Wybrane
TAŃCE KASZUBSKIE
(Na podstawie opracowań Pawła Szefki)
Opis tańców, kroków i figur
Wstęp
Życie ludności kaszubskiej do dziś jest ciekawe i interesujące, a folklor regionu kaszubskiego jest do współczesnych nam czasów wciąż jeszcze bogatą skarbnicą obrzędów, zwyczajów i obyczajów. W porównaniu z innymi folklorami regionów naszego kraju dostrzec można wiele podobieństwa form, wyrazu i tematyki.
Region kaszubski nie był wolny od obcych wpływów. Szczególnie Gdańsk, znany od dawna ośrodek ożywionego życia gospodarczego i kulturalnego, wywierał znaczny wpływ na kształtowanie się form życia ludności jantarowego brzegu. Wpływy te przenikały tu głównie drogą morską z Danii, Niderlandii, Szwecji i Niemiec. Również częste walki prowadzone na tych ziemiach z Prusami i Szwedami o Gdańsk i jego zaplecze, wywierały niejednokrotnie także swoje piętno na kształtowaniu się kaszubskiej kultury ludowej i obyczajowej.
Pod względem treści, tańce kaszubskie ilustrują różnorodne tematy zwyczajowe i obyczajowe. Są one przez to niejednokrotnie bardzo wyraziste, realistyczne nawet i naturalistyczne.
Taniec w każdej kulturze dziejów ludzkości wyrażał jakąś cząstkę jego społecznego życia, w zależności od okresu rozwoju społecznego, politycznego czy kulturalnego. Takie same cechy tańca występują również i na Kaszubach. Tu taniec był obok rozrywki, również artystycznym obrazem szeregu form życia ludności. Wśród tych form przede wszystkim wyróżniały się:
- formy tańca obrzędowego
- zabawowe formy tańca kaszubskiego
- formy tańca ilustrujące zawód i pracę
- formy tańca popisowego
KOSEDER
(TANIEC POPISOWY)
OPIS TAŃCA
Folklor kaszubski cechują pewne odrębne upodobania i umiłowania w obyczajach lub obrzędach. Do rzędu tych swoistych umiłowań między innymi należy Koseder, którego Kaszubi uważają za swój taniec rodowy. Tańcząc go, wkładają weń całą pełnię wdzięku, uczucia, radości, a nade wszystko powagi. Toteż nigdzie nie spotyka się frywolnego wykonania tego tańca. Koseder jest żywy, ale zawsze poważny
Taniec wykonuje się w rytmie dwumiarowym w takcie 2/4.
Melodia kosederowa składa się z dwóch części: -pierwsza, to melodia kosederowa, druga- poleczka. Do Kosedera w zależności od środowiska grano szereg melodii, co świadczy o wielkiej popularności tego tańca.
KROK
Krok nr 1 – wykonuje się w czasie dwóch taktów muzyki. Krok polkowy.
Takt 1-szy: na raz – krok w przód lewą nogą,
na i - dostawienie prawej nogi do lewej,
na dwa – krok w przód lewą nogą z równoczesnym przeniesieniem ciężaru ciała
na nią,
na i - wytrzymanie
Takt 2-gi: na raz -podskok na lewej nodze oraz skrzyżowanie nóg w taki sposób, że
prawą nogę zgiętą lekko w kolanie przenosimy przodem i krzyżujemy
nią lewą nogę, stawiając ją na wysokie półpalce.
na i - wytrzymanie,
na dwa - podskokiem postawić prawą nogę obok lewej do pozycji szóstej z
równoczesnym przeniesieniem na nią ciężaru ciała. Lewą nogę
wyprostowaną wyrzucamy w przód.
na i - wytrzymanie
Krok nr 2 - wykonuje się w czasie jednego taktu muzyki
Postawa: tancerze stają na prawej nodze. Lewa noga wsparta o podłogę na wysokich
półpalcach obok kostki nogi prawej
na raz - krok w przód lewą nogą, z równoczesnym przeniesieniem cię żaru
ciała na nią,
na i - podskok na lewej nodze z równoczesnym podniesieniem kolana prawej
nogi do poziomu,
na dwa – krok w przód prawą nogą z równoczesnym przeniesieniem ciężaru
ciała na nią,
na i - podskok na prawej nodze z równoczesnym podniesieniem kolana lewej
nogi do poziomu.
Krok nr 3 - wykonuje się w czasie dwóch taktów muzyki polkowej. Jest to krok polkowy z
przytupem.
Takt 1-szy: na raz - krok w przód lewą nogą,
na i - dostawienie prawej nogi do lewej,
na dwa- krok w przód lewą nogą z przytupem,
na i - wytrzymanie
Takt 2-gi : na raz - krok wprzód prawą nogą ,
na i - dostawienie lewej nogi do prawej,
na dwa - krok w przód prawą nogą z przytupem,
na i - wytrzymanie.
Krok nr 4 – to zwykły krok poleczkowy. Polkę kaszubską tańczy się jednak z przytupem na
"dwa" ,z równoczesnym wyrzuceniem drugiej nogi (nie tej co tupnęła ) do tyłu,
co powoduje nieznaczne ugięcie nóg w kolanie (przysiad) i daje efekt "dyg", albo
jak to na Kaszubach zwą z niemiecka "kniks". Należy jednak unikać przesadnych
przysiadów.
OPIS FIGUR
Koseder jest tańcem, w którym w każdej figurze występują dwie części, a mianowicie część pierwsza – koseder, zmienna i część druga stała – poleczka.
Do Kosedera tancerze ustawiają się parami. Ręce skrzyżowane przodem.
