trafiające do celu. Odnosi się wrażenie , że ta niezdarność jest wyraźnie większa niż u pozostałych dzieci, że mamy do czynienia ze szczególnym rodzajem nieudacznictwa .
Jakie mogą być przyczyny?
Te najczęstsze
Może tak być, iż dziecko nie osiągnęło takiego poziomu rozwoju ruchowego ( motoryki ciała), jakiego byśmy oczekiwali. Najzwyczajniej w świecie - nie potrafi nasz 3-4 letni malec sprawnie posprzątać po sobie , utrzymać równowagi na rowerku czy posłużyć się takimi przedmiotami, jak nożyczki, termometr.. .
Warto więc zawsze mieć świadomość, co dziecko może i kiedy osiąga określone stadium rozwojowe.
Mogą też tez istnieć powody odmiennej natury. Ujawniają się wtedy , gdy dziecko w wyraźny sposób " odstaje ” od rówieśników. Jest od nich mniej sprawne. Być może , przyczyn należy wówczas szukać w tzw. zaburzeniach koordynacji wzrokowo – ruchowej. Tło takich problemów jest najczęściej bardzo typowe . Nazywamy je skrzyżowaną lateralizacją.
Otóż każdy człowiek charakteryzuje się określoną "stronnością ”ciała. Najczęściej mamy sprawniejszą prawą rękę, nogę a także prawe oko, ucho. Są jednak osoby, których sprawność sytuuje się po przeciwnej stronie – określamy ich jako leworęcznych, oraz osoby , które natura obdarzyła niejako równomiernie , dając im możliwość posługiwania się w jednakowym stopniu prawą i lewą częścią ciała. Może się jednak zdarzyć , że mamy do czynienia z sytuacją , w której poszczególne parzyste organy, lub kończyny ( oczy, uszy, ręce, nogi ) naprzemiennie krzyżują swoją sprawność. Wówczas na przykład bardziej sprawne jest prawe oko i lewa ręka lub na odwrót. Istnieją proste testy pozwalające to ustalić . Mogą je wykonać sami rodzice pamiętając jednak aby zbytnio nie stresować dziecka i aby sam sprawdzian przebiegał w swobodnej i trochę zabawowej atmosferze.
Test oczu .
Przygotowujemy kartkę papieru ( np. formatu A4) z niewielkim otworem . Siadamy naprzeciwko dziecka i prosimy , aby spojrzało na nas przez ten otwór. Zwracamy pilnie uwagę, które oko zostanie wybrane.. Jest to decyzja w dużym stopniu zautomatyzowana , spontaniczna i samorzutna : dziecko z dużym prawdopodobieństwem - dokona wyboru oka bardziej sprawnego.
Test rąk.
Przygotowujemy niewielkie naczynie ( np. buteleczkę ) z małym otworem oraz kilka małych przedmiotów , które można włożyć przez ten otwór ( np. koraliki , kamyczki) . Prosimy dziecko o powrzucanie wszystkich tych przedmiotów do środka naczynia. Zwracamy uwagę , którą ręką dziecko posługuje się najczęściej lub używa jej w sposób wyłączny.
Test nóg.
Do tego sprawdzianu potrzebna nam będzie piłka ( najlepiej średniej wielkości). Stajemy naprzeciw dziecka , w odległości 4-6 metrów i podajemy ( lub toczymy ) zdecydowanie piłkę w stronę dziecka prosząc aby odbiło piłkę w naszą stronę. Sprawdzian ten można powtórzyć kilkakrotnie i tak jak w poprzednich przypadkach : będzie dominowała ta noga która jest sprawniejsza.
Warto wiedzieć, że lateralizacja kształtuje się ostatecznie dopiero w wieku 6- 7 lat, a czasem jeszcze później; stąd nasze badanie będzie miało charakter orientacyjny.
Jeżeli mamy wątpliwości co do rezultatów naszych prób testy można powtórzyć za jakiś czas lub możemy zwrócić się do o pomoc do specjalistów w poradni psychologiczno – pedagogicznej ( lub pracujących w naszym przedszkolu). Jest to szczególnie uzasadnione wtedy , gdy wynik będzie świadczył o istnieniu lateralizacji skrzyżowanej, tzn. takiej gdy np. większej sprawności prawego oka będzie towarzyszyła większa sprawność lewej ręki lub inna podobnego typu kombinacja. Dzieci z tego typu problemem mają różnego typu trudności w nauce szkolnej – szczególnie w klasach początkowych i wymagają specjalnego rodzaju pomocy terapeutycznej.
Przyczyny emocjonalne
Niezręczność naszego dziecka nie musi jednak wynikać wyłącznie z zasygnalizowanych wyżej przyczyn. Może mieć charakter emocjonalny. Dziecko – nawet to najmniejsze szybko zauważa, że jego niezręczność i "wpadki” zwracają uwagę rodziców. Dorośli pochłonięci swoimi sprawami , nagle śpieszą dziecku na pomoc porzucając interesujące zajęcia.
