Szkoła Podstawowa w Rynie
Opracowała: mgr Teresa Skwarska
Specyficzne trudności dziecka w nauce czytania i pisania.
W literaturze światowej spotyka się kilka definicji dysleksji. Określają one rodzaj trudności w nauce lub warunki ich powstawania oraz etiologię i patomechanizm trudności w uczeniu się czytania i pisania (M. Bogdanowicz 1994, s. 32).
Badania wykazują, że około 10 – 15 % uczniów ma specyficzne trudności w uczeniu się – określa się ich mianem „dyslektyk”.
Wg M. Bogdanowicz (1994, s. 33) „dysleksja rozwojowa to specyficzne trudności w uczeniu się m. in. pisania, czytania, liczenia. Wynikają one z pewnych zakłóceń w rozwoju u dziecka czynności mowy, spostrzegania, pamięci (słuchowej i wzrokowej), ruchu czy koncentracji.
Wyróżnia się różne formy dysleksji rozwojowej:
• dysleksja: trudności w czytaniu;
• dysortografia: trudności w opanowaniu trudnej pisowni, w tym popełnianie błędów ortograficznych;
• dysgrafia: trudności w opanowaniu techniki pisania i kaligrafii;
• dyskalkulia: problemy z poprawnością liczenia.
Problem ten jest ważny z punktu widzenia społecznego. Niepodejmowanie odpowiednich działań w stosunku do grupy uczniów mających tego rodzaju trudności powoduje ich:
- drugoroczność,
- zaburzenia emocjonalne,
- utrudnia rozwój i zdobywanie dalszego wykształcenia.
Dysleksja rozwojowa nie jest wynikiem wolniejszego rozwoju umysłowego czy braku inteligencji. Ona „przytrafia się” dzieciom o prawidłowym rozwoju umysłowym. Dzieci dyslektyczne bardzo często osiągają świetne wyniki w testach inteligencji, w odpowiedziach ustnych są czasami lepsze niż dzieci bez dysleksji.
Dysleksja nie jest też chorobą czy kalectwem. To zaburzenie uczenia się, nad którym trzeba pracować za pomocą metod pedagogicznych. Im wcześniej zwrócimy uwagę na objawy świadczące o ryzyku dysleksji, tym skuteczniej będziemy mogli pomóc dziecku. Pierwsi „specjaliści”, którzy powinni dostrzec takie objawy to rodzice. Najczęstszymi objawami, które mogą świadczyć o dysleksji, a które są już zauważalne u małego dziecka to:
• opóźnienie rozwoju mowy;
• trudności z utrzymaniem równowagi;
• niechęć do rysowania;
• trudności w odtwarzaniu układanek;
• trudności w budowaniu z klocków;
• złe trzymanie ołówka (naciskanie go za mocno lub za słabo).
Po zauważeniu takich objawów utrzymujących się przez długi okres czasu rodzice winni zgłosić się o pomoc do specjalistów. Warto przy tym pamiętać, że dzieci dyslektyczne należą do grupy o specyficznych potrzebach edukacyjnych.
Przyczyny i objawy specyficznych trudności w nauce.
Wciąż trwają badania i dyskusje na temat przyczyn specyficznych trudności w uczeniu się. Opracowane do tej pory koncepcje dotyczące przyczyn tego zjawiska można podzielić na:
• koncepcje biologiczne (organiczne, genetyczne, hormonalne);
• koncepcje psychologiczne (E. Górniewicz 1994, s. 9).
Według koncepcji biologicznych przyczyn specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu upatruje się w uszkodzeniu lub opóźnieniu dojrzewania centralnego układu nerwowego, mikrouszkodzeniach mózgu (koncepcja organiczna), w czynnikach genetycznych i hormonalnych. W koncepcji hormonalnej wiąże się dysleksję z nadprodukcją tosteronu – hormonu męskiego w okresie prenatalnym (dysleksja występuje częściej u chłopców niż u dziewcząt). Nadmiar tego hormonu zaburza funkcjonowanie systemu immunologicznego, powoduje zablokowanie rozwoju lewej półkuli mózgu, a w konsekwencji opóźnienie rozwoju mowy we wczesnym dzieciństwie i dysleksję w wieku szkolnym.
