Problematyka integracji - potrzeba i znaczenie więzi szkolnictwa specjalnego ze środowiskiem lokalnym.
Stanisław Śliwiński
Wychowawca
Pogotowie Opiekuńcze w Brzeziu
Z podstawowej zasady, na której oparta jest integracja wynika, "... że jednostka mimo upośledzenia jest jednostką normalną, że nawet znaczne odchylenie od normy ma, w stosunku do całokształtu struktury bio-psycho-społecznej, charakter raczej wycinkowy i cząstkowy".
Wynika z tego, że między osobami z różnymi odchyleniami od normy a zdrowymi istnieje znacznie więcej podobieństw niż różnic. Tworzenie dla jednostek upośledzonych umysłowo placówek opiekuńczo-wychowawczych, chroniących ich przed niebezpieczeństwami grożącymi w społeczeństwie, izolowanie ich, resortowość, czyli odrębność podejścia do problemu upośledzenia nie są właściwe. Nie służą integracji, nie służą procesom rewalidacji upośledzonych umysłowo, a przecież celem tego procesu jest przygotowanie ich do życia rodzinnego, społecznego, zawodowego a więc przygotowanie społeczne. Biorąc pod uwagę podstawową zasadę integracji oraz cel rewalidacji, przed szkołą specjalną staje problem rozszerzenia sytuacji w jakich działają uczniowie jest to wzbogacenie treści oraz zbliżanie ich do naturalnych warunków życia społecznego.
"Stosowanie dwóch podstawowych zasad więzi szkoły z życiem i zasady wychowania integralnego może przyczynić się do zmniejszenia izolacji szkoły do środowiska".
Wyniki najnowszych badań naukowych wykazały, że warunkiem pomyślnej adaptacji i integracji społecznej upośledzonych umysłowo jest w dużej mierze ich usprawnianie społeczne.
Przystosowanie społeczne dzieci upośledzonych może być procesem organizowanym i kierowanym a w młodszym wieku szkolnym, wymaga zaciśnienia dwustronnych kontaktów szkół specjalnych i masowych na płaszczyźnie rówieśniczej. Umożliwi to integracja ze środowiskiem i pełnienie tych ról społecznych które świadczyć będą o ich czynnym i pełnym współuczestnictwie w życiu społeczno-zawodowym i rodzinnym.
Poparcie dla idei integracji opiera się na poszanowaniu prawa osób niepełnosprawnych do korzystania z możliwości wszechstronnego rozwoju, jakie posiadają ludzie w pełni sprawni.
Możliwości te pojawiają się w społecznościach, w których przełamane zostały bariery ignorancji i brak akceptacji ludzi kalekich jako pełnowartościowych i pełnoprawnych członków społeczeństwa. Obecność dzieci i młodzieży specjalnej troski w szkołach powszechnych nie jest zjawiskiem nowym.
Idea integracji niepełnosprawnych z ich zdrowymi rówieśnikami w systemie szkolnictwa powszechnego ma w naszym kraju wiele zwolenników. Jej rzecznikami są nie tylko rodzice, stowarzyszenia i organizacje społeczne ale również przedstawiciele parlamentu i rządu.
Realizacja tej idei napotyka jednakże poważne przeszkody, głównie wiążące się z sytuacją ekonomiczną kraju i kondycją finansową oświaty. Szlachetne hasło integracja to nie tylko wyeliminowanie segregacji czy izolacji, lecz adaptacja zwyczajnego, najbliższego środowiska szkolnego do potrzeb dzieci niepełnosprawnych oraz organizowanie specjalnej pomocy w ich kształceniu, wychowaniu i przygotowaniu zawodowym.
Przekształcenie systemu szkolnego w kierunku powszechnej integracji wymaga dużych nakładów finansowych i wielu zabiegów celem wyeliminowania barier urbanistycznych i architektonicznych, zapewnienia usług rehabilitacyjnych i świadczeń specjalnych.
Wiadomo, że edukacja integracyjna nie obejmie wszystkich niepełnosprawnych, ale jest szansą dla znacznej części dzieci uczęszczających do szkół specjalnych.
Elastyczność systemu integracji jest zarazem warunkiem i konsekwencją faktu, że specjalne potrzeby osób niepełnosprawnych traktowane są indywidualnie. Określony sposób edukacji jest zatem wyborem dokonywanym w przypadku konkretnego ucznia, a możliwych jest wiele rozwiązań, pożądanych ze względu na specjalne wymagania wynikające z przebiegu rozwoju dziecka.
Integracja niepełnosprawnych – możliwości i granice
Integracja niepełnosprawnych w zakresie zwykłej szkoły stanowi wyraźny program docelowy wszystkich istniejących instancji naszego społeczeństwa. Przede wszystkim w dobie obecnej nie ma tematu, który bardziej niepokoiłby pedagogikę specjalną, jak również opinię publiczną, niż temat "integracji", bo przecież stał się on w międzyczasie w skali europejskiej - również w krajach wschodniej Europy - w wysokim stopniu decydującym z dziedziny polityki szkolnej i polityki socjalnej tematem w zakresie pomocy osobom upośledzonym.
