SZKOŁA PODSTAWOWA NR 5 W BYTOWIE BIBLIOTEKA SZKOLNA
MGR ELŻBIETA WÓJTOWICZ
Opanowanie umiejętności cichego czytania ze zrozumieniem przez uczniów klas III
Bytów 2003
WSTĘP
Największy wpływ na czytanie i rozpowszechnianie książek w dziejach ludzkości wywarł wynalazek – mechanizacja druku. Człowiekiem, któremu przypisuje się obmyślenie pierwszej praktycznej metody drukowania, był Johanes Gensfleisch zur Laden, lepiej znany jako Jan Gutenberg.
Rozwój druku stworzył konieczność ustalenia pisowni dla poszczególnych języków, która byłaby powszechnie zrozumiała.
Ten wynalazca stworzył arcydzieło sztuki typograficznej – tak zwaną Biblię 42-wierszową w 1455 roku . Biblia ma również wartość edukacyjną. W księdze Przysłów 14:6b wskazano: "…,ale dla tego, kto posiada zrozumienie, wiedza jest rzeczą łatwą" .
Z kolei Jan Kodeński – twórca nowoczesnej pedagogiki z XVII wieku podał zasadę dydaktyczną: O zrozumieniu: "Rozumienie rzeczy polega mniej więcej na tym, aby uzyskać rozeznanie, po to, dlaczego i w jaki sposób każda rzecz ma się do każdej swej części i jak oraz o ile różni się ona od sąsiednich".
"Należy czytać jakąś rzecz, po pierwsze, po to, aby wiedzieć, co zawiera, po wtóre, aby ją zrozumieć, po trzecie, aby uzyskać jej odbicie w umyśle, po czwarte zaś – należy ją cicho powtórzyć, aby sprawdzić, czy przyswoiliśmy ją sobie dość trwale" .
Współcześnie w Szkole Podstawowej Nr 5 w Bytowie opanowanie standardu – czytania ze zrozumieniem było badaną umiejętnością podczas kolejnego próbnego badania kompetencji wśród uczniów klas VI.
Na radzie pedagogicznej jeden z nauczycieli wysunął wniosek: "Należy pracować nad wyrównaniem niedomogów, ponieważ nie może być mowy o ocenie wiadomości i umiejętności w przypadku, gdy uczeń nie rozumie czytanych poleceń" .
Osobny problem stanowi opanowanie czytania ze zrozumieniem. Wskazano, ze w czwartej klasie szkoły podstawowej uczeń nie powinien mieć już trudności ze zrozumieniem tego, co czyta i bez kłopotu powinien korzystać z tej umiejętności. Czwarta klasa następuje po klasie trzeciej., która kończy etap nauczania początkowego o charakterze zintegrowanym.
Następnie padł kolejny wniosek: "Aby zapewnić wysoki poziom nauczania w naszej szkole powinniśmy podnieść poziom opanowania umiejętności czytania ze zrozumieniem" .
W związku z tym poczułam się zobowiązana, w imieniu nauczycieli nauczania zintegrowanego, wniknąć w istotę tego problemu szkolnego.
Uczyniłam tematem niniejszej pracy opanowanie umiejętności cichego czytania ze zrozumieniem przez uczniów klas III.
Omawiam czytanie ze zrozumieniem i nauczanie tej umiejętności w świetle literatury przedmiotu. Przedstawiam wymogi Podstawy programowej w zakresie czytania ze zrozumieniem w klasach III. Określam cele edukacyjne i metody, jakie należy stosować, aby osiągnąć pożądane wyniki.
Prezentuję też różnego rodzaju ćwiczenia w czytaniu ze zrozumieniem, które są niezbędne do osiągnięcia tej umiejętności odpowiadającej poziomowi nauczania początkowego. Ćwiczenia takie podlegają kontroli, poprawie i ocenie. Czynności te są nieodzowne, pełnią bowiem rolę diagnostyczno-prognostyczną. Tylko w taki sposób nauczyciele klas początkowych poznać mogą poziom umiejętności uczniów uczniów i zaplanować dalszą pracę w ciągu roku szkolnego. W zakończeniu próbuję sformułować wnioski końcowe, które mogłyby być przydatne w pracy nauczyciela klas początkowych.
