|
Nauczyciel w swojej pracy coraz częściej spotyka się z uczniami, u których zauważa trudności w uczeniu się. Nie zawsze zdaje sobie sprawę, że te trudności nie wynikają z lenistwa czy złego nastawienia, ale są spowodowane parcjalnymi deficytami rozwojowymi.
Dlatego też bardzo ważna jest wczesna diagnoza pedagogiczna i podjęcie właściwych działań stymulujących rozwój dziecka w zaburzonych sferach oraz wspomagających sfery rozwijające się prawidłowo.
Praca z uczniami z trudnościami w uczeniu się jest bardzo trudna. Zwykłe trudności są z reguły łatwe do pokonania. Natomiast przezwyciężenie specyficznych trudności wymaga ciężkiej pracy i nie zawsze widać szybkie efekty.
W swojej pracy pedagogicznej często spotykam się z uczniami mającymi trudności w nauce, dlatego też równie często stawiam sobie pytania: co jest przyczyną tych trudności, jakie działania należy podjąć, aby pokonać te trudności, czy podejmowane przeze mnie działania przynoszą pozytywne efekty, czy trudności w nauce mają wpływ na pozycję ucznia w klasie oraz jego stosunek do kolegów?
Aby uzyskać odpowiedzi na te pytania muszę przeprowadzić diagnozę pedagogiczną obejmującą umiejętności ucznia w zakresie: tempa czytania, techniki czytania, czytania ze zrozumieniem, przepisywania, pisania z pamięci, pisania ze słuchu oraz badanie pozycji ucznia w klasie i jego stosunek do rówieśników.
Zgromadzone dzięki tym badaniom materiały są cenną informacją przede wszystkim dla mnie, ale również i innych nauczycieli stykających się na co dzień w swojej pracy z uczniami przejawiającymi trudności w nauce czytania i pisania. Pokazują, co uczniowi sprawia największe trudności, w jakim zakresie należy z nim pracować, które funkcje wspomagać, pokazują również czy podjęte działania były właściwie dobrane w stosunku do typu trudności badanego ucznia, które z tych działań pozytywnie wpłynęły na jego rozwój, a które nie przyniosły pożądanych efektów. Uzyskane wyniki pozwalają na unikanie w przyszłości błędów w postępowaniu korekcyjno-wyrównawczym.
Przeprowadzając diagnozę pedagogiczną badam: środowisko rodzinne ucznia, stopień rozwoju jego funkcji percepcyjno-motorycznych, poziom czytania, poziom pisania, pozycję badanego ucznia w klasie.
Badania rozpoczynam od bezpośredniej obserwacji dziecka w czasie lekcji i przerw śródlekcyjnych. Zwracam szczególną uwagę na jego zachowanie podczas wykonywania poleceń nauczyciela, na jego stosunek do wykonywanych zadań oraz jak sobie radzi w grupie rówieśniczej i jaki stosunek przejawiają do niego inne dzieci.
Następnie przystępuję do analizy dokumentów. Analizuję zapisy w dzienniku szkolnym, opinie z PPP, zeszyty i ćwiczenia badanego ucznia.
Potem przeprowadzam wywiad z matką dziecka na temat jego dotychczasowego rozwoju i środowiskowych uwarunkowań tego rozwoju; (niestety nie zawsze uzyskuję prawdziwe odpowiedzi). Wykorzystuję w tym celu np. kwestionariusze wywiadu opracowane przez A.Molską.
Kolejny etap badań ma na celu sprawdzenie poziomu rozwoju słuchu fonematycznego i umiejętności dokonywania analizy i syntezy słuchowej. Do tych badań wykorzystuję arkusze orientacyjnej oceny w opracowaniu A.Molskiej.
Badanie słuchu fonematycznego składa się z dwóch prób: wskazywanie i powtarzanie. W pierwszej próbie nauczyciel czyta rzeczowniki oznaczające nazwy ludzi, zwierząt, roślin i rzeczy, a dziecko wskazuje odpowiedni obrazek. Poszczególne grupy zawierają wyrazy o podobnym brzmieniu. W drugiej próbie nauczyciel wypowiada wyrazy, a dziecko ma je powtórzyć. Wszelkie błędy przy wskazywaniu i powtarzaniu są zapisywane na arkuszu.
W celu sprawdzenia poziomu umiejętności dokonywania analizy, nauczyciel podaje wyrazy a dziecko musi dokonać analizy głoski nagłosowej, głoski wygłosowej, kolejnych głosek oraz syntezy wyrazów z sylab i głosek.
Do oceny poziomu umiejętności grafomotorycznych wykorzystuję arkusz orientacyjnej oceny poziomu umiejętności grafomotorycznych A.Molskiej oraz testu sprawności manualnych Ozierskiego.