Figurę zmienną "kosederową “ wykonuje się w czasie pierwszych ośmiu taktów melodii, z tym, że tą część się powtarza. Tancerze tańczą zatem zmienną część figury przez 16 taktów muzyki ( osiem taktów z powtórką ). Lud w Kosederze wyżywał się w następujących układach lub figurach:
Figura I (pary w kole),
- pierwszych osiem taktów tancerze tańczą parami w kole w kierunku przeciwnym do ruchu wskazówek zegara
- powtórka pierwszych osiem taktów, parami w kole
Figura II (pojedynczo w kole),
- w czasie pierwszych ośmiu taktów – tancerze tańczą rzędem w kole. Tancerka przed swoim tancerzem, w kierunku przeciwnym ruchowi wskazówek zegara,
- w czasie powtórki 8 taktów muzyki – kierunek ruchu tańca jest odwrotny.
Figura III (koszyczek),
- w czasie 8-miu taktów muzyki, pary trzymając się skrzyżnie, posuwają się po
obwodzie koła w ten sposób, że mężczyzna się cofa, a niewiasta tańczy w przód,
- przy powtórce, ruch tańca zmienia się na kierunek przeciwny
Figura IV(krzyżyk)
- pary łączą się w krzyżyk (przez podanie sobie rąk o ile tańczą cztery pary). Można
też tworzyć kilka krzyżyków lub gwiazd, w zależności od ilości tańczących. Kierunek ruchu w tańcu przeciwny do ruchu wskazówek zegara,
- w czasie powtórki melodii – kierunek ruchu tańca zmienia się w stronę przeciwną.
Figura V (przegrody)
jest to taniec szeregami dziewcząt i chłopców w przód i w tył. Tancerze posuwają
się zygzakiem, w prawo lub w lewo skos w przód lub w tył. Szeregi te najłatwiej
tworzyć z par w kole (figura I ) lub z gwiazd (figura IV ).Tancerze trzymają się w
szeregu za ręce. Jeżeli liczba tancerzy w tańcu jest duża, można tworzyć więcej
podobnych szeregów w ten sposób, że w pierwszym szeregu są dziewczęta, a w
drugim chłopcy, dalej – w trzecim dziewczęta, w czwartym chłopcy itp.
Wykonanie tańca w tej figurze polega na tym, że szeregi dziewcząt w ciągu 1-ego
i 2- go taktu muzyki posuwają się, prawo-skos do przodu krokiem nr. 1. W tym
samym czasie chłopcy posuwają się tym samym krokiem w lewo- skos. Na "raz"-
w czasie 3-go taktu muzyki, dziewczęta akcentując tupnięciem lewej nogi
wykonują zwrot w lewo i przez 3-ci i 4-ty takt muzyki kontynuują krokiem nr1 w
kierunku lewo-skos taniec. To samo robią tancerze z tym, że kierunek tańca
kontynuują teraz w prawo-skos, a więc wykonali zwrot w prawo. W ten sposób
idąc zygzakiem w przód przez osiem taktów muzyki, wykonują 4-ry zygzaki.
Z chwilą powtórzenia pierwszych ośmiu taktów melodii, to samo powtarza się
krokiem nr 1 w tył (cofającym).
O POLECZCE
Częścią łączącą poszczególne figury lub układy Kosedera jest poleczka. Poleczkę
wykonuje się w czasie 16- tu taktów muzyki, a ściśle od 9-tego do 16-tego taktu muzyki
granych z powtórką. Aby poleczka nie była nudna, urozmaicano ją w ten sposób, że np.:
- po figurze I (pary w kole) tańczono poleczkę parami w kole stosując krok nr 4,
- po figurze II i III pojedyncze koła lub koszyczek, tancerze pozostając w kole
chwytają się za ręce i krokiem nr 3 przez 8 taktów muzyki tańczą w jedną stronę,
przy powtórce – zmieniają kierunek ruchu tańca,
- po figurze IV (krzyżyk) można stosować poleczkę parami krokiem nr 4, lub
można też z par będących uprzednio w krzyżykach lub gwiazdach – utworzyć
małe koło do poleczki i tańczyć krokiem nr 2. Po ośmiu taktach muzyki zmienia
się w tańcu jego kierunek ruchu.
Kolejność stosowania figur nie musi być taka, jaka podana jest w niniejszym opisie. W
układach ludowych stosowano bardzo dowolną kolejność. Ważny jest natomiast moment, by
po części kosederowej zawsze następowała część polkowa.
MARUSZKA
(ZABAWA TANECZNA)
OPIS TAŃCA
Maruszka jest tańcem ludowym znanym od dawnych czasów na kaszubskim wybrzeżu. Maruszka wywodzi się z grupy tańców zwanych zwanych "troflem". Trofle, według opowiadań starych Kaszubów tańczyli dawni żeglarze. Nie wiadomo w jakich okolicznościach zrodził się ten taniec, ale z wyrazu "szoc", który trafił tu z trofla. a który jest obecnie w tekście Maruszki, należy wnioskować , że taniec ten wzorowany jest na tańcach skandynawskich.
KROK
Krok nr 1 - wykonuje się w miejscu w czasie dwóch taktów muzyki w metrum 3/4. W tńcu
zazwyczaj stosuje się go przez 8 taktów.
Takt 1- szy : na raz - krok prawą nogą w bok,
na i - dostawienie lewej nogi do prawej na wysokie półpalce
na dwa - i trzy - wytrzymanie.
Takt 2-gi : na raz - krok lewą nogą w bok,
na i -dostawienie prawej nogi do lewej na wysokie półpalce,
na dwa - i trzy – wytrzymanie,
Krok nr 2 -(krok boczny dostawny) wykonują go wszyscy w czasie jednego taktu muzyki.
Takty w I części Maruszki przedstawiają następującą grupę rytmiczną :
na raz - krok w bok prawą nogą,
na dwa - dostawienie lewej nogi do prawej,
na trzy - wytrzymanie nóg w bezruchu.
Krok nr 3 - (dziewczęcy) wykonuje się w czasie 4 taktów.