CZYTANIE I NAUCZANIE CZYTANIA ZE ZROZUMIENIEM W ŚWIETLE LITERATURY PRZEDMIOTU
Wymogi Podstawy programowej w zakresie czytania cichego ze zrozumieniem
W Polsce od 1999 roku zreformowano system edukacyjny. Obowiązuje od tej pory sześcioletnia szkoła podstawowa. Na jej organizację składają się dwa etapy kształcenia:
- etap I-klasy 1-3 – kształcenie zintegrowane,
- etapie – klasy 4-6 – kształcenie blokowe.
Szkoła w zakresie edukacji zapewnia uczniom zadania specyficzne, w szczególności m.in.:
- naukę czytania ze zrozumieniem.
Natomiast w klasach I – III w skład treści do edukacji wchodzi czytanie ciche ze zrozumieniem. Jest jednym z celów edukacyjnych na tym etapie kształcenia . Po I etapie edukacji uczeń powinien osiągnąć następujące umiejętności z zakresu czytania ze zrozumieniem:
- Czyta po cichu i głośno ze zrozumieniem, wyodrębniając w tekście literackim:
- postacie główne i drugorzędne,
- charakterystyczne cechy bohaterów,
- wydarzenia decydujące o zmianie postępowania bohaterów,
- kolejność zdarzeń,
- wzajemne zależności między zdarzeniami,
- zdarzenia istotne i mniej istotne,
- fragmenty tekstu na określony temat,
- czas i miejsce akcji,
- fragmenty tekstu, zawierające np. opis, dialog.
- Czyta ze zrozumieniem teksty o różnorodnej tematyce (matematyczne, o treści przyrodniczej, społecznej i innej) oraz polecenia i instrukcje działania.
- Czyta ze zrozumieniem symbole, wykresy, tabelki, zestawienia wynikające z realizowanych treści w zakresie różnych edukacji oraz skróty, teksty użytkowe, plany, rozkłady jazdy i element mapy .
Cele i metody nauczania czytania ze zrozumieniem na etapie kształcenia zintegrowanego
Są trzy główne cele nauki czytania, które powinny być opanowane przez uczniów:
- technika czytania,
- stosowanie czytania jako narzędzia uczenia się oraz
- traktowanie czytania jako przyjemności i wyrabiania coraz lepszego gustu literackiego.
Technika czytania jest podstawową umiejętnością czytania na etapie kształcenia zintegrowanego. Ma ona na celu m.in. rozumienie sensu odczytywanych wyrazów i zdań. Rozwija umiejętność czytania cichego, szybkiego i z dobrym rozumieniem tekstu. Cel pierwszy obejmuje umiejętności o charakterze podstawowym, zarówno co się tyczy technicznej umiejętności odczytywania tekstu, jak i różnych typów jego rozumienia.
Naszym głównym celem w nauce czytania powinno być dążenie, aby nasi uczniowie polubili czytanie .
Ciche czytanie ze zrozumieniem, czyli "czytanie intelektualne" polega na nauczaniu dzieci rozumienia tego co czytają. Przez czytanie ciche można osiągnąć dwa główne cele:
- nabycie wiedzy;
- wspomożenie pamięci przy odtwarzaniu wiedzy nabytej .
Rozumienie czytanego tekstu korzystnie wpływa na postępowanie i przystosowanie się do różnych sytuacji. Wyrabianie nawyku poprawnego cichego czytania ze zrozumieniem otwiera przed uczniem perspektywę systematycznego i skutecznego uczenia się, pokonywania trudności w procesie uczenia się, opanowywania i pogłębiania wiedzy .
Znajomość istoty cichego czytania ze zrozumieniem oraz prawidłowa realizacja zadań w zakresie kształcenia tej umiejętności uczniów klas początkowych przygotowuje ich nie tylko do nauki w klasach wyższych, ale ułatwia funkcjonowanie w życiu społecznym .
Ciche czytanie ze zrozumieniem przygotowuje przede wszystkim do samokształcenia .
Najważniejszym celem czytania jest zrozumienie tekstu i wydobycie z niego użytecznej informacji, przy czym pojęcie zrozumienia oznacza zdolność do wyobrażania sobie sytuacji opisanej w tekście .
Jak czytać z lepszym zrozumieniem?
- Kiedy czytasz, stale myśl, zadawaj sobie pytania i wyciągaj wnioski.
- Zapamiętaj tytuł artykułu i śródtytuły.
- Staraj się dostrzec, jak każdy akapit wiąże się z głównym tematem.
- Kojarz czytane informacje z tym, co ci już wiadomo.
- Porównuj materiał ze swym doświadczeniem życiowym .