Próba opracowana przez A.Molską polega na tym, iż badane dziecko ma za zadanie przerysować trzy figury. Nauczyciel obserwuje jego pracę i odnotowuje na arkuszu kierunek i sposób rysowania oraz czas pracy. Następnie na podstawie tych wyników określa jaki jest poziom rozwoju umiejętności grafomotorycznych tego dziecka.
Test Ozierskiego jest to test do badania sprawności manualnej i lateralizacji u dzieci w wieku 6-8 lat. Próba ta polega na rozkładaniu 36 kart na cztery grupy. W pierwszej części badania dziecko trzyma karty w lewej ręce, a prawą jak najszybciej je rozkłada. W drugiej części zmienia ręce- prawą ręką trzyma karty, a lewą rozkłada. Ta ręka, która szybciej rozłoży karty jest dominująca. Gdy obie ręce mają podobny czas można przypuszczać, że lateralizacja jest jeszcze niewykształcona lub dziecko jest oburęczne. Norma czasowa dla ręki dominującej – 30 sekund, dla drugiej ręki – 40 sekund.
Rozwój percepcji wzrokowej i koordynację wzrokowo-ruchową badam przy pomocy próby odwzorowywania figur geometrycznych opracowanych przez H.Spionek. Każda figura geometryczna jest narysowana na oddzielnej kartce, dziecko ma za zadanie kolejno je przerysować. Dzieci o zaburzonej percepcji dobrze odtwarzają figury proste, natomiast wadliwie figury złożone, mimo iż powstały one poprzez nałożenie na siebie kilku figur prostych. Popełniają również takie błędy, jak opuszczanie niektórych części, dodawanie, nieuwzględnianie styczności elementów.
Oceny umiejętności czytania badanego ucznia dokonuję poprzez zastosowanie sprawdzianów głośnego i cichego czytania .
W tym celu posługuję się tekstem bezsensownym w opracowaniu J.Konopnickiego, serią testów do czytania ze zrozumieniem dla klas I-III w opracowaniu T.Straburzyńskiej i T.Śliwińskiej, testem czytania ze zrozumieniem dla klas I-IV w opracowaniu J.Batke, tekstem czytania ze zrozumieniem II B.Rocławskiego oraz testem M.Grzywak-Kaczyńskiej pt.”Czytanie”
Tekst bezsensowny służy do badania tempa czytania. Badany uczeń czyta tekst głośno w ciągu jednej minuty, w obecności samego nauczyciela. Aby dowiedzieć się na jakim poziomie znajduje się uczeń należy ilość przeczytanych wyrazów porównać z normami tempa czytania dla poszczególnych klas.
Teksty wiązane w opracowaniu T.Straburzyńskiej i T.Śliwińskiej służą do badania czytania ze zrozumieniem oraz tempa i techniki czytania. W trakcie czytania przez ucznia tekstu nauczyciel mierzy czas czytania i zapisuje na wtórniku technikę czytania .
Do pomiaru rozumienia tekstu wykorzystuję również test czytania ze zrozumieniem dla klas I-IV w opracowaniu J.Batke. Test składa się z czterech opowiadań. Pod każdym opowiadaniem znajdują się niedokończone zdania, pod którymi są podane cztery uzupełnienia. Dziecko ma wybrać właściwe uzupełnienie i oznaczyć je kółkiem.
Tekst B.Rocławskiego służy do badania cichego czytania ze zrozumienie oraz tempa czytania. Uczeń ma za zadanie przeczytać cicho tekst i uzupełnić odpowiednimi wyrazami luki w zdaniach.
Test „Czytanie” M.Grzywak-Kaczyńskiej stosuję w celu określenia szybkości cichego czytania. W teście znajdują się proste rysunki przedstawiające postacie i rzeczy oraz krótkie teksty i polecenia. Dziecko ma za zadanie przeczytać tekst i wykonać proste czynności zgodne z treścią poleceń. Poprawność wykonania czynności świadczy o rozumieniu czytanego tekstu.
Postępowanie diagnostyczne obejmuje również identyfikację błędów popełnianych przez ucznia podczas realizacji trzech form pisania: przepisywanie, pisanie z pamięci, pisanie ze słuchu, identyfikację tych błędów w odniesieniu do sposobów realizacji określonej formy oraz ocenę poziomu graficznego pisma. Każda z wymienionych form w różnym stopniu angażuje procesy percepcyjno-motoryczne.
Przepisywanie polega „ na zapoznaniu dziecka z tekstem, który jest odnotowany pismem pisanym, poprzez odczytanie całości przez nauczyciela bądź samodzielne czytanie dziecka”(E.Górniewicz 1995). Czas na wykonanie zadania jest nieograniczony. Przepisywanie angażuje percepcję wzrokową, pamięć wzrokową świeżą lub pamięć słuchową i pamięć wzrokową na drodze fonetycznej.