- Przez dwa takty – stosujemy krok nr 2
- W czasie trzeciego taktu dziewczęta wykonują pełnyobrót przez prawe ramię trzema krokami, odpowiadającymi rytmowi trzech nut ćwierciowych.
- W czasie czwartego taktu dziewczęta wykonują
na raz – tupnięcie lewą nogą,
na dwa – tupnięcie prawą nogą,
na trzy – wytrzymanie.
Krok nr 4 - wykonuje się w czasie dwóch taktów: takt 9 i 10 oraz 11 i 12.
Takt 9-ty: na raz - krok w przód lewą nogą,
na i - wspięcie na wysokie półpalce,
na dwa i trzy – wytrzymanie w tej pozycji.
Takt 10-ty: na raz - postawienie prawej nogi na całą stopę,
na i - powrót lewej nogi do pozycji wyjściowej,
na dwa i trzy - wytrzymanie.
Przy powtarzaniu tego elementu kilka razy, należy krok rozpoczynać raz lewą ,
drugi raz prawą. (powtórzenie w czasie taktu 11 i 12)
Krok nr 5 -(przedni dostawny) wykonuje się w czasie jednego taktu, a stosuje się go w
czasie dwóch przedostatnich taktów (takty 13 i 14):
na raz - krok w przód lewą nogą ,
na dwa - dostawienie prawej nogi do lewej (do pozycji szóstej),
na trzy - wytrzymanie.
W następnym (14-tym) takcie powtórzyć opisany krok.
Krok nr 6 - wykonuje się w czasie dwóch ostatnich taktów melodii (15 16 takt).Jest to
zwykły bieg , w którym każdy krok odpowiada wartości jednej ćwierćnuty.
Takt 15-ty: na raz - krok w przód lewą nogą,
na dwa - krok w przód prawą nogą,
na trzy - krok w przód lewą nogą.
Takt 16-ty: na raz - krok w przód prawą nogą z przytupem,
na dwa - dostawienie lewej nogi do prawej z przytupem (do pozycji szóstej),
na trzy - wytrzymanie.
OPIS FIGUR TAŃCA
Maruszka jest jedynym z tańców kaszubskich odznaczających się szczególnym wdziękiem.
Układ tańca: Tańczący stoją parami zwróceni przodem do siebie, a do kierunku tańca bokiem. Trzymają się za ręce w ten sposób, że tancerz w prawej ręce trzyma lewą rękę tancerki. Ręce zewnętrzne na biodrach.
Figura I - wykonuje się w miejscu w ciągu pierwszej części tańca (od 1-8 taktu muzyki)
W czasie 1 i 2-go taktu tancerze tańczą krokiem nr 1, wykonują rękoma
następujące ruchy:
w postawie wyjściowej, tancerz trzyma w prawej ręce lewą rękę tancerki.
Ręce podniesione prawie do poziomu, wyprostowane i odchylone do tyłu.
W 1-ym takcie – przeniesienie złączonych rąk miękkim ruchem – dołem z tyłu
do przodu,
W 2-gim takcie- przeniesienie złączonych rąk dołem do tyłu (do pozycji
wyjściowej),
W 3-cim takcie - dziewczęta wykonują krok nr 3 (robią pełny miękki obrót
trzema krokami)
Tancerze – w dalszym ciągu wykonują krok nr 1, znowu przenoszą ręce do
przodu. Ale robią to z zamachem równocześnie zwalniając rękę tancerki, przez
co pomagają jej w płynniejszym wykonaniu obrotu.
W czasie 4-go taktu – dziewczęta dwoma przytupami kończą krok nr 3.
Tancerze znowu prawą ręką chwytają lewą rękę tancerki, kończąc również tę
figurę dwoma przytupami podobnie jak dziewczęta.
Figura ta powtarza się przez następne 4-ry takty (od 5-go do 8-go taktu).
Figura II - wykonuje się ją w czasie 8-miu taktów, to jest w czasie powtórki I.- część
melodii (od 1 – 8-go taktu muzyki).
Postawa tancerzy – jak w figurze I. (trzymają się za ręce i stoją przodem do
siebie)
Posuwają się w przód po linii obwodu koła, w kierunku przeciwnym ruchowi
wskazówek zegara.
W czasie figury II-giej, tańczący wykonują takie same ruchy złączonymi rękami
jak w figurze I-szej.
Tancerki tańczą figurę II-gą krokiem nr 3, a tancerze krokiem nr 2 w taki sposób,
że tancerki krok trzeci stosują dwa razy (osiem taktów).
Figura III - składa się z trzech części i wykonuje się ją w czasie 8 taktów muzyki (od 9 – 16).
Figura III a- od taktu 9 – 12 (4 takty),
Figura III b- od taktu 13 – 14 (2 takty)
Figura III c- od taktu 15 – 16 (2 takty)
Ustawienie - jak w figurze I-szej. Tancerze stoją parami naprzeciwko siebie, chłopcy
zwróceni plecami do środka koła ; tańczący trzymają się oburącz równolegle,
prawa ręka tancerza trzyma lewą rękę tancerki, a lewa tancerza trzyma prawą
rękę tancerki.
Takt 9-ty - figurę III a – wykonuje się w czasie od 9-go do 12-go taktu muzyki krokiem nr 4
Tancerze wykonują lewymi nogami krok w ten sposób, że wysunięte stopy
obojga prawie stykają się ze sobą zewnętrznymi stronami. Z chwilą wystawienia
lewej nogi, tancerze zbliżają się ku sobie, a złączone ręce rozpościerają
równocześnie w bok na obie strony (jak skrzydła).
Takt 10-ty - W takcie 10-tym, kiedy nogi wracają na poprzednie miejsce, tańczący oddalają
się od siebie i jednocześnie ręce wracają do pozycji wyjściowej.
Element ten powtarza się w czasie jedenastego i dwunastego taktu muzyki, z tym,
że tańczący rozpoczynają teraz krok nr 4 prawymi nogami.
