Pojęcie aktywności twórczej jest trudne do zdefiniowania, istnieje bowiem wiele jego ujęć. Są niewyraźne i wieloznaczne. Pierwotnie utożsamiano je z działalnością boską.
Słowo (łac. creatio) pojawiło się u Rzymian, było określane jako czynność tworzenia. Dziś odnosi się ono do wszystkich ludzi, którzy podejmują działalność zmierzającą do przekształcenia otaczającej rzeczywistości.
Współcześni filozofowie, psycholodzy i pedagodzy określają istotę procesu twórczego głównie jako reorganizację poprzedniego doświadczenia i stwarzanie w oparciu o jego elementy nowych rzeczy, teorii. Z. Pietrasiński proponuje: „twórczość to aktywność przynosząca wytwory dotąd nieznane, a zarazem społecznie wartościowe...”. W ujęciu tym twórcami są jedynie poeci , pisarze i wynalazcy. A co z resztą ludzkości?- zapytać by można.
Tym poglądom przeciwstawia się współczesna nauka określając aktywność twórczą jako działanie spontaniczne, samodzielne, wynikające z wewnętrznych motywów, chęci poznania, tego co jeszcze ukryte, które przynoszą nowe dla jednostki odkrycia i jednocześnie wpływają na jej poznawczy i emocjonalny rozwój.
Olbrzymie znaczenie dla badań nad twórczością miały teorie psychologów humanistycznych: E. Nęckiego, E.Fromma, A. Maslowa i innych.
Twórczość to postawa i wizja człowieka kreatywnego, aktywnego, ze swej natury ustawicznie dążącego do rozwoju i samorealizacji. Z pojęciem kreatywności spotykamy się we współczesnym świecie na każdym kroku, rzec by można pojęcie ogólnie znane acz nie we wszystkich kręgach. Każdy pracodawca wymaga od pracowników kreatywności, twórczego myślenia i działania, tegoż samego pragnie nauczyciel w pracy z uczniami.
Jaka jest faktycznie rzeczywistość?
Literatura na temat twórczości jest stosunkowo czymś względnie nowym. Ta dziedzina działalności budzi coraz większe zainteresowanie zarówno wychowawców, jak i badaczy. Aktywność twórczą zawsze uznawano za źródła rozwoju . Jednakże uznanie tego faktu niewiele wnosi do bezpośredniej pracy indywidualnej z dziećmi. Człowiek jako istota myśląca od początku kieruje się chęcią zbadania , poznania i zmiany otaczającej go rzeczywistości. Tę cechę przejmuje jako dziedzictwo od przodków. Dziecko od momentu narodzin i przez pierwsze lata życia jest najbardziej twórczą istotą. Gdyby istniała możliwość rozwoju bez wywierania wpływu z zewnątrz, nie byłaby potrzebna żadna stymulacja, dla jego twórczych pomysłów.
Każde dziecko powinno mieć sposobność do wykorzystywania bez ograniczeń głęboko zakorzenionych impulsów twórczych. Jednak człowiek jest poddawany od najmłodszych lat licznym wpływom środowiska rodzinnego, rówieśniczego czy później szkolnego.
Gdy często w jego ustach słychać :”Nie umiem”, „Nie potrafię” to dowód na wpływ negatywnych czynników zewnętrznych. Idealną sytuacją dla twórczego rozwoju dziecka jest sprzyjające środowisko rodzinne i szkolne, wzajemnie uzupełniające się i współpracujące.
Na plan pierwszy zadań dydaktyczno- wychowawczych w dzisiejszej szkole wysuwa się kształtowanie twórczej postawy uczniów, jego wielostronny rozwój, kształtowanie jego uzdolnień, zainteresowań, postawy kreatywnej. Ogromną rolę w tej pracy odgrywa nauczyciel-wychowawca, który chcąc osiągnąć taki cel sam musi być twórczy, kreatywny, otwarty na nowe doświadczenia. Jest on najważniejszym czynnikiem w procesie nauczania i uczenia.
Autokrytyczny styl kierowania grupą niszczy potencjał twórczy jej członków, dużo większe rezultaty można osiągnąć poprzez wprowadzenie stylu demokratycznego. Nauczyciel demokratyczny udziela rad i sugestii, zasięga opinii innych dzieci i wysłuchuje ich ocen, żartuje i potrafi się śmiać. Jego ciepła i przyjacielska postawa wpływa na wytworzenie sprzyjającej rozwojowi twórczemu atmosfery w grupie. Każde dziecko czuje się w niej dobrze, jest akceptowane i ma poczucie bezpieczeństwa, nie lęka się wypowiadać swych myśl, nie lęka się być innym. Arbitralne narzucanie ocen niszczy chęć poznawania innych rozwiązań, szukania alternatywnych dróg rozwiązywania problemów.