Pisanie ze słuchu polega na tym, że nauczyciel czyta cały tekst głośno i wyraźnie. Następnie sprawdza rozumienie tekstu i zaczyna dyktować po jednym zdaniu lub po logicznej cząstce zdania. Po zakończeniu pisania nauczyciel jeszcze raz czyta cały tekst, co pozwala uczniowi na sprawdzenie i ewentualne poprawienie błędów (E.Górniewicz 1995).
Pisanie z pamięci- uczeń zapoznaje się z całym tekstem do napisania, poprzez jego odczytanie i zapamiętanie. Następnie badany obserwuje jedno zdanie około 30 sekund i zapamiętuje je. Nauczyciel zasłania dane zdanie, a badany z pamięci zapisuje. Przy pomocy tej próby można wnioskować o poziomie funkcjonowanie percepcji słuchowej i wzrokowej. Jeśli dziecko odtwarza fragment tekstu, dyktując sobie słowa mogą ujawnić się błędy wynikające z zaburzeń percepcji słuchowej (podobnie jak w pisaniu ze słuchu). Jeśli natomiast „pisanie z pamięci nie potwierdza występowania zaburzeń percepcji słuchowej ujawnionych w pisaniu ze słuchu, to można wnioskować, że realizacja tej formy odbywa się w oparciu o dobrą pamięć wzrokową”(E.Górniewicz 1995).
Ostatnim etapem diagnozy jest ocena pozycji badanego ucznia w klasie oraz jego stosunku emocjonalnego do kolegów i koleżanek. Do tych badań wykorzystuję klasyczną technikę socjometryczną „Moreno” oraz „Plebiscyt życzliwości i niechęci”.
Plebiscyt życzliwości i niechęci dostarcza informacji o wzajemnych postawach członków grupy, przy czym każdy ocenia wszystkich na skali kilkustopniowej. Technika ta bada stosunki interdyscyplinarne w kategoriach sympatii i antypatii.
Każdy członek grupy wyraża stosunek do każdego posługując się symbolami:
++ bardzo lubię - 4 pkt.
+ lubię - 3 pkt.
O nie wiem, jest mi obojętny – 2 pkt.
- raczej nie lubię – 1 pkt.
-- nie lubię - 0 pkt.
Do interpretacji wyników wykorzystuje się sposób M.Pilkiewicza. M.Pilkiewicz przyjmuje, że na pozycję jednostki składa się zarówno sympatia, jak i antypatia.
Ogólna pozycja jednostki jest kombinacją wskaźnika sympatii i wskaźnika antypatii, które obliczamy według wzorów:
Wskaźnik sympatii: 1x(% ++) +0,5x(%+)
Wskaźnik antypatii: 1x(% --) +0,5x(% -)
Po obliczeniu wskaźników uzyskane wyniki porównuje się na Skali Sympatii i Antypatii, a następnie na Skali Stosunku Emocjonalnego grupy do jednostki.
Na podstawie wyników uzyskanych w Plebiscycie życzliwości i niechęci można poznać stosunek badanego ucznia do grupy, czyli jego ekspansję uczuciową. Ekspansja uczuciowa może być pozytywna i negatywna. Wskaźniki ekspansji obliczamy według podanych wyżej wzorów M.Pilkiewicza.
Technika socjometryczna Moreno polega na podawaniu przez uczniów tych kolegów lub koleżanek, których uważają na przykład za najlepszych przyjaciół, towarzyszy zabaw, wzory do naśladowania. Nazwiska wymieniają odpowiadając na postawione im pytania . Technika socjometryczna ukazuje, jaką pozycję zajmują poszczególni uczniowie w klasie w kategoriach popularności oraz ogólnego uznania. Wyłania on tzw.”gwiazdy socjometryczne” tj. osoby najbardziej lubiane. Pozwala również na zidentyfikowanie uczniów, którzy zajmują szczególnie niskie pozycje w klasie, są w grupie izolowani, nielubiani.
Na podstawie wyników diagnozy opracowuję plan pracy korekcyjno-wyrównawczej, według którego prowadzę zajęcia wyrównawcze z przebadanym dzieckiem.
Efekty pracy kontroluję co jakiś czas (wg. potrzeb) tymi samymi narzędziami. Na podstawie uzyskanych wyników dokonuję analizy i wyciągam wnioski do dalszej pracy.
Wykaz pozycji pomocnych w przeprowadzeniu diagnozy:
1. Bałachowicz J.: Kształtowanie umiejętności czytania ze zrozumieniem. Warszawa 1988, WSiP.
2. Ekiert-Grabowska D.: Techniki socjometryczne wychowawcy klas początkowych. Katowice 1984, Uniwersytet Śląski.
3. Górniewicz E.: Pedagogiczna diagnoza specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu. Toruń 1995, Wyd. Adam Marszałek.
4. Rocławski B.: Badanie tempa i techniki czytania. Gdańsk 1998, Glottispol Biblioteczka Pedagogiczna.
Autor: Ewa Zwolińska
|