Figurę III b- wykonuje się w czasie 13 i 14-go taktu muzyki.
Pary trzymają się za ręce następująco:
prawa ręka chłopca złączona z lewą ręką dziewczyny następująco: ręce
wewnętrzne (prawa tancerza i lewa tancerki) podane i zgięte w łokciach.
Ręka tancerki spoczywa na ręce tancerza. Ręce zewnętrzne (kierunkowe) lewa
tancerza i prawa tancerki złączone i wyciągnięte w przód. Figurę tę tancerze
wykonują krokiem nr 5 (krok przedni dostawny – rozpoczynają zewnętrznymi
nogami).
Figura III c- wykonuje się w czasie 15 i 16-ego taktu muzyki. Ustawienie takie jak w figurze
II b. Tańczący posuwają się w przód krokiem nr 6 (zwykłe trzy kroki biegnących,
przy czym w ostatnim takcie dwie pierwsze wartości ćwierciowe wytupują
nogami). bieg rozpoczynają zewnętrznymi nogami. Całą trzecią figurę powtarza
się, czyli wykonuje się ją dwa razy.
WOŁTOK (WETRÓJNIK)
(TANIEC POPISOWY)
OPIS TAŃCA
Wołtok – to rodzimy taniec morski, który w formie tanecznej w południowych rubieżach kaszubskiego regionu uległ upodobnieniu do trojaka śląskiego. Wołtok jest zatem tańcem morskim. W części pierwszej należy pracą rąk podkreślić ruch fal morskich. Natomiast część drugą – oberkową, szybką – obrazującą wiry wód, należy szczególnie dla mężczyzn potraktować bardzo solowo i prawie że indywidualnie.
Część pierwszą tańca tańczono we troje (jeden tancerz i dwie tancerki lub odwrotnie).
KROK
Krok nr 1 wykonuje się w czasie 8 taktów melodii: (jest to zwykły krok marszowy
wykonywany w ten sposób, że na każdą pierwszą część taktu wypada jeden krok),
Takt 1-szy - krok w przód lewą nogą,
Takt 2-gi - krok w przód prawą nogą,
Takt 3-ci - krok w przód lewą nogą,
Takt 4-ty - krok w przód prawą nogą z równoczesnym wspięciem na wysokie półpalce i
zatrzymaniem się w ruchu,
Takt 5-ty - ukłon (w formie dygu) z równoczesnym przeniesieniem prawej nogi do tyłu –
krok w tył,
Takt 6-ty - lewą nogą krok w tył,
Takt 7-my - prawą nogą krok w tył,
Takt 8-my - lllewą nogą pół kroku w tył, do prawej nogi.
Krok nr 2 wykonuje się w ciągu dwóch taktów muzycznych.
Takt 1-szy - na raz - postawienie lewej nogi w przód na niskie półpalce z równoczesnym
przeniesieniem ciężaru ciała na nią,
na dwa - podskok na lewej nodze. Kolano prawej nogi podnieść w tym czasie do
poziomu,
na trzy - wytrzymanie.
Takt 2-gi: na raz - postawienie prawej nogi w przód na niskie półpalce z równoczesnym
przeniesieniem ciężaru ciała na nią,
na dwa - podskok na prawej nodze, kolano lewej nogi podnieść w tym czasie do
poziomu,
na trzy – wytrzymanie.
Krok nr 3 jest to zwykły bieg w przód, wykonywany szybkimi, drobnymi krokami w takim
tempie, by jedna ósemkowa nuta odpowiadała czasokresowi jednego kroku.
Krok nr 4 jest to krok dziewczęcy: (krok boczny dostawny), przy czym każdy ruch nogą
równa się czasowi trwania jednej ósemkowej nuty.
na raz - krok w bok prawą noga,
na dwa- dostawienie lewej nogi do prawej,
na trzy - krok w bok prawą nogą,
na raz - dostawienie lewej nogi do prawej,
na dwa - krok w bok prawą nogą,
na trzy - dostawienie lewej nogi do prawej nogi itd.
Inne kroki – Poza wyszczególnionymi krokami używanymi stale, dopuszczalne są kroki
solowe wykonywane w rytmie 3/8. Stosowano tu najczęściej podskoki, rozbiegi
do podskoków w formie trzech kroków, obroty mężczyzn na palcach lub piętach i
synkopowane przytupy na "raz", "dwa" lub "raz""dwa", "trzy", "raz".
OPIS FIGUR TAŃCA
Wołtok wykonuje się w rytmie 3/8. Tancerze ustawienie do tańca we troje – trojakami. Każda
figura składa się z dwóch części, to jest : z pierwszej – powolnej i drugiej – żywej.
UGRUPOWANIE: jeśli trójki powstały z par tańczących, wówczas uzyskamy ugrupowanie trójek w dwóch różnych grupach: grupa I – gdzie w środku będzie mężczyzna, a po jego bokach dziewczęta oraz w trójkach sąsiednich grupy II, gdzie będzie na odwrót, to jest w środku dziewczyna, a po bokach mężczyźni. Bywa i tak, że do Wołtoka tancerze ustawiali się od razu trójkami, (nie tworzono trójek z tańczących par) i wówczas przyjmowano
ugrupowanie, w którym mężczyzna zawsze był w środku trójki, czyli w tańcu występowała dwukrotna ilość dziewcząt w porównaniu z chłopcami.
Figura 1-sza: wykonuje się ją w ciągu 8 taktów muzyki.
Część pierwsza: trójki ustawione naprzeciwko siebie w odległości mniej więcej od 4 do 5
kroków .Wykonuje się ją w czasie od 1-go do 4-go taktu muzyki. Trójki
trzymając się za ręce krokiem nr 1 czterema krokami na przód zbliżają się ku
sobie. W czasie marszu trójek do siebie, tancerze robią wymachy złączonymi
rękami (jeden wymach odpowiada czasokresowi jednego taktu muzyki) jak
poniżej:
takt 1-szy - wymach do tyłu,
takt 2-gi - wymach do przodu,
takt 3-ci - wymach do tyłu,
takt 4-ty - wymach przodem do góry.