Ćwiczenia wdrażające do czytania ze zrozumieniem w klasie III
Aby umiejętność czytania ze zrozumieniem w klasie III doskonalić, należy tworzyć sprzyjające realizacji tego zadania sytuacje dydaktyczne, organizując odpowiednie rodzaje ćwiczeń.
Klasa III kończy I etap edukacji, ale nie kończy doskonalenia czytania ze zrozumieniem. Trzeba organizować nadal różne ćwiczenia doskonalące umiejętności czytania ze zrozumieniem przy każdej nadarzającej się okazji w procesie integralnej realizacji treści .
W klasie III organizujemy czytanie ze zrozumieniem przy ćwiczeniach wymagających od uczniów większego wysiłku umysłowego i więcej czasu na realizację zadania. Są to między innymi:
- Ćwiczenia, których celem jest wdrażanie uczniów do umiejętności zdawania sprawy z treści czytanki, rozdziału książki lub artykułu po cichym czytaniu.
- Wyodrębnianie w czytanym po cichu tekście fragmentów dotyczących postaci, zdarzeń, obrazów, które można w czytanym tekście wyodrębnić. To ćwiczenie może być wykorzystane do omawiania miejsca akcji i kolejności wydarzeń.
- Po cichym przeczytaniu tekstu może nastąpić ćwiczenie w mówieniu, które przygotowuje uczniów do wydzielania obrazów oraz nadawania im tytułów jako przygotowania do planu.
- Wyszukiwanie w tekście postaci o podobnym wyglądzie, zachowaniu oraz niektórych cechach charakteru.
- Wyróżnianie opowiadań, opisów, dialogów.
- Wyszukiwanie najładniejszych, najciekawszych fragmentów prozy (próba samodzielnego uzasadnienia wyboru).
- Czytanie ciche jako przygotowanie do dłuższych wypowiedzi zarówno na podstawie lektury jak i artykułów czasopisma dziecięcego.
- Wyodrębnianie fragmentów opisujących wydarzenia, osoby i miejsca akcji .
Są to niektóre ćwiczenia wdrażające uczniów do umiejętności czytania ze zrozumieniem. Ich konsekwentne stosowanie oraz systematyczne wzbogacanie form realizacji, zapewni pozytywne, skuteczne efekty w zakresie czytania ze zrozumieniem.
A oto jeszcze praktyczne ćwiczenia wdrażające do czytania ze zrozumieniem.
Klasa III
- Uporządkuj zdania, numerując od 1 do 5, aby powstało opowiadanie.
- Wkrótce dzieci dotarły na leśną polaną.
- Był piękny jesienny dzień.
- W końcu nie było ucznia, który nie miałby grzybów.
- Klasa III wybrała się na grzyby.
- Po krótkim odpoczynku zaczęły zbierać grzyby.
- Wykreśl zbędne, twoim zdaniem, wyrazy.
Ruda wiewiórka skacze po kwiatach wysokich, rozłożystych gałęziach drzew. Spogląda z góry bystrymi, wesołymi, zamkniętymi oczami. Przez las idą dzieci i krzyczą tak głośno piosenki, że suche igiełki lecą z drzew . Ćwiczenia te są jedną z form doskonalenia umiejętności czytania ze zrozumieniem. Jeżeli zaistnieje potrzeba (niski poziom intelektualny klasy oraz zaniedbania środowiskowe i różnego rodzaju mikrodefekty), należy wówczas wykorzystać niektóre ćwiczenia klas I-II.
Kontrola, poprawa i ocena ćwiczeń w cichym czytaniu ze zrozumieniem
Badania umiejętności cichego czytania ze zrozumieniem rozpoczęto na przełomie XIX i XX wieku, wyniki tych badań pozwoliły na stwierdzenie, że w procesie cichego czytania oko przebiega poszczególne wiersze skokami, a czytanie odbywa się podczas przerw spoczynkowych. Każdy czytający dąży do ustalenia rytmu poruszeń oka (rytmu czytania).
Istotą cichego czytania jest zrozumienie ogarniętego wzrokiem tekstu, a technika czytania cichego polega na czytaniu tekstu wyrazami (cząstkami wyrazów) wyłącznie wzrokiem. Czytanie ciche angażuje osobowość ucznia, ponieważ rozumiany tekst jest wynikiem reakcji intelektu i stosunku emocjonalnego do treści .
Każdy nauczyciel może dokonać sprawdzenia wyników czytania ze zrozumieniem stosując różnego rodzaju sprawdziany. Kontrole bywają różne:
- bieżące, doraźne, dotyczące materiału opracowanego z cyklu ostatnich zajęć,
- okresowe, obejmujące większą partię treści, określony dział programowy.
