"Dziecko nadpobudliwe"
Objawy zaburzeń emocjonalnych u dzieci.
Dziecko w wieku wczesnoszkolnym wykazuje większą potrzebę aktywności ruchowej, niż dziecko starsze. Wymagania jakie stawia szkoła zmuszają dziecko do ograniczenia tego typu aktywności, przekształcenia jej i ukierunkowania w inny sposób niż to występowało w okresie przedszkolnym. Jednak nie wszystkie dzieci podporządkowują się tym wymaganiom z jednakową łatwością. Często przyczyną nie jest brak woli lecz nadpobudliwość psychoruchowa. Z nadpobudliwością psychoruchową mamy do czynienia wtedy, gdy dochodzi do powstawania przewagi procesów pobudzania nad procesem hamowania. Może ona przejawiać się w trzech sferach; ruchowej, poznawczej i emocjonalnej. U dzieci może równocześnie występować w dwóch, trzech sferach lub tylko jednej.
U niektórych dzieci obserwuje się nadmierną aktywność lub bierność. Dzieci z nadmierną aktywnością są w ciągłym ruchu, biegają, chodzą po klasie, wymachują rękoma, machają nogami, stukają palcami lub przyborami szkolnymi, bawią się nimi lub kiwają się na krześle, odwracają się do kolegów, są nadmiernie gadatliwe. Dzieci z nadmierną impulsywnością wyrywają się do odpowiedzi choć nie zawsze znają odpowiedź, nie potrafią poczekać na swoją kolej podczas zabawy lub gry, przerywają lub przeszkadzają innym. Dzieci te dezorganizują działania grupy, narażają siebie i innych na niebezpieczeństwo. Wymagają wzmożonej uwagi nauczyciela. Dzieci bierne bywają odsuwane przez grupę i obwiniane przez kolegów, że "to on ciągle wykonuje źle", "przez niego nasza grupa przegrała zawody". Dzieci te nie bawią się z rówieśnikami, nie podejmują zadań i nie nabywają nowych sprawności.
Nadpobudliwość psychoruchowa może objawiać się także w sferze emocjonalnej. Dzieci z zaburzeniami emocjonalnymi przeżywają częściej i intensywniej niż inne dzieci, mają także trudności z wyrażaniem uczuć. Nagłe wybuchy złości są tym objawem zaburzeń emocjonalnych. Które w szkole najłatwiej jest zaobserwować, bo są one szczególnie uciążliwe dla otoczenia.
Może to być atak słowny lub fizyczny na inną osobę albo niszczenie przedmiotów. Czasami dziecko kieruje złość na samego siebie, np. zadaje sobie ból fizyczny uderzając głową w stół lub ścianę.
Inną formą wybuchu złości jest "obrażanie się", zamknięcie w sobie połączone często z ucieczką albo ukryciem się w szatni lub łazience.
Nadpobudliwość emocjonalna może objawiać się także w postaci wzmożonej lękliwości.
Dzieci często odczuwają
- lęk przed oceną, przed sprawdzianem lub podczas odpowiedzi;
- lęk przed odłączeniem się matki i pozostaniem na lekcjach /najczęściej w pierwszej klasie/
- lęk przed karą /kłamią, nie chcą dać dzienniczka płaczą/
- lęk przed odrzuceniem;
- lęk przed krytyką /nie podejmują samodzielnych działań/.
Lękom tym często towarzyszą bóle brzucha, pocenie się, bladnięcie twarzy, drżenie rąk. Napięcie u tych dzieci jest tak duże, że uniemożliwia im sprawne działanie. Wykonują wtedy zadania poniżej swoich możliwości.
