Człowiek nie żyje samotnie. Otacza go wielu ludzi: członkowie rodziny, współpracownicy, sąsiedzi, współmieszkańcy miasta, kraju. Każdy z nich ma swoje potrzeby, marzenia, realne możliwości. Ci, których coś łączy, tworzą zespoły, partie, organizacje. Wszyscy, ze wszystkimi są w jakiś sposób powiązani. Łączą nas rzeczy, cele, czas, przestrzeń. Ale te elementy, które konsolidują jednych, dzielą innych. Jesteśmy różni i dlatego różne są nasze pragnienia, cele. Zdarza się, że pomiędzy jednostkami lub grupami pojawiają się sprzeczne dążenia, dochodzi do konfliktów. Strony uważają, że ich interesy są rozbieżne, że druga strona nie tylko nie pomaga, ale blokuje dążenia pierwszej.
Konflikt jest powszechnym zjawiskiem społecznym. Tworzą go ludzie. Jego pojawienie się lub nie, zależy bezpośrednio od tego jak postrzegana jest dana sytuacja i jakie działania zostaną podjęte przez obie strony. Warto pamiętać o tym, że ta sama sytuacja dla jednych może być obojętna, a przez drugich uznana za konfliktową, np. to, co może poróżnić klasę, dla nauczyciela jest bez znaczenia. Tak, więc o konflikcie mówimy wtedy, gdy istnieją co najmniej dwie jasno wyodrębnione, wzajemnie od siebie zależne strony, które nie pomagają sobie w osiągnięciu celów.
Konflikty według Jana Szczepańskiego zaliczamy do procesów społecznych, których istotą jest dążenie jednostki lub grupy do zaspokojenia potrzeb, realizacji własnych interesów przez wyeliminowania innych jednostek lub grup, które dążą do tych samych celów. Podstawą konfliktów są występujące pomiędzy jednostkami czy grupami antagonizmy i sprzeczności wynikające z odmiennego definiowania wartości. Na przykład konflikt pojawi się pomiędzy uczniami, dla których szkoła jest złem koniecznym a nauczycielem, który pragnie kształtować ich osobowość. Konflikt zaistnieje pomiędzy grupą, dla której patriotyzm to praca dla ojczyzny, a skinami, dla których przejawia się on głównie w niechęci do innych narodowości
Podłożem konfliktów są również uprzedzenia wynikające z poczucia zagrożenia. Jednym z aspektów konfliktu jest walka (na tym tle szczególnie ostre będą konflikty narodowościowe). Stykamy się z nią w różnych formach niemal, na co dzień. Walką są między innymi zawody sportowe, ale walka występuje również podczas kampanii wyborczej. Jest także elementem gospodarki rynkowej i związanej z nią konkurencji. Konflikty mają destrukcyjny wpływ na życie społeczne.
Konflikty klasowo-warstwowe najczęściej spowodowane są różnicami w poziomie życia. Współcześnie konflikty o charakterze klasowym należą do rzadkości.
Konflikty kulturowe są związane z różnicami kulturowymi. Mogą to być konflikty pomiędzy zwolennikami wysokiej kultury (muzyka klasyczna, poezja, literatura piękna, malarstwo) a zwolennikami kultury masowej. Konflikty kulturowe mogą być również połączone z konfliktami klasowo-warstwowymi. Ich przyczyna będą w takim wypadku różnice zwyczajowe i obyczajowe pomiędzy klasami, warstwami oraz grupami zawodowymi.
Konflikty ekonomiczne należą do najpowszechniejszych we współczesnym świecie. Ich przyczyną są zarówno różnice strukturalne, dysproporcje w rozwoju, jak i zaburzenia gospodarki rynkowej. Do najczęściej występujących należą konflikty pomiędzy pracownikami a pracodawcami.
Konflikty wartości należą do tego typu sporów, w których trudno oczekiwać kompromisowego rozwiązania. Rzadko któraś ze stron konfliktu rezygnuje z uznawanych przez siebie wartości. Obecnie do najpoważniejszych należą konflikty na tle religijnym. Przybierają one często postać konfliktu zbrojnego. Przykładem jest wojna na Bałkanach, w Afganistanie oraz na Bliskim Wschodzie, gdzie mamy między innymi do czynienia z konfliktem systemu wartości typowych dla świata zachodniego fundamentalizmem islamskim. Do konfliktu społecznego może również dojść na tle sprzeczności pomiędzy wartościami chrześcijańskimi a poglądami ateistycznymi.