Ogólnie można wyróżnić problemy, z którymi dzieci najczęściej spotykają się w czasie czytania ze zrozumieniem w klasie III. Są one następujące:
- Trudności w rozumieniu pisemnych poleceń.
- Uczniowie nie rozumieją tekstu z powodu braku rozumienia podstawowych struktur logicznych.
- Występowanie trudności w rozpoznawaniu konstrukcji składniowych oraz ich mały zasób słownikowy.
- Uczniowie mają często kłopoty podczas pracy z tekstem ciągłym. Nie rozumieją treści czytanego tekstu, nie potrafią wyodrębnić potrzebnych im informacji.
Poprawa ma na celu wyrównanie braków i usunięcie ujawnionych niedociągnięć. Przy poprawie zadań z cichego czytania ze zrozumieniem poddaje się analizie każde zdanie.
Nauczyciel poprawia tekst sprawdzający posługując się kluczem klasyfikacyjnym. Każdemu zadaniu przydziela się odpowiednią liczbę punktów. Sumę punktów przelicza się na ocenę według skali:
Tabela 1
Klucz klasyfikacyjny
0-24% niedostateczna - 1
25-49% bardzo niska - 2
50-74% niska - 3
75-90% średnia - 4
91-100% wysoka - 5
Powyżej 100% Bardzo wysoka - 6
Klucz klasyfikacyjny musi być znany uczniom.
Ocena stanowi podsumowanie pracy. Powinna być uzasadniona, aby uczeń wiedział, jakich błędów i usterek jest ona wynikiem. Systematyczna ocena poziomu sprawności czytelniczych uczniów wykaże istniejące braki w realizacji procesu czytania.
ZAKOŃCZENIE
W kwietniowym numerze "Polonistyki" z 1998 roku ukazał się artykuł o strukturze testu czytania ze zrozumieniem", w którym Tadeusz Patrzałek stwierdza, że nie opracowano dotąd testu sprawdzającego obiektywnie umiejętności czytania ze zrozumieniem.
Poprawność wykonania takiego testu zależy, niestety, od wielu czynników, które nie są wyznacznikiem sprawności czytania. Test taki również sprawdza wiedzę. Jeśli na danym etapie kształcenia uczeń nie przykładał się do nauki, to nie przyswoił sobie wielu treści nauczania, a nawet w jakimś sensie zatrzymał się w swoim rozwoju intelektualnym. Taki uczeń nie rozumie więc tekstu, który dostanie do przeczytania, a niski wynik w teście nie będzie bynajmniej odzwierciedleniem jego umiejętności czytania, lecz raczej niewiedzy.
Drugim czynnikiem, który nie stanowi o sprawności czytania, lecz wpływa na wynik uzyskany przy rozwiązywaniu takiego testu, jest koncentracja uwagi na szczegółach zawartych w tekście, sprawność ich zapamiętywania i przywołania.
Zrozumienie tekstu, czyli umiejętność wyobrażenia sobie sytuacji, niekoniecznie oznacza, że zapamiętane zostaną wszystkie szczegóły w nim zawarte. Na przykład, jeśli zdanie brzmi "Mama podała na obiad zupę pomidorową z ryżem", to do zrozumienia tego zdania, wyobrażenie sytuacji, niekoniecznie jest zapamiętanie, że zupę pomidorową podano akurat akurat z ryżem?" nie sprawdza bynajmniej zrozumienia tekstu, bowiem jest zupełnie prawdopodobnie, że wielu uczniów, którzy poprawnie zrozumieli opisaną sytuację uznało ten szczegół za mało istotny .
Korzystnym czynnikiem w teście jest składnik czasu w jednostce pomiaru. Wyróżnia to narzędzie, a jednocześnie usztucznia sytuację normalnego czytania cichego. Czytelnik przecież na ogół daje sobie tyle czasu, ale potrzebuje, a także korzysta z możliwości nawrotów i innych czynników technicznych ułatwiających mu rozumienie .
Ważną i łatwo ujawniającą się cechą dodatnią czytania cichego jest jego indywidualny charakter. Każde dziecko pracuje w tempie, które mu najbardziej odpowiada. Należy również podczas zajęć wykorzystywać popularno-naukowe programy telewizyjne lub ich nagrania na taśmach video jako podstawę do rozmowy z dziećmi dziećmi wzbogacania ich słownictwa . |