Nadpobudliwość w sferze poznawczej przejawia się inaczej. U dzieci tych występuje wzmożony odruch orientacyjny na działające bodźce. Dziecko nie może skupić się na jednej rzeczy, ciągle je coś rozprasza, powodując nadmierne pobudzenie w centralnym układzie nerwowym. Odwraca się, rozmawia z kolegami, nie słucha co się mówi na lekcji, a wezwane do odpowiedzi nie wie w ogóle, o co jest pytane. Odrabia lekcje zbyt długo i z małymi efektami. Czasami nadpobudliwość poznawcza może przejawiać się zaburzeniami procesu myślenia przy stosunkowo dobrej koncentracji. Występuje wtedy brak przemyślenia, zbyt pochopne wnioskowanie i brak głębszego zastanowienia się. Dziecko chce już odpowiadać, chociaż nauczyciel jeszcze nie skończył formułować pytania. Odpowiedzi jego są nietrafne i niepełne ponieważ nie dokonało dostatecznej analizy myślowej. Uczeń taki sprawia wrażenie bezkrytycznego, mniej spostrzegawczego i mniej inteligentnego, niż jest w rzeczywistości.
U dzieci z zaburzeniami charakterystyczne cechy zachowań to
- nie potrafią się dłużej skupić na wykonywanym zadaniu;
- koncentrują się na wybranych zadaniach;
- mają rozproszoną uwagę;
- udzielają nieprawidłowych odpowiedzi;
- wykonują drobne czynności wokół własnego ciała; np. obgryzają paznokcie.
Stosowanie kar za opisywane zachowanie, zmuszanie do pozostania bez ruchu, piętnowanie zachowań na forum klasy prowadzi do nasilenia zachowań. Podstawową przyczyną zaburzeń emocjonalnych jest brak poczucia bezpieczeństwa i własnej wartości.
Jak nauczyciel może pomóc dziecku z zaburzeniami emocjonalnymi w szkole?
- Starać się zrozumieć dziecko i traktować jego zachowanie jako wyraz jego problemów, a nie złej woli.
- Nie należy wygłaszać potępiających uwag.
- Dać dziecku możliwość wykazania się w jakiejś dziedzinie /mogą to być zajęcia plastyczne, sportowe, zabawy/.
- Pomoc dziecku w odnalezieniu miejsca w grupie rówieśniczej /rozmowa z dziećmi podczas jego nieobecności, jak wszyscy razem możemy mu pomóc/. Dać możliwość poznania go także od strony pozytywnej.
- Pomoc w ukończeniu czynności, zanim przejdzie do następnej.
- Należy zwrócić się o pomoc do psychologa w celu wyjaśnienia przyczyn do zaburzonego zachowania.
- Nawiązać współpracę z rodzicami dziecka i ustalić jak postępować z dzieckiem w domu i w szkole, aby te oddziaływania uzupełniały się i służyły rozwiązaniu problemów dziecka.
- Zasugerowanie rodzicom potrzeby kontaktu ze specjalistą: psychologiem, pedagogiem.
Współdziałanie wszystkich zainteresowanych osób zmianą zachowania dziecka i realizowanie wspólnej koncepcji jest podstawowym warunkiem powodzenia.
Rodzice powinni:
- Wydawać polecenia w krótkiej formie.
- Sprawdzić czy nas słucha / niech powtórzy o co prosimy, spojrzy w oczy/.
- Wyznaczać mało czynności do wykonania, żeby pamiętało co ma zrobić.
- Pochwalić dziecko za wykonaną czynność.
- Wdrażać do zajęć, które wymagają skupienia.
- Kontrolować zabawy na podwórku.
- Uczyć, żeby ponosiło konsekwencję swoich zachowań /przeprosić, posprzątać pokój/.
- Nie dawać do zabawy zbyt wielu zabawek.
- Ograniczyć czas oglądania telewizji i gry komputerowe /wyeliminować programy o treści agresywnej z dużym ładunkiem emocji i szybką akcją/.
- Zachęcać dziecko do sprzątania swojego pokoju.
- Dzienny rozkład zajęć dziecka powinien być uporządkowany /odpowiednią i tę samą porę wstawania, oglądania telewizji
- Podczas odrabiania lekcji eliminować dodatkowe bodźce, które mogą rozpraszać /wyłączyć radio czy telewizor, schować zabawki z biurka/.
Literatura:
H. Natowska: Dzieci nadpobudliwe.
H. Spionek: Psychologiczna analiza trudności i niepowodzeń szkolnych.
M. Swięcińska: Dzieci z zaburzeniami emocjonalnymi.