Spór o "integrację upośledzonych" zawdzięcza swoja dynamikę własnej normatywnej jakości, bo przecież obejmuje wartość socjalno-etyczną, która coraz bardziej utrwala się w kręgach społeczeństwa: w integrację należy najpierw wierzyć, nawet jeśli przy tym włącza się określone fragmenty rzeczywistości.
Tak jak zrozumiałe jest całkowite zaangażowanie zainteresowanych rodziców w sprawę pełnego uznania i wspierania ich niepełnosprawnego dziecka, tak jest również rzeczą konieczną trzeźwe i zróżnicowane podejście do tego kompleksowego pojęcia "integracji" tak, by rozgraniczyć realia i iluzje, by w ten sposób uchronić niepełnosprawnych przed szkodami.
Integracja socjalna należy tu rozumieć w węższym znaczeniu tego słowa wspólne uczenie się zachowań społecznych, następnie przeżywanie uznania i satysfakcji w grupie ale też w równej mierze samoistne dopasowywanie się i wejście w procesy dynamizujące grupę.
W szerszym znaczeniu społeczną integrację należy rozumieć jako hasło sygnalne zasady społecznego włączenia się do powstałych w sposób naturalny i kulturowy wspólnot z innymi ludźmi w uczeniu się, w pracy i we wspólnej zabawie zgodnie z własnymi potrzebami.
W zakresie szkoły podstawowej i przedszkola należy przy tym rozróżnić:
- Integrację pośrednią: Chodzi tu przede wszystkim o wyuczenie się zachowań społecznych, jak również specjalne indywidualne wspieranie społeczne jako przesłankę tego co wspólne, jak było to praktykowane dotąd w istniejących szkołach specjalnych (i to zapewne nie bez sukcesów).
- Integrację warunkową: Należy przez to rozumieć, że wspólne uczenie się pełnosprawnych i niepełnosprawnych dzieci i młodocianych jest w zasadzie możliwe, zależy jednak od określonych warunków (=przesłanek).
W zakresie zwykłej szkoły wymaga to przykładowo następujących przesłanek:
- dla niepełnosprawnych fizycznie odpowiednie warunki przestrzenne (pochyłe podejścia, wyciągi, balustrady ochronne, itp.) specjalne sprzęty, poszerzone ujęcia wodne (umywalki, toalety), środki transportowe i odpowiedni personel fachowy (terapeuci, masażyści, nauczyciele szkół specjalnych) itp.;
- dla niewidomych, osób o osłabionym wzroku, głuchych i niedosłyszących odpowiedni materiał szkoleniowy (środki demonstrowania, środki poglądowe i środki pracy), specjalna aparatura, specjalne przyrządy i środki pomocnicze, usunięcie przestrzennych źródeł zagrożenia, odpowiedni personel fachowy itd.;
- dla osób z trudnościami w uczeniu się, niepełnosprawnych umysłowo z zaburzeniami mowy i osób z zakłóceniami zachowania zmniejszone liczbowo klasy, specjalne pomieszczenia grupowe i terapeutyczne, odpowiedni materiał terapeutyczny i dodatkowy personel fachowy odpowiednio do danego upośledzenia itp.;
- dla osób ze sprzężonymi upośledzeniami indywidualnie kształtowany program nauczania i wychowania, zredukowanie liczebności klas, odpowiednie pomieszczenia do pracy względnie terapii, odpowiedni personel fachowy itp.
- Integrację kooperacyjną: Rozumie się przez nią zazwyczaj, że dla uczniów ze specjalnymi potrzebami wychowawczymi i pedagogicznymi instytucjonalizuje się niezbędną do tego formę szkoły (szkoła podstawowa, szkoła średnia, liceum i szkoły specjalne) na wspólnym terenie szkolnym, aby poprzez specjalne środki wychowawcze i pedagogiczne zapewnić jednocześnie współuczestniczenie wszystkich uczniów na wszelkich możliwych płaszczyznach.
- Integrację totalną: Rozumieć należy przez nią rozwiązanie wszystkich dotychczas istniejących szkół specjalnych na rzecz jednego, nie różniącego a tym samym wspólnego procesu szkolnego. Niezależnie od tego, którą z powyższych prób będzie się rozpatrywać zawsze chodzi przy tym o zasadę wychowania.
W postaci "integracji socjalnej" szkoła podejmuje się jeszcze innego zadania: ma nie tylko "wychowywać", lecz w równej mierze również "nauczać".
Szkoła realizuje zadania opiekuńcze, wychowawcze i dydaktyczne uwzględniając poziom rozwoju psychofizycznego ucznia i jego sytuację rodzinną.
Wychowanie na wszystkich etapach edukacji szkolnej i we wszystkich obszarach działania szkoły jest nierozłącznie związane z kształceniem. Obejmuje przygotowanie do życia rodzinnego i społecznego. Prowadzone jest we współpracy z rodziną oraz środowiskiem lokalnym.
Szkołą powinna kształtować umiejętności rzetelnej pracy i współdziałania w grupie; uczyć samorządności i zachęcać do rozwijania zainteresowań oraz umożliwiać działania w organizacjach młodzieżowych; wyrównywać szanse uczniów i prowadzić profilaktykę społeczną. |