Część druga: wykonuje się w czasie od 5-go do 8-go taktu muzyki. Tancerze kontynuując
krok nr 1, cofają się teraz w ciągu czterech taktów muzyki. Pochód w tył
(5-ty takt) tancerze rozpoczynają niskim ukłonem. Ręce – podobnie jak w
części pierwszej, wykonują wymachy:
Takt 5-ty – dołem w tył,
Takt 6-ty – dołem w przód,
Takt 7-my - dołem w tył,
Takt 8-my –dołem w przód. (Całą tę figurę powtarza się wraz z
powtórzeniem melodii od 1-go do 8-go taktu muzyki.
UWAGA: Przy większej ilości trójek tancerze ustawiają się w czworobok, sześciobok lub
ośmiobok. Wówczas w czasie pierwszych 8 taktów muzyki tańczą jedne trójki (co
druga),a pozostałe balansują . Przy powtórce melodii (od 1-go do 8-go taktu)
tańczą drugie trójki, a inne balansują.
Figura II – wykonuje się ją w tempie żywym w czasie 24 taktów muzyki to jest od 9-go do
32-go taktu. Są to wiry poszczególnych trójek, a ściśle popisy solowe
poszczególnych trójek. Stąd też ta figura może mieć kilka rodzajów wykonania:
najczęściej spotykano figurę, którą nazywano "przeplotką". Trwa przez 8 taktów
(tancerz tańczy z każdą dziewczyną po 4 takty) i jest powtarzana jeszcze dwa razy
( w sumie tańczy się ją trzy razy).
Figura IIa – polega ona na tym, że tancerz obtańcowuje kolejno 4-rema krokami kroku nr 2,
najpierw sąsiadkę z lewej strony zahaczając się z tancerką zgiętymi w łokciach
ramionami, a potem (znowu 4-rema krokami) tańczy z tancerką z prawej strony.
Tancerka będąca bez chłopca zazwyczaj robiła jeden pełny obrót dwunastoma
drobnymi krokami, (w czasie 4 taktów – wykonując na każdą wartość ćwierciową
jeden ruch nogą) krok nr 4.
Figura IIb – zwana inaczej żeglarską, wygląda następująco:
Układ: mężczyzna w środku, po bokach dziewczęta.
- Tancerz rozpoczynał taniec z tancerką po swej prawej stronie, zatoczywszy z nią
koło szalonym wirem w kierunku ruchu wskazówek zegara, krokiem nr 2 w czasie
4 taktów muzyki, trzymając się wyprostowanymi na całą długość prawymi rękami.
b) W tym czasie druga tancerka krokiem nr 4 tańcząc sama, zatacza koło średnicy ok.
60 cm. w kierunku przeciwnym do ruchu wskazówek zegara. W następnych
czterech taktach muzyki następuje zmiana partnerek. Tancerz teraz tańczy z
tancerką z lewej strony krokiem nr 2, w wirze w kierunku ruchu wskazówek
zegara, a tancerka z prawej strony krokiem nr 4 zatacza koło dla siebie w kierunku
przeciwnym do ruchu wskazówek zegara. Tę figurę powtarzamy jeszcze dwa razy
(czyli tańczy się ją trzy razy po 8 taktów).
Figura IIc – zwana "Swarzewska Zalotnica" posiada następujący układ:
- tancerz rozpoczyna taniec z tancerką po prawej stronie, zataczając w czasie 4
taktów muzyki pełne koło. Tancerze jednak nie trzymają się za ręce – tylko
tańczą obok siebie, zwróceni twarzami w kierunku ruchu tańca. Tancerze tańczą
krokiem nr 2, trzymając ręce na biodrach.
- w tym czasie tancerka z lewej strony krokiem nr 3 zatacza wielkie koło wokół
tańczącej pary w ten sposób, by po 4 taktach znaleźć się na swoim dawnym miejscu. W czasie następnych czterech taktów muzyki, role tancerek się zmieniają
Tancerz teraz tańczy z tancerką z lewej strony, a tancerka z prawej zatacza wielkie koło wokół tańczącej pary.
Figura IId – wprowadza największą żywiołowość – zwana "Guslorzem" albo ,Czarownikiem"
Układ: w środku dziewczyna, po bokach mężczyźni. Układ powstanie wówczas, kiedy
kiedy pary ustawią się w trójki. Jest to figura, w której dozwolone są solowe
partie mężczyzn popisujących się przed dziewczyną (byle by ich ruchy były
zgodne z rytmem muzyki).
- dziewczyna drobnym krokiem nr 4 wiruje w miejscu,
- mężczyźni wykonują następujące (do wyboru) pokazy – przy czym w każdej trójce można zastosować inny ruch mężczyzny
- wykonuje się 12 razy po 3 takty. Trzy kroki ( krok = ósemkowej nucie) rozbiegu,
(1 takt) skok i lądowanie (takt – drugi),
2) wykonuje się 12 razy po 2 takty,
takt 1-szy : podskok w górę
takt 2-gi: lądowanie
takt 1-szy i 2-gi na przemian
3) wykonuje się 12 razy po 2 takty,
przewrót gwiazdą na rękach w jedną stronę (dwa takty muzyki),
przewrót gwiazdą na rękach w drugą stronę (dwa takty muzyki),
- gonitwa krokiem nr 3 przez 24 takty muzyki,
- wykonuje się 6 razy po 4 takty
obrót w lewo na palcach lub pięcie ( przez 2 takty) i cztery przytupy w czasie trzech wartości (trzeciego) i pierwszej wartości (czwartego taktu muzyki).
W następnych czterech taktach to samo w odwrotną stronę.