Konflikty rodzinne i małżeńskie związane są nie tylko z patologiami występującymi w rodzinie, ale również z różnicami pokoleniowymi pomiędzy rodzicami, a dziećmi.
Obie strony konfliktu spostrzegają niemożliwe do pogodzenia różnice interesów, niemożność realizacji istotnych potrzeb lub wartości. Obie strony podejmują określone działania, aby te sytuację zmienić. W wyniku tych działań konflikt ulega złagodzeniu, rozwiązaniu lub eskalacji. Działania, jakie ludzie podejmują, zależą między innymi od tego, na ile ważny jest dla nich przedmiot sporu i czy czują się dość silni, aby o niego walczyć. Duży wpływ mają tu także osobiste wcześniejsze doświadczenia. Jeśli ktoś wyznaje zasadę, że o wszystko trzeba walczyć i zgodnie z nią postępuje będzie prowokował innych, doprowadzał do otwartej walki. W ten sposób zdobywa kolejne dowody na słuszność swojej tezy. Natomiast, jeśli czyjąś postawą jest wycofanie się, ustępowanie, nigdy nie dowie się, że można inaczej, że konflikt można rozwiązać lub wygrać.
W obu przypadkach człowiek nie ma szansy na zdobycie innego rodzaju doświadczenia niż dotychczasowe. Zmiana zachowania będzie możliwa, jeśli człowiek świadomie spróbuje postąpić inaczej lub wtedy, gdy ktoś zareaguje niekonwencjonalnie, zmuszając tym samym strony przeciwne do nietypowej odpowiedzi.
W sytuacji konfliktu ludzie zwykle:
- unikają go (nie dostrzegają, zaprzeczają jego istnieniu, przeczekują)
- rezygnują z dążeń (przed lub po walce)
- szukają wsparcia u innych
- proszą o rozstrzygnięcie trzecia stronę
- walczą aż do zniszczenia przeciwnika
- próbują konstruktywnie rozwiązać problem
Raz powstały sposób reagowania na sytuację konfliktową jest trwały (choć często nieskuteczny), ponieważ opiera się na psychologicznym mechanizmie samo potwierdzającej się hipotezy.
1.Sytuacja (jej postrzeganie)
2.Relacje
3.Efekt reakcji (skutek)
4.Postawy
Aby go zmienić trzeba przerwać to błędne koło. Najłatwiej jest to zrobić, prowokując nietypową, paradoksalną reakcję. Przebieg konfliktu zależy od wielu czynników. Są to m.in.:
1. relacje między ludźmi
2. dostęp do informacji
3. odmienność potrzeb stron
4. odmienność wartości
ad 1. Sytuacji konfliktowej towarzyszą silne negatywne emocje, brak zrozumienia, stereotypowe, odwetowe zachowania. Przyczyniają się one do eskalacji konfliktu.
ad 2. Czasami ludzie nie dysponują wszystkimi potrzebnymi im informacjami, strony posiadają dane odmienne lub sprzeczne. Zdarza się, że te same dane są inaczej interpretowane. To pogłębia konflikt, ponieważ może stać się pretekstem do oskarżeń, manipulacji.
ad 3. Pojawia się wtedy, gdy któraś ze stron chce zaspokoić swoje potrzeby kosztem drugiej. Potrzeba może być praktycznie wszystko: pieniądze, czas, konkretne przedmioty, szacunek, bycie dostrzeżonym, zdrowie, bezpieczeństwo itp. Każdą potrzebę można zaspokoić w różny sposób. To czego oczekuje jedna ze stron można osiągnąć nie tylko na drodze wskazanej przez nią. Zmniejszenie konfliktu możliwe jest wtedy, gdy znajdzie się takie rozwiązanie, które będzie satysfakcjonowało wszystkie strony.
ad 4. Ludzie różnią się od siebie systemem wartości. Stosują inne prawa, kieruje nimi inna moralność, inne rozumienie dobra i zła, winy i kary. Jeśli nie mają w sobie poszanowania dla wartości uznawanych przez innych, brak im tolerancji, prowadzi to do eskalacji konfliktu. Jest to najczęstszy powód długotrwałych sporów, których w żaden sposób nie można zwalczyć. Jest to źródło wielu walk plemiennych, wojen religijnych i innych konfliktów światowych.