Aktywności twórczej nie można wywołać na zamówienie, musi pojawić się sama, jako wyraz ukrytych w człowieku potrzeb. Zadaniem nauczyciela jest wyzwalanie wewnętrznego niepokoju, umiejętne stymulowanie grupą.
Ważnym elementem myślenia i działania twórczego jest stopień zaangażowania w to, co robimy. Jeśli ktoś jest o czymś przekonany, jego uczucia są jak płomień, który musi się sam wypalić przy wypróbowaniu danego pomysłu lub w walce o szansę wypróbowania. Chęć i zapał, z jakim dziecko zabiera się do rozwiązywania problemów, jest w znacznej mierze zależne od motywacji, której źródeł może być kilka. W pewnych przypadkach jest naturalną potrzebą wyrażania siebie, w innych obowiązek pobudzania zainteresowań dzieci i dostarczania każdemu z nich motywacji spada na barki nauczyciela. Od wnikliwej obserwacji zależy trafność wyboru. Czasami dobrą metodą wydaje się podział klasy na grupy, według indywidualnych zainteresowań uczniów, kiedy indziej preferuje się pracę samodzielną nad określonym tematem. Prowadzący powinien stosować różnorodne formy kształcenia. Nierozerwalnie z tym problemem wiąże się rywalizacja między grupami lub jednostkami. Właściwe wyzwalanie jej jest dobrym sposobem stymulowania aktywności twórczej.
Duże znaczenie w pracy z dziećmi ma wprowadzanie urozmaiconych metod aktywizujących. Stosowanie dramy, scenek i sytuacji improwizowanych, żywych obrazów, gier i zabaw dydaktycznych (np. zabawy w wywiad), pisanie tekstów swobodnych z obserwacji, przeżyć własnych, wpływa na pobudzanie spontaniczności i swobody myślenia oraz działania dzieci. Różnorodne formy ekspresji pozwalają rozwijać indywidualne zainteresowania, kształtować harmonijną osobowość. Poprzez ekspresję własną dzieci lepiej poznają otaczający ich świat, a jednocześnie uzewnętrzniając uczucia własne nawiązują kontakt z innymi ludźmi. Zadaniem nauczyciela oprócz stosowania różnorodnych form i metod jest systematyczne rozbudzanie i utrwalanie zainteresowań uczniów, popieranie zdobywania wiedzy w różnych dziedzinach. Poszerzona wiedza sprzyja rozwojowi oryginalności myślenia. Nauczyciel powinien stwarzać zarówno okresy aktywności, jak i spokoju. Twórcze idee powstają nie tylko w czasie intensywnego działania, ale także w chwilach relaksu.
Chcąc wyzwalać aktywność twórczą, należy zadawać pytania otwarte, nie można negować nawet najbardziej abstrakcyjnych pomysłów. Trzeba je rozwijać i analizować. Samodzielne dochodzenie do celu jest najdoskonalszym sposobem uczenia się, dzieci powinny tylko być wspierane w tej pracy, nauczyciel zadaje pytania o drogę postępowania i nie narzuca gotowych rozwiązań.
Ważnym elementem jest wyrabianie spontaniczności i otwartości, pewnej tolerancji na idee innych, a jednoczesne budzenie obiektywnego krytycyzmu. Bardzo ważna jest systematyczna ocena każdego pomysłu, ale winna odbywać się ona dopiero po dojściu do zamierzonego celu, a nie w trakcie pracy. Ocena musi być konstruktywna nie złośliwa, oceniamy pomysł, nie pomysłodawcę.
Reasumując nauczyciel chcący wyzwalać aktywność twórczą w myśleniu i działaniu uczniów musi cenić i popierać ich inicjatywę, strzec się sztywnych schematów, unikać jednostronnej rutyny w sytuacjach, gdzie istnieje wiele sposobów postępowania. Musi zwiększać wrażliwość uczących się na różnorodne bodźce środowiskowe, stosować urozmaicone metody i formy pracy.
Jednak najważniejszy jest jego stosunek do dzieci: otwarty, przyjacielski i życzliwy. Postawa i osobisty wzór nauczyciela wpływa na przyszły obraz uczniów, gdyż najlepiej uczymy się poprzez bezpośrednią obserwację.
Lowenfeld V., Brittain W.L.: „Twórczość a rozwój umysłowy dziecka” PWN, Warszawa, 1997
Nakoneczna D.: „Kształcenie wielostronne stymulujące rozwój uzdolnień” WSiP, Warszawa,1980
Pietrasiński Z.: Kształcenie postaw twórczych na co dzień. ‘’Studia Pedagogiczne”, Tom XXV. Ossolineum , Wrocław 1974
Opracowała
Wanda Stanisławska
nauczycielka
Szkoły Podstawowej
w Łaguszewie |