Figura II daje nam sporo możliwości ruchowych do wykorzystania. Im zatem większy będzie ilościowo zespół, tym bogatsze w rodzajach, może być wykonanie figury drugiej.
Według oceny najstarszych rybaków, najbardziej morskiemu charakterowi w drugiej części tańca odpowiadają figury: II b, II c, II d. Pierwsza część tańca – figura I musi charakteryzować falowanie morza, druga – wiry wodne. Wykonanie "Wołtoka" w wyżej opisany sposób zobrazuje nam skłócone fale morskie.
DZEK
(TANIEC POPISOWY)
OPIS TŃCA
Dzek, to taniec, który przetrwał do naszych czasów w kilku wersjach. Na południu Kaszub
zwano go żek-em (od żuka - "żuk = żek), a na wybrzeżu zwano go pod nazwą Dzek (Dzek =
dzik). Nazwę "dzek" – dzik można łączyć z pojęciem dzik - zwierzę lub też dzik – dzikość, a więc wykonanie czegoś na dziko, w konkretnym wypadku "dziki taniec". Prof. Jadwiga Mierzejewska w swoich badaniach nad folklorem kaszubskim napotkała na ślady, które wskazują na pochodzenie Dzeka z tańców korsarskich wykonywanych dziko.
Szereg zwyczajów lub obyczajów korsarskich przeniknęło do chaty rybaka. Życie rybaka zazwyczaj było spokojne, monotonne i samotne, choć często obfitujące w groźne momenty
w walce z żywiołem morskim. Toteż gdy zjawili się morscy piraci z łupem i gorzałą, byli nie lada atrakcją dla spokojnych mieszkańców z jantarowego brzegu, a młodzież dodawszy sobie animuszu jednym głębszym chętnie naśladowała taneczne i zabawowe "wyczyny korsarzy". Tak oto "Dzek" – dziki taniec przyjął się na wybrzeżu i szybko się rozprzestrzenił na Kaszubach.
Muzyka "Dzeka" opiera się na szesnastkowych wartościach rytmicznych i napisana jest w takcie 2/4. W opisie nie określa się wykonywanych czynności w czasie trwania każdej szesnastkowej nuty, natomiast podaje się ruchy nóg, rąk lub ciała w czasie uderzenia głównych akcentów metrycznych taktu muzycznego, a więc na raz – i –dwa – i.
KROK
Krok nr 1 wykonuje się w czasie dwóch taktów muzyki, w rytmie 2/4.
Takt 1-szy - na raz - podskokim rozkrok przednio-tylny (skrzyżowanie nóg – lewa noga
przed prawą, a prawa noga za lewą
na i - wytrzymanie,
na dwa- podskokiem zmiana nóg(lewa noga przed prawą, a prawa noga za lewą),
na i - wytrzymanie,
Takt 2-gi na raz - rozkrok zwykły podskokiem,
na i - wytrzymanie,
na dwa- zeskok do pozycji szóstej,
na i - wytrzymanie,
Krok nr 2 (balans, wykonuje się w ciągu dwóch taktów muzyki).
Takt 1-szy - na raz - odstawienie lewej nogi w lewo,
na i - wytrzymanie,
na dwa- dostawienie nogi prawej do lewej,
na i - wytrzymanie,
Takt 2-gi - na raz - odstawienie prawej nogi w prawo,
na i - wytrzymanie,
na dwa- dostawienie nogi lewej do prawej,
na i - wytrzymanie,
Krok nr 3 (podskoki jednonożne) wykonuje się w czasie trwania jednego taktu muzycznego.
na raz - krok w przód lewą nogą z równoczesnym przeniesieniem na nią ciężaru
ciała,
na i - podskok w przód na lewej nodze z równoczesnym podniesieniem
prawego kolana do poziomu,
na dwa- krok w przód prawą nogą z równoczesnym przeniesieniem ciężaru
ciała na nią,
na i - podskok w przód na prawej nodze z równoczesnym podniesieniem
lewego kolana do poziomu,
Inne kroki i ruchy. Poza wyszczególnionymi stałymi krokami w Dzeku występują partie
solowe mężczyzn. W partiach solowych wykonywano następujące
czynności:
- wysokie podskoki: (skok wykonuje się w czasie jednego taktu muzyki).
na raz - z postawy trzeciej skok obunóż na palce i odbicie się od podłogi
na i - lot w górę z równoczesnym wyrzutem i wyprostem nóg (prawą w
prawo-skos, lewą w lewo- skos) w przód do poziomu. Tułów skłonić
do przodu, ręce wyciągnięte w przód starają się dotknąć palców nóg,
na dwa – równoczesne uderzenie nóg obiema rękami, w najwyższej fazie skoku
Najlepiej, kiedy można uderzyć lewą ręką lewą stopę, a prawą ręką
prawą stopę. Jeżeli tancerze nie posiadają takiej wprawy, wystarczy
uderzyć o łydkę lub kolano,
na i - opadająca faza skoku jest równocześnie przygotowaniem do odbicia się
o podłogę przed nowym skokiem.
b) Chłostanie, wykonuje się w czasie czterech taktów muzyki).
Takt 1-szy - na raz - krok w przód lewą nogą,
na dwa - krok w przód lewą nogą,
Takt 2-gi - na raz - krok wprzód lewą nogą i zatrzymanie się w marszu. Równocześnie
prawą ręką wykonać ruch, jakby kogoś się smagało przed sobą
batem
- na dwa – wytrzymanie,
Takt 3-ci - na raz - krok w przód
prawą nogą,
- na dwa - krok w przód lewą nogą,
Takt 4-ty - na raz - krok w przód prawą nogą i zatrzymanie się w marszu.
Równocześnie wykonać smagnięcie lewą ręką.
c) Cięcie szablą, wykonuje się w czasie czterech taktów muzyki.