Uważa się ponadto, że przyczyną dysleksji mogą być powikłania podczas ciąży, nieprawidłowy poród, urazy doznane we wczesnym dzieciństwie.
Koncepcje genetyczna i organiczna należą do najstarszych. Przypuszcza się, że dziedziczne uwarunkowania specyficznych trudności w nauce czytania i pisania dotyczą 20 – 30 % dyslektyków. Trwają badania nad poszukiwaniem „genu dysleksji”.
Koncepcja mikrouszkodzenia mózgu wiąże się z zaburzoną migracją neuronów do odpowiednich obszarów kory mózgowej już w okresie płodowym lub w zaburzeniach czynności bioelektrycznej mózgu. Badania nad mózgiem dyslektyków wykazały uszkodzenia struktur okolic mózgu odpowiedzialnych za czytanie i pisanie (ośrodek czytania, ośrodek pisania). W koncepcji opóźnionego dojrzewania centralnego układu nerwowego przyczyną dysleksji jest właśnie to opóźnienie. Zgodnie z tą koncepcją u dzieci dyslektycznych występuje wydłużenie procesu dojrzewania wielu funkcji, np. językowych oraz lateralizacji. Funkcje te nie są uszkodzone, lecz niesprawne (E. Górniewicz 1994, s. 14).
W czasie prowadzonych wciąż badań stwierdzono, że 90 % dyslektyków ma inteligencję mieszczącą się w normie (od 80 do 110). Około 50 % zajmują dyslektycy z zaburzeniami mowy.
W dalszych badaniach zwrócono uwagę na zaburzenia percepcyjno – motoryczne, a następnie emocjonalne.
Objawy dysleksji
Z powyższych rozważań wynika, że specyficzne trudności w uczeniu się nie zawsze wynikają z deficytów sensorycznych (wad wzroku czy słuchu), motorycznych (uszkodzeń narządów ruchu) ani obniżonej sprawności intelektualnej. Rozważania te wykazują również, że przyczyna omawianych trudności nie wynika z zaniedbania środowiskowego czy dydaktycznego.
Mimo, że nie ma jednoznacznych wskazań mechanizmów, które wyjaśniają zjawisko dysleksji, pewne jest, iż specyfika tych trudności tkwi „wewnątrz” dziecka.
Manifestują się one nieprawidłowym funkcjonowaniem: w zakresie analizy i syntezy wzrokowej (percepcji wzrokowej), analizy i syntezy słuchowej (percepcji słuchowej), ruchowym (lateralizacji) i orientacji przestrzennej, koordynacji funkcji wzrokowych, słuchowych i ruchowych.
Polscy badacze dysleksji (zwłaszcza H. Spionek i M. Bogdanowicz) nieprawidłowe funkcjonowanie w powyższych zakresach wiążą z zaburzeniami funkcji analizatorów (wzrokowego, słuchowego i grafomotorycznego).
Zaburzenia dyslektyczne dotyczyć mogą jednej sfery funkcjonowania dziecka, ale mogą też dotyczyć wielu sfer i wówczas ich przezwyciężenie jest o wiele trudniejsze.
Poniżej przedstawiam symptomy występujących trudności w nauce:
• W pisaniu:
- trudności w pisaniu ze słuchu,
- mylenie liter b – p, d – b, d – g, u – n, m – w, n – w (inwersja statystyczna), s – z, dz – c, sz – s, o – a, a – o, ł – l – t, e – ę,
- trudności w pisaniu wyrazów ze zmiękczeniami, dwuznakami, głoskami tracącymi dźwięczność,
- niezróżnicowanie ę – en – em, ą – om – on,
- opuszczanie drobnych elementów liter, gubienie liter, opuszczanie końcówek i cząstek wyrazów,
- przestawianie liter w wyrazach (inwersja dynamiczna),
- przestawianie szyku dyktowanych wyrazów,
- błędy ortograficzne (ó – u, rz – ż, ch – h) wynikające ze słabszej pamięci wzrokowej,
- zniekształcanie graficznej strony pisma,
- wolne tempo pisania.
