Agnieszka Michońska „Postępowanie socjoterapeutyczne”.
Na wstępie oddziaływań socjoterapeutycznych należy rozpoznać jakie zaburzenia w relacji z innymi występują u dziecka. Na tym etapie wystarczy wstępna diagnoza nauczyciela. Dalszą diagnozę przeprowadza osoba prowadząca zajęcia na podstawie obserwacji w spontanicznie powstających sytuacjach podczas zajęć, wywiadu z dziećmi, rodzicami, nauczycielami uczącymi.
Przy diagnozowaniu zaburzeń zachowania i trudności dziecka można się posłużyć następującym schematem postępowania :
1. Wyodrębnienie tych sytuacji, w których dziecko na ogół prezentuje zachowania wyraźnie odbiegające od normy nieadekwatnością lub sztywnością. Zachowaniom tym mogą towarzyszyć negatywne emocje.
2. Analiza i specyficzne określenie trudności dziecka. Określenie, jakie elementy sytuacji sprawiają dziecku trudności i w jakim obszarze relacji.
3. Wyodrębnienie, w danym obszarze ( np. w relacjach z rówieśnikami ), charakteru zaburzeń ( np. w zakresie współdziałania czy komunikacji ). ( J. Strzemieczny 1988 )
Celem diagnozy jest zebranie informacji o uczestnikach socjoterapii, aby następnie dobrać dla nich odpowiednie ćwiczenia i techniki, które będą wykorzystane w trakcie pracy.
W dalszym postępowaniu socjoterapeutycznym należy zwrócić uwagę na korygujący charakter zajęć i zasady, wg których należy postępować przy realizacji wcześniej ustalonych celów. Oznacza to organizowanie takiego typu doświadczenia, które pozwoli na zaspokojenie potrzeb emocjonalnych dzieci.
Zasady, którymi powinien kierować się prowadzący zajęcia to :
afirmacja, bliski kontakt, otwartość, istnienie norm.
Afirmacja polega na dostrzeganiu i podkreślaniu pozytywnych dokonań, dobrych ocen i zdolności. Zadaniem prowadzącego jest doprowadzenie do takiej sytuacji aby afirmacja stała się procesem komunikacji. Należy świadomie zrezygnować z ocen, osądów, krytyki, wytykania błędów. Negatywne wzmacniania powodują zamknięcie się, brak wiary we własne siły, często prowadzą do ataku. Sytuacje zagrożenia wpływają na obniżanie spostrzegania czy odbierania sygnałów, informacji. Aby dzieci były otwarte na nowe informacje muszą być odprężone, czuć się bezpiecznie, mieć wiarę w siebie. Służy temu afirmacja. Należy pamiętać, że wypracowanie normy życzliwości, może być bardzo powolne i trudne. Dzieciom, które mają zaburzony obraz własnej wartości, które są krytykowane, odrzucane, ciężko będzie „przestawić się” na wzajemną życzliwość i afirmację. Często zdarza się, że praca w tym kierunku rozciąga się na cały okres uczestnictwa w zajęciach. Zasada afirmacji pozwala na przewartościowanie sądów poznawczych dotyczących samego siebie. (Strzemieczny 1988 )
Nawiązanie bliskiego i osobistego kontaktu prowadzącego z dziećmi jest niezbędnym warunkiem pracy psychokorekcyjnej. Prowadzący jest zobowiązany do stworzenia ciepłej, życzliwej, bezpiecznej atmosfery, w której dorosły jest opiekunem, przyjacielem. Bliski kontakt daje dziecku poczucie jego indywidualności, wyjątkowości. Prowadzący okazuje zainteresowanie życiem dziecka, jego porażkami, sukcesami, zainteresowaniami. Zbliżenie się do siebie pozwala na okazania pozawerbalnych oznak sympatii i bezpieczeństwa. Bliskie relacje stwarzają warunki do odreagowania emocjonalnego. Potrzeba bliskości jest jedną z podstawowych potrzeb ludzkich. Jeżeli dziecko przechodzi przez bardzo trudne doświadczenie, ma świadomość, że nie jest samo, że ma poparcie innych, ma szansę poradzić sobie z nim. Takie doświadczenia nie stają się wówczas urazem.
Tworzenie bliskich i bezpośrednich kontaktów w grupie socjoterapeutycznej umożliwia korektę urazów powstałych w wyniku dystansu emocjonalnego z ludźmi. (Strzemieczny 1988 )
Z zasadą bliskiego kontaktu związana jest zasada otwartości. Odpowiedzialnym za stworzenie atmosfery otwartości jest prowadzący. Zapewnia on komfort psychiczny dziecku ujawniającemu swoje przeżycia, pomaga przekroczyć trudności związane z aktywnym słuchaniem i przyjmowaniem komunikatów.
Ujawnianie swoich doświadczeń, emocji powoduje u dziecka przełamanie poczucia izolacji i samotności, sprawia, że dziecko czuje się bardziej bezpieczne. Dzielenie się przeżyciami daje możliwość wspólnego rozwiązywania problemów, uczą się korzystać z doświadczeń innych. Przywołanie trudnej sytuacji teraz w bezpiecznych warunkach powoduję pewną refleksję nad wydarzeniami, czasami nawet zmianę uprzednich osądów.