Takt 1-szy - na raz - krok w bok prawą nogą z równoczesnym zatrzymaniem ruchu w
tym kierunku. Prawa ręka wykonuje ruch cięcia szablą w prawo,
- na dwa -wytrzymanie.
Takt trzeci - na raz - krok w bok lewą nogą,
na dwa - dostawienie prawej nogi do lewej,
Takt 4-ty - na raz - krok w bok lewa nogą, z równoczesnym zatrzymaniem ruchu w
tym kierunku. Lewą ręką wykonujemy równocześnie cięcie w lewo
d)Marynarski, (wykonuje się w czasie 4 taktów muzyki) – ciągnienie lin okrętowych.
Takt 1-szy - na raz - krok w przód lewą nogą z równoczesnym lekkim skrętem górnej
części tułowia w prawo oraz wyciągnięcie w przód lewej ręki,
- na dwa - krok w przód prawa nogą skręt tułowia w lewo i wyciągnięcie w
prawej ręki,
Takt 2-gi - na raz -krok w przód lewą nogą z przeniesieniem na nią ciężaru ciała oraz
wyciągnięcie lewej ręki w przód,
- na dwa - dostawienie prawej nogi do lewej do pozycji trzeciej na wysokie
półpalce oraz dołączenie w przód prawej ręki do lewej (jakby chwyt
oburącz za linę).
Takt 3-ci - na raz - odstawienie prawej nogi krok w tył ruchem przez półprzysiad i
zatrzymaniem jej w półprzysiadzie z równoczesnym przeniesieniem
ciężaru ciała na prawą nogę – złączone ręce sprowadzamy szerokim
łukiem przodem w dół nad kolano prawej nogi (ruch musi
obrazować silne pociągnięcie liny).
- na dwa - dostawienie nogi lewej do prawej do poz. 3 wyprost tułowia,
wspięcie na palce i podniesienie obu rąk do góry nad lewe ucho
Takt 4- ty - na raz - powtórzenie elementu z taktu trzeciego – raz,
- na dwa - dostawienie nogi lewej do prawej do poz. 3 wyprostowanie tułowia
i złożenie rąk na biodra.
OPIS FIGUR
W Dzeku występują dwa ugrupowania tańczących: zespół i tancerze występujący solo.
W zespole jedną połowę stanowią dziewczęta, drugą chłopcy .Poszczególne figury taneczne oddzielone są od siebie oddzielną częścią melodii – zwaną przygrywką , w
czasie, której tancerze przygotowują się do nowej figury tanecznej. Każda figura trwa przez czas dwukrotnego zagrania pełnej 8- mio taktowej melodii, a więc w czasie 16- tu taktów muzyki.
Figura I – taniec rozpoczynają mężczyźni dwoma donośnymi gwizdami przypadającymi
w czasie drugiego taktu przygrywki dwie ostatnie ćwierć nuty (oznaczone
akcentami ).
Tancerze krokiem nr 3 rzędem wpadają na widownię, zataczając koło, po czym
ustawiają się w dwa rzędy jeden odległy od drugiego około 3 kroków.
Figura II - w czasie przygrywki na ostatnią nutę oznaczoną krzyżykiem, tancerze
podskokiem robią zwrot w rzędach twarzami do siebie. W tym ustawieniu w
czasie trwania melodii, tancerze tańczą krokiem nr 1.
W drugiej figurze występują już pierwsi soliści, którzy krokiem nr 3
serpentynami obiegają tancerzy w obu szeregach w ten sposób, że po
obiegnięciu zamieniają się miejscami. Soliści w czasie przygrywki przed figurą
nr II ustawiają się z boku przed szeregami.
Figura II – zwana korsarska. W czasie przygrywki dwa rzędy tancerzy ustawiają się
skośnie wobec siebie ( w kształcie litery V).Tancerze znowu przez cały czas
melodii tańczą krokiem nr 1. W czasie ostatnich dwóch ćwierć nut w drugim
takcie przygrywki przed tą figurą, soliści wykonują dwa głośne gwiazdy i
wpadają między tańczących. Jedni soliści tańczą krokiem marynarskim inni
wykonują wysokie podskoki w czasie trwania tej figury.
Figura IV- w czasie przygrywki tancerze ustawiają się do "walki" i powstają dwa fronty:
- grupa tancerzy – (skupiona, zwarta),
- grupa solistów
Figura ta ilustruje walkę pomiędzy tancerzami i solistami. Tancerze tańczą
krokiem "chłostanie", soliści tańczą krokiem "cięcie szablą". W walce tej
zwyciężąją tancerze wypędzając zwartym szykiem solistów – korsarzy.
Figura V - (taniec radości - zwycięstwa). W czasie przygrywki każdy z tancerzy podbiega
zwykłymi krokami do swej tancerki i w czasie ostatnich dwóch ćwierć nut
akcentowanych w przygrywce, dwoma mocnymi tupnięciami o podłogę
zaprasza tancerkę do tańca. Tancerze i tancerki trzymając się za ręce, rzędem
w tańcu zataczają krokiem nr 3 koła w kierunku ruchu wskazówek zegara.
Na ostatnią wartość ćwierciową w 8- ym takcie silne tupnięcie nogą, po czym
w tył zwrot na pierwszą wartość ćwierciową w pierwszym takcie melodii przy
powtórce i wszyscy tańczą (powtórkę melodii) w odwrotnym kierunku. Przy
zmianie kierunku nie zmieniają rąk, robią tylko zwrot ciałem.
Figura VI - w czasie przygrywki tancerze w kole dzielą się parami. Pary stoją naprzeciwko
siebie (mężczyźni plecami do środka koła, niewiasty w zewnętrznym kole
zwrócone twarzami do środka koła, trzymając się oburącz – równolegle.
Jednak na ostatnie ćwierciowe nuty przygrywki z gwizdem znowu wpadają
korsarze – soliści) musi ich być taka sama ilość – jak tańczących par.