• W czytaniu:
- wolne tempo,
- błędy w czytaniu (zmiana liter, opuszczanie liter, zmiana brzmienia, nieprawidłowe odczytywanie całych wyrazów),
- trudności we właściwej intonacji czytanego tekstu,
- trudności w zrozumieniu treści przeczytanego tekstu (zbytnia koncentracja na technice obniża rozumienie),
- rozpoznawanie napisów po cechach przypadkowych (zgadywanie),
- opuszczanie całego wiersza,
- zmiana kolejności liter i wyrazów,
- niechęć do czytania, zwłaszcza głośnego.
• W nauce innych przedmiotów:
- trudności w rysowaniu (błędne rozplanowanie rysunku, zbyt silne lub zbyt słabe naciskanie ołówka, błędny kierunek odwzorowywania),
- trudności w nauce języków obcych (rozbieżność między wymową, a pisownią wyrazów),
- trudności w uczeniu się pamięciowym (tabliczka mnożenia, nauka wierszy, ciągi słowne np. dni tygodnia, nazwy miesięcy),
- trudności w nauce geografii (np. trudności w różnicowaniu kształtów, czytanie map itp.),
- trudności występujące na lekcjach wychowania fizycznego (błędne rozumienie instrukcji ćwiczeń spowodowane słabą orientacją w schemacie ciała i przestrzeni, obniżona sprawność ruchowa).
Symptomem charakterystycznym dla dyslektyka jest nierównomierna koncentracja uwagi i wolne tempo pracy.
Z reguły wcześniej ustępują trudności w czytaniu, a dłużej (nawet przez całe życie) utrzymują się trudności z poprawną pisownią. U niektórych jednak dzieci trudności w czytaniu pozostają trwałą cechą i przejawiają się bardzo wolnym tempem czytania i słabym rozumieniem czytanego tekstu. Uczeń – dyslektyk, dotkliwie odczuwa swoje trudności w klasach starszych, ponieważ musi się wówczas uczyć wielu przedmiotów za pomocą czytania i pisania. Okres dorastania stwarza też nowe problemy związane ze zwiększeniem nadpobudliwości, trudnością z koncentracją uwagi, szybką męczliwością, które dodatkowo utrudniają naukę.
Wyniki badań przeprowadzonych w latach dziewięćdziesiątych wykazują, że dysleksja nie mija z wiekiem. Ponadto stwierdzono, że część młodzieży dyslektycznej częściej powtarza klasy w szkole niż jej rówieśnicy, zmienia szkoły ze względu na trudności w nauce, częściej popada w konflikty z nauczycielami.
Zbyt trudne zadania i zbyt częste niepowodzenia prowadzą niejednokrotnie do obniżonej samooceny, depresji, nerwic i zachowań antyspołecznych. Uczniowie nie potrafiący przezwyciężać i kompensować swoich trudności dyslektycznych w szkole podstawowej, rezygnują z nauki w szkole średniej, co zamyka im drogę na wyższe uczelnie.
Dysleksja nie przekreśla jednak całkowicie możliwości odniesienia sukcesów w nauce. Wśród tej grupy dzieci i młodzieży są też tacy, którzy charakteryzują się takimi cechami osobowości, jak: większa potrzeba osiągnięć, dominacji, autonomii, niekonwencjonalności w myśleniu i postępowaniu oraz pewność siebie.
Grupa ta wyróżnia się wyższym niż rówieśnicy poziomem dojrzałości emocjonalnej, aktywności, optymizmu, łatwiej znosi porażki, odznacza się lepszymi umiejętnościami społecznymi. Czynnikiem kompensującym dla tej grupy jest wiara w siebie, swoje możliwości i osiągnięcia.