Niezręczności bywają również objawem napięć, jakie istnieją miedzy rodzicami lub między nimi a innymi osobami ( dziadkami, sąsiadami) . Dziecko zauważa, że w ten sposób z łatwością może manipulować najbliższymi , koncentrować na sobie uwagę, zyskiwać zainteresowanie , czy przerwać pełne napięcia kontakty Własna niezręczność okazuje się dla dziecka wspaniałą okazją do wywierania skutecznego wpływu na otoczenie. Jeśli tak właśnie jest to należy sytuację tą przeanalizować i szukać innych sposobów postępowania.
Przykłady te pokazują, że nie istnieją jedyne , uniwersalne metody wychowania , a każde dziecko , sytuacja czy problem wymagają odmiennego i stosownego sposobu oddziaływania. Nikt jak dotąd nie wymyślił skutecznego wzoru matematycznego w odniesieniu do wychowania. I pewnie nigdy nie wymyśli!!!
Opracowała Maria Grzybowska
Scenariusz zajęć z terapii indywidualnej
Dziecko lat 7 z mpdz. postać mieszana ( upośledzenie umysłowe w stopniu lekkim, )
Ćwiczenia stymulująco – wyrównawcze
Czas trwania zajęć -ok. 40 min
Cel.
- Usprawnienie manualne
- Usprawnienie percepcji wzrokowej i koordynacji wzrokowo-ruchowej
- Usprawnianie percepcji słuchowej
- Usprawnianie motoryki całego ciała
- Ćwiczenia manualne
- Segregowanie małych elementów ( wg 4 podstawowych kolorów)
- Wyciskanie gąbki ( obiema rękoma i prawa lewa na zmianę)
- Ćwiczenie percepcji wzrokowej i koordynacji wzrokowo- ruchowej
- Składanie pociętych obrazków ( 4 i 6) elementów
- Wzory M.Frostig poziom podstawowy ( kwadrat – obrysowywanie figury, wyszukiwanie takiej samej w zbiorze)
- Ćwiczenia sprawnościowe
- Skakanie przez niską przeszkodę na jednej, obu nóżkach
- Czołganie na materacu
- Chodzenie po równoważni zgodnie z poleceniem
Ćwiczenie percepcji słuchowej
- Rozpoznawanie dźwięków ( najpierw wzrok + słuch, następnie tylko słuch- uderzanie pałeczką w szkło, drewno, metal)
- Zabawa dowolna
Pomoce: zeszyt ćwiczeń M. Frostig, obrazki pocięte 2 komplety, kolorowe literki, gąbka, szklanka, trójkąt muzyczny, deseczka .
Mózgowe porażenie dziecięce - charakterystyka zaburzenia
Mózgowe porażenie dziecięce (mpdz) to zbiorcze pojęcie – obejmujące różnorodne , zmieniające się wraz z wiekiem zaburzenia ruchu i postawy ( porażenia , niedowłady, ruchy mimowolne, zaburzenia napięcia mięśniowego, zaburzenia równowagi), współistniejące z innymi objawami trwałego uszkodzenia mózgu ( padaczka, upośledzenia umysłowe, zaburzenia mowy, słuchu, , wzroku). Powstałe uszkodzenia struktur mózgu dotyczą okresu ciąży, porodu lub pierwszych 3 latach życia .
Porażenie mózgowe znane jest od czasów starożytnych znaną postacią historyczną z porażeniem mózgowym jest cesarz rzymski Klaudiusz.
Różnorodność zaburzeń ruchowych i współistniejących z nimi innych objawów uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego (oun) jest przyczyną wyodrębnienia kilku postaci mpdz.
- Postacie spastyczne ( będące wyrazem uszkodzenia ośrodków i dróg mózgowych kierujących dowolną czynnością ruchową są to:
- Niedowład połowiczy prawo lub lewostronny
- Niedowład spastyczny czterokończynowy( z przewagą kończyn górnych)
- Obustronny niedowład kurczowy ( z wybitną przewagą zmian w kończynach dolnych)
- Postacie móżdżkowe ( będące wynikiem uszkodzenia móżdżku , charakteryzujące się zaburzeniami równowagi i często współistniejącym wodogłowiem )
- Postacie pozapiramidowe ( będące wynikiem uszkodzenia struktur mózgowych a charakteryzujące się różnorodnymi ruchami mimowolnymi lub uogólnioną sztywnością mięśniową i ubóstwem ruchów
- Postacie mieszane
W aktualnej definicji mpdz podkreśla się, że chociaż objawy są wynikiem trwałych uszkodzeń cun to jednak ulegają znacznej ewaluacji wraz z wiekiem dziecka, w miarę dojrzewania ośrodkowego układu nerwowego.
Mpdz podobnie jak wiele innych chorób układu nerwowego, uwarunkowane jest wieloczynnikowo. Uszkodzenie oun zależy zarówno od stopnia ciężkości urazu okołoporodowego np. zamartwicy, jak i osobniczej, genetycznie uwarunkowanej wrażliwości mózgu płodu lub noworodka na czynniki niekorzystne.