Każdy solista podlega do z góry upatrzonej pary, włącza się do niej na
"trzeciego tancerza" i równocześnie z rozpoczęciem melodii, wykonują
trójkami (trzymając się za ręce) szalone wiry krokiem nr 3 (każda trójka w
innym kierunku). Po ośmiu taktach tańca trójki zaczynają kolejno znikać, przy
czym muzyka gra melodię tyle razy (bez przeplatania jej wstępem), aż
wszystkie trójki zejdą z placu tańca.
NASZA NENKA
(ZABAWA TANECZNA)
OPIS TAŃCA
"Nasza Nenka" – to jedna z zabaw tanecznych, które dawno już straciła swój obyczajowy charakter i przekształciła się w ładny taniec.
Znany jest przysłowiowy upór Kaszubów. Obserwowany jest u Kaszubki "nenki"- matki,szczególnie w okresie wydawania córki za mąż.
Częste targi rodziców o wysoki ekwiwalent pieniężny za mającą być wydaną córkę w "transakcjach" małżeńskich, to codzienne troski wielu "gburów". Jak bardzo sprawa ta była powszechna i ważna świadczą o tym inscenizowane zabawy.
"Nasza nenka" była ongiś zabawą obyczajowo – weselną, śpiewaną zazwyczaj przed oczepinami, a ściśle przed północą.
Metrum tańca 2/4. Taniec o charakterze żywym Pary tańczących tworzą koło w ten sposób, że mężczyźni są na zewnątrz, a kobiety w środku koła, twarzami zwróceni w kierunku tańca, który powinien być zgodny z kierunkiem ruchu wskazówek zegara.
KROK
Krok jak na przykładzie nr 1 wykonujemy w rytmie czterech taktów muzyki.
Takt 1-szy: na raz – krok w przód lewą nogą,
na i - dostawienie nogi prawej do lewej,
na dwa- krok w przód lewą nogą,
na i - dostawienie nogi prawej do lewej,
Takt 2-gi: na raz - krok w przód lewą nogą,
na i - dostawienie nogi prawej do lewej,
na dwa- krok w przód lewą nogą z mocnym tupnięciem.
Takt 3-ci: na raz - krok w przód prawą nogą,
na i - dostawienie nogi lewej do prawej,
na dwa- krok wprzód lewą noga z mocnym tupnięciem.
Krok nr 2 – podskoki zwykłe 4). Na jeden takt przypadają kolejno dwa kroki lewą i prawą
nogą:
na raz – krok lewą nogą w przód wraz z przeniesieniem na nią ciężaru ciała,
na i - podskok na lewej nodze, a kolano prawej nogi unieść do poziomu,
na dwa- krok w przód prawą noga wraz z przeniesieniem na nią ciężaru ciała,
na i - podskok na prawej nodze, a kolano lewej nogi podnieść do poziomu.
Krok nr 3 - zwany po kaszubsku krokiem nożycowym wykonuje się w ciągu dwóch
taktów muzyki. Krok wykonuje się w miejscu.
Takt 1-szy: na raz - tupnięcie lewą nogą,
na i - wytrzymanie,
na dwa -wyrzut nogi prawej w lewo w przód z równoczesnym nieznacznym
podskokiem na lewej nodze,
na i - na wartość pierwszej szesnastki wytrzymać, a w czasie wartości
drugiej szesnastki wyrzucona w przód prawa noga wraca na miejsce,
by na raz (w drugim takcie),
Takt 2-gi: na raz - tupnąć nogą,
na i - wytrzymać,
na dwa - wyrzucić lewą nogę w prawo – przód z równoczesnym nieznacznym
podskokiem na prawej nodze,
na i - na wartość pierwszej szesnastki wytrzymać, a w czasie wartości
drugiej szesnastki wyrzucona w przód lewa noga wraca na miejsce.
Klaskanie rękami - wykonuje się w ciągu 4-ch taktów muzyki.
Takt 1-szy: na raz - klasnąć przed sobą w dłonie,
na i - wytrzymanie,
na dwa- wspólne klaśnięcie w obie dłonie wyciągniętych równolegle w przód
rąk partnerów (prawa dłoń tancerki uderza w lewą dłoń tancerza, a
lewa dłoń tancerki w prawą dłoń tancerza – równocześnie).
na i - wytrzymanie.
Takt 2-gi: na raz - klasnąć w obie dłonie własne przed sobą,
na i - wytrzymanie,
na dwa - wspólne klaśnięcie w prawe dłonie,(prawa dłoń tancerki o prawą
dłoń tancerza),
na i - wytrzymanie,
Takt 3-ci: na raz - klaśnięcie w obie dłonie własne przed sobą ,
na i - wytrzymanie,
na dwa - wzajemne klaśnięcie w lewe dłonie,
na i - wytrzymanie.
Takt 4-ty: powtórzenie taktu pierwszego.
OPIS FIGUR
Wszystkie figury w "Naszej Nence" składają się z dwóch części, mianowicie: ze stałej "a", która występuje jako część pierwsza każdej figury (8 taktów tańca z powtórzeniem),oraz części drugiej – zmiennej (następnych 8 taktów tańca od 9 – 16 taktu).
Figura I a. (stała). Wykonuje się ją w czasie pierwszych ośmiu taktów muzyki. Tancerze
tańczą krokiem nr 1 zataczając koło w kierunku zgodnym z ruchem
wskazówek zegara. Tancerki są więc wewnątrz, a tancerze na zewnątrz koła.
Pary trzymają się następująco: prawa ręka tancerza łączy się z lewą ręką
tancerki w ten sposób, aby podane były ręce wewnętrzne (prawa chłopca a
lewa dziewczyny) i zgięte w łokciach. Ręka tancerki spoczywa na ręce
tancerza. Ręce zewnętrzne (kierunkowe) lewa tancerza i prawa tancerki,
złączone i wyciągnięte w