Na sukces tych ludzi wpływają również sprzyjające warunki zewnętrzne – wcześnie podjęta terapia, zrozumienie okazywane przez nauczycieli, wsparcie rodziców (A. Renflejsz - Kuczyk 1999, s. 27 – 28).
Badania wykazały, że choć specyficzne trudności w nauce czytania i pisania utrudniają karierę szkolną uczniów, to jednak nie zamykają przed nimi drogi do osiągnięcia sukcesu.
Wskazówki do pracy z uczniem dyslektycznym:
Zasady oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów określa
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 marca 2001r.
Natomiast Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 24 kwietnia2002r.
wprowadza zmiany w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania promowania
uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania egzaminów i sprawdzianów
w szkołach publicznych.
1. Należy często sprawdzać zeszyty i poprawność wykonywania prac domowych w celu wyeliminowania błędów i zniekształcenia informacji.
2. W sposobie oceniania powinno uwzględniać się różnorakie czynniki wpływające na jakość pracy i włożony w nią wysiłek.
3. Nie należy ograniczać możliwości i zainteresowań humanistycznych uczniom, u których jedynym mankamentem jest dysortografia.
4. Uczniowie z mikrodeficytami mają często problemy w nauce języków obcych, stąd ważne jest skoncentrowanie się na nauce jednego języka.
5. Wszelkie sprawdziany pisemne wymagają wydłużonego limitu czasu, ocenianiu na jednakowych prawach czystopisu i brudnopisu oraz zastąpienia sprawdzianów ze słuchu pisaniem z pamięci.
6. Ze względu na występującą dysleksję nie należy odpytywać uczniów z głośnego czytania przed całym zespołem klasowym.
7. W przypadkach dysgrafii, gdy zmniejsza się czytelność pisma należy umożliwić uczniowi wykonanie prac kontrolnych na komputerze lub o ile jest to możliwe, to uczeń powinien odczytać tekst w obecności nauczyciela, wyjaśniając wątpliwości ortograficzne.
8. Wskazane jest kierowanie procesem samokształcenia i samokontroli, wyrabianie nawyku pracy ze słownikiem.
9. U uczniów z poważną dysgrafią wskazane jest zastąpienie niektórych sprawdzianów pisemnych indywidualnym sprawdzianem ustnym.
10. W sporadycznych przypadkach pozwolić na korzystanie z kalkulatora na lekcjach matematyki, fizyki czy chemii.
11. Uczyć radzenia sobie w sytuacjach trudnych.
12. Współpracować z rodzicami w zakresie planowania prac domowych i ujednolicenia metod postępowania.
Pamiętajmy:
Długotrwałe niepowodzenia szkolne stają się czynnikiem patogennym, wywołującym zaburzenia osobowości, sprzyjają przyjmowaniu postawy niechętnej wobec szkoły i nauki. Natomiast odpowiednie zorganizowanie zajęć reedukacyjnych, zastosowanie właściwych metod i technik pracy oraz otoczenie dziecka opieką, daje mu szansę osiągnięcia sukcesu.
Bibliografia:
1. Bogdanowicz M. : Psychologia kliniczna dziecka w wieku przedszkolnym ;
Warszawa 1985.
2. Górnikiewicz E. : Pedagogiczna diagnoza specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu ; Toruń 1994.
3. Kujawa E., Kurzyna M. :Reedudukacja dzieci z trudnościami w czytaniu i pisaniu; Warszawa 1994.
4. Renflejsz – Kuszczyk A. : Jak pomóc dzieciom dyslektycznym? – Poradnik dla nauczycieli i rodziców ; Warszawa 1999.
5. Opracowanie zbiorowe pod kierunkiem Czabaj R. : Wskazania do pracy z uczniem dyslektycznym w szkole; Gdańsk . |