Przepływ informacji jest niezbędnym warunkiem odbudowy zaufania do innych ludzi a przez to zmiany zachowań. (Strzemieczny 1988)
Istnienie norm i przestrzeganie ich jest niezbędnym warunkiem do utrzymania „porządku” w trakcie zajęć. Jednak powinno się wprowadzać tylko takie normy, które umożliwiają przeżycie dobrych doświadczeń. Można stale wprowadzać nowe zasady i korygować już istniejące. Trzeba też pamiętać, że wprowadzenie dużej ilości ograniczeń powoduje u dzieci niechęć, obniża motywację do udziału w zajęciach. Dobrze jest zachęcić dzieci , aby same wypracowały zestaw sprawiedliwy zestaw norm dotyczących ich grupy. Zadaniem prowadzącego jest tu czuwanie nad przestrzeganiem ustalonych zasad nie gniewając się i nie krzycząc lecz w życzliwy sposób ( Strzemieczny 1988 )
PRZYKŁADOWY SCENARIUSZ ZAJĘĆ SOCJOTERAPEUTYCZNYCH
Ćwiczenia w przedstawionym scenariuszau zostały dobrane z propozycji zawartych w dostępnej literaturze ( Sawicka 1999, Kopeczek 1993, Strzemieczny 1988, Program profilaktyczny dla młodzieży „Jak żyć z ludźmi” ) i są one przykładem uczenia się przez doświadczenie. Dlatego bardzo ważną rzeczą jest podsumowanie każdego ćwiczenia i refleksje uczestników na jego temat ( odczucia pozytywne, negatywne ). Należy również pamiętać o rundkach początkowych ( co się wydarzyło, zmieniło w minionym czasie, w jakim nastroju przystępuję do zajęć ) i końcowych ( co się dzisiaj podobało, jak się czuję itp. ).
SPOTKANIE 1
Tworzymy grupę
Cele :
- nawiązanie kontaktów,
- kształtowanie otwartości w stosunku do innych osób,
- integracja grupy.
1. Gra w imiona.
Pierwsza osoba z kręgu podaje swoje imię. Następne dziecko mówi : „Nazywam się..., a to jest...” i wskazuje swojego poprzednika. Zabawa trwa, dopóki nie obejdzie całego kręgu.
2. Rysunkowa autoprezentacja.
Wszyscy rysują swoje portrety i podpisują wybraną przez siebie formą imienia. Prezentują pracę w kręgu, mówią : „To ja Adam. Lubię...”. Z wykonanych rysunków tworzą książeczkę i wspólnie ozdabiają stronę tytułową.
3. Chciałbym przedstawić...
Grupa dzieli się na pary. Jedna osoba z każdej pary opowiada drugiej przez kilka minut o swoim życiu np. dlaczego bierze udział w tych zajęciach, gdzie i jak najbardziej lubi spędzać wolny czas, co ciekawego przydarzyło się w jej życiu. Aby dowiedzieć się więcej, słuchający może zadawać pytania. Po kilku minutach następuje zmiana ról. Gdy druga osoba skończy mówić, pary przerywają rozmowę i ponownie tworzą dużą grupę. Wszyscy po kolei przedstawiają swoich partnerów, mówiąc czego się o nich dowiedzieli.
4. Zaplątywanie, rozplątywanie.
Stajemy w kręgu trzymając się za ręce. Próbujemy maksymalnie się zaplątać, nie puszczając rąk. Kiedy już nie da się bardziej zaplątać próbujemy się rozplątać, również nie puszczając przy tym rąk. Rozplątując się dochodzimy do pozycji wyjściowej.
5. Pociąg cały.
Z zamkniętymi oczami poruszamy się przez chwilę swobodnie po sali. Jeśli kogoś napotkamy na swojej drodze należy uchwycić go za biodra. Każdy stara się kogoś znaleźć i uchwycić za biodra. Jeśli ktoś trzyma spotkaną osobę może szukać dalej, lub przemieścić się do tej osoby, która jest trzymana. Po dłuższej chwili ( lub kiedy widać, że wszyscy już kogoś trzymają ) przerywa się ćwiczenie, mówiąc : „Zatrzymaj się i otwórz oczy”.
6. Siadanie coraz bliżej.
Grupa siada w kręgu na materacach. Prowadzący stopniowo zachęca do domykania kręgu, do zmniejszania kręgu, do dosuwania się bliżej, aż do całkowitego ściśnięcia się. Prowadzący tak działa, by uczestnicy mieli wrażenie, że sami mieli ochotę się ścisnąć.
7. Rytualne pożegnanie.
Pożegnaniem może być przesyłanie uścisku dłoni w kręgu, głośny okrzyk itp.
LITERATURA
- Kopeczek J., Praca metodami psychoaktywnymi, Tarnobrzeg 1993.
- Sawicka K., Rozwój autokontroli emocjonalnej. Program socjoterapii dzieci agresywnych, Warszawa 1993.
- Sawicka K., Socjoterapia, Warszawa 1999.
- Strzemieczny J., Program zajęć socjoterapeutycznych dla dzieci ze szkół podstawowych, Warszawa 1988.
Jak żyć z ludźmi. Umiejętności interpersonalne, Wyd. MEN, Warszawa |