Konflikt tworzą ludzie i od nich zależy, jak się zakończy. Spór jako taki jest pretekstem do rozwijania postawy twórczej. Dzięki niemu możemy poznać myśli, potrzeby, poglądy innych. W sytuacji konfliktowej doświadczamy wielu silnych emocji. Uczymy się wyrażać je w sposób możliwy do zaakceptowania przez innych. Konstruktywne, dające satysfakcję obu stronom rozwiązanie sytuacji konfliktowej zwiększa poczucie naszej wartości, ma korzystny wpływ na ogólną samoocenę, zachęca do podejmowania trudnych zadań. Istnieje kilka sposobów konstruktywnego radzenia sobie z konfliktami, np.
1. Negocjacje – są to bezpośrednie umowy, których celem jest osiągnięcie porozumienia, rozwiązanie problemu. Ich przebieg zależy wyłącznie od osób uczestniczących nich. Porozumienie jest osiągnięte wtedy, gdy zostanie zaakceptowane przez wszystkie strony biorące udział w negocjacjach.
2. Mediacje – gdy konflikt jest zbyt silny, aby strony mogły dojść do porozumienia, pojawia się osoba trzecia, pośrednicząca – mediator. Pomaga on stronom zrozumieć problem, dokonać analizy skutków różnych rozwiązań, redukuje napięcie emocjonalne.
3. Sąd – może on w ostateczności rozwiązać sporne sprawy, zwłaszcza gdy jedna ze stron nie wyraża zgody na podjecie negocjacji lub mediacji, albo nie zgadza się na rozstrzygnięcie przez neutralnego arbitra.
Historia ludzkości pokazuje, że od zarania dziejów spory były rozwiązywane przy pomocy oręża, ale najmądrzejsi władcy sadzali swoich przeciwników przy stole i próbowali najpierw dojść do porozumienia na drodze układów. Staranne zaplanowane i precyzyjnie realizowane układy zwykle bywały bardziej skuteczne w rozwiązywaniu konfliktów niż miecze i siła. Również i dziś coraz częściej sięga się do tej formy rozwiązywania sporów i negocjacje stały się modne.
Jeśli decydujemy się na negocjacje jako sposób rozwiązania problemu, musimy zapoznać się z kilkoma regułami, które pomagają podczas prowadzenia obrad:
1. Należy oddzielić ludzi od problemu. Musimy rozwiązać problem, a nie niszczyć ludzi siedzących po drugiej stronie stołu. Prywatnie możemy ich nie lubić, ale tu i teraz należy traktować ich z szacunkiem, bo bez nich nie załatwimy sprawy, na której nam tak zależy.
2. Należy bronić konkretnej sprawy, a nie stanowiska, z którego występujemy. Nasze potrzeby są bardzo ważne, ale zwykle jest wiele sposobów ich zaspokojenia.
3. Musimy starać się zrozumieć drugą stronę. Im lepiej nam się to uda, tym większa szansa na znalezienie satysfakcjonującego dla wszystkich rozwiązania, a uzgodnione porozumienie będzie trwałe.
Musimy opierać się na konkretnych danych sprawdzać, czy posiadane przez nas informacje są takie same, jak drugiej strony. Zapobiegnie to nieporozumieniom w przyszłości.
4. Dogadywanie się dobrze jest zaczynać od kwestii, która wzbudza najmniej emocji i można ją szybko załatwić. To pokazuje, że porozumienie jest możliwe.
5. Musimy próbować wyjść poza aktualnie rozwiązywany problem. Być może z dzisiejszym przeciwnikiem da się nawiązać interesującą współpracę i stanie się on tym samym partnerem na przyszłość. Takie rzeczy się zdarzają! Trzeba tylko chcieć!
6. W chwili uzgodnienia porozumienia strony powinny być równo odpowiedzialne za jego realizację i znać ewentualne sankcje, gdyby nie wywiązały się z umowy.
Literatura:
1. Dąbrowski P., Praktyczne teorie negocjacji,
Warszawa – Sorbog 1991.
2. Fisker R. i Ury W., Dochodzą do TAK,
wyd. PWE, Warszawa 1991.
3. Ken E., Szkolne gry uczniów,
wyd. WSiP, Warszawa 1991.
4. Michael , Zjedz zupkę i ... bądź cicho!
wyd. PWN, Warszawa 1995.
5. Michael Argyle, Psychologia stosunków międzynarodowych,
wyd. PWN, Warszawa 1991.
6. Szczepański J., Elementarne pojęcia socjologii,
Warszawa 1970.
Beata Łęga
|