Rozpatrując problemy dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym należy mieć na uwadze 10 zasad ....
- "Mpdz nie jest jednorodnym zespołem klinicznym.
- Przyczyna mpdz- to uszkodzenie niedojrzałego mózgu w okresie ciąży, porodu
- Poprawa opieki prenatalnej nie wpłynęła na częstość występowania mpdz
- Wcześniactwo jest najistotniejszym , a uraz okołoporodowy lub zamartwica rzadkim czynnikiem zagrożenia mpdz
- Żaden z płodowych i okołoporodowych czynników zagrożenia nie przesądza o wystąpieniu mpdz u dziecka
- Objawy mpdz rzadko się stwierdza bezpośrednio po urodzeniu ujawniają się one stopniowo w miarę rozwoju niemowlęcia
- Oceną neurorozwojową powinny być objęte wszystkie dzieci nie tylko te z czynnikami zagrożenia
- Nieprawidłowa ocena neurorozwojowa stanowi bezwzględne wskazanie do wdrożenia usprawniania , nie upoważnia do rozpoznania mpdz
- Wieloprofilowe usprawnianie , a nie leczenie farmakologiczne lub operacyjne stanowi istotna pomoc dziecku z mpdz
- Żadna metoda nie zapewnia dziecku wyleczenia, wszystkie mogą być pomocne ...”
Podstawą leczenia dzieci z mpdz jest zarówno usprawnianie lecznicze ukierunkowane przede wszystkim na zaburzone czynności ruchowe a także obejmujące całość rozwoju psychoruchowego dziecka .Leczenie to pozwala na wydobycie z dziecka jego pełnego potencjału rozwojowego, może zapobiegać wytwarzaniu się nieprawidłowych wzorców ruchowych. Nie wpływa na występujący u dziecka zespół neurologiczny.
Zdając sobie sprawę z nieodwracalności pewnych uszkodzeń należy pamiętać o dużych możliwościach kompensacyjnych rozwijającego się mózgu. Stwarzają one szczególnie dogodną sytuację do poprawy stanu psychofizycznego niepełnosprawnego dziecka pod wpływem kompleksowych oddziaływań usprawniających, które należy rozpocząć jak najwcześniej.
Wg T. Gałkowskiego tzw. okres krytyczny dla wytworzenia się wielu funkcji psychicznych przypada na pierwsze lata życia dziecka i w związku z tym stymulacja w tym okresie jest szczególnie istotna bo przynosi większe efekty niż w latach późniejszych. Niedostatek bodźców w tym okresie powoduje trudne do odrobienia straty.
U dzieci niepełnosprawnych ten wczesny okres – który jest tak istotny dla rozwoju wielu funkcji - jest na ogół mało lub w ogóle nie wykorzystywany na działania rehabilitacji ruchowej jak i rewalidacji psychopedagogicznej.
Spowodowane jest to często oczekiwaniem rodziców, że dziecko samo zacznie osiągać określone funkcje i sprawności -zdarza się zwłaszcza tak gdy dziecko nie jest prawidłowo zdiagnozowane lub gdy rodzice nie otrzymują wystarczającego wsparcia i wiedzy jak stymulować niepełnosprawne dziecko. Małe dziecko z powodu mpdz.i związanych z tym ograniczeń ruchowych nie może samodzielnie zdobywać doświadczeń sensoryczno- motorycznych, które są niezwykle istotne dla rozwoju wielu funkcji psychicznych.
Przy wyborze metod usprawniania , zarówno ruchowego jak i stymulacji psychopedagogicznej należy pamiętać o naturalnych potrzebach rozwoju dziecka - potrzebie miłości i bezpieczeństwa, przynależności do kogoś , których zaspokojenie jest szczególnie ważne u dziecka z deficytami rozwojowymi.
Dlatego za najbardziej pozytywną sytuację uznaje się fakt usprawniania małych dzieci do lat 4 w środowisku rodzinnym pod ambulatoryjną opieką specjalistów.
Natomiast dzieci 4-5 letnie powinny być włączane do grupy rówieśniczej – (przedszkole, grupa integracyjna) gdzie dziecko ma możliwość wielostronnej stymulacji, której nie jest w stanie zapewnić nawet najbardziej starający się rodzic.
Najważniejszym jednak warunkiem w osiąganiu pozytywnych rezultatów w usprawnianiu dziecka mpdz jest właściwa postawa rodziców i odpowiednia atmosfera emocjonalna w rodzinie .Wg T Gałkowskiego zaburzenia emocjonalne u dzieci spowodowane niewłaściwymi postawami rodziców bardzo zaburzają ich procesy intelektualne, przyczyniają się do złej koncentracji uwagi i zaburzeń neurodynamiki.
Opracowała mgr Maria Grzybowska- Pedagog Specjalny w Przedszkolu Publicznym nr 5 w Połańcu
Literatura: Dziecko niepełnosprawne ruchowo cz.1 (praca zbiorowa pod red. Z. Łosiowskiego) i cz.3 ( praca zbiorowa pod red. E. Mazanek
