|
Wycieczka szkolna jako forma organizacyjna nauczania polega na prowadzeniu zajęć poza szkołą.
Analizując podstawę programową pierwszego etapu kształcenia, jak również poszczególne programy nauczania, wnioskuję, że wycieczka powinna zajmować czołowe miejsce w realizacji zagadnień programowych, powinna być często stosowana
i stanowić integralny składnik zajęć edukacyjnych. Przede wszystkim jest to niezmierna cenna forma w nauczaniu zintegrowanym, gdyż myślenie ucznia klas najniższych znajduje się w fazie konkretnoobrazowej. Stwarza możliwość zetknięcia się ucznia z faktami przyrodniczymi w warunkach naturalnych. Jest bogatym źródłem zdobywania wiedzy w sposób przystępny
i skuteczny. Na wycieczce zrozumiałe staje się porzekadło doświadczonych pedagogów zachęcających do odstąpienia od nauczania werbalnego słowami: usłyszę- zapomnę, zobaczę-zapamiętam, zrobię- zrozumiem. Zajęcia w sali, choćby
z najbardziej wyszukanymi pomocami, nie zastąpią zobaczenia czegoś bezpośrednio, doświadczenia i przeżycia. Po prostu zobaczyć, doświadczyć i bezpośrednio przeżyć –to znaczy lepiej zrozumieć świat.
PODZIAŁ WYCIECZEK
Maria Radwiłowicz dokonała podziału wycieczek ze względu na czas trwania:
- 20-30 minut
- od 2 do 3 godzinn
- całodniowe.
Przy realizacji wielu bloków tematycznych powinna wystąpić wycieczka bliższa ( 20- 30 minut) dotycząca wąskiego zakresu tematycznego, mająca na celu obserwację jednego wybranego obiektu, np. zjawiska kwitnącej jabłoni. Do tego typu wycieczek zaliczyć można również wyjścia wywołane nagłą, krótkotrwałą sytuacją, które wcześniej nie są zaplanowane np. obserwacja tęczy, rosy itp.
Przy realizacji wielu zagadnień programowych wskazane jest organizowanie wycieczki dalszej trwających od 1 do 3 godzin np. wycieczka do pasieki, gospodarstwa rolnego. Wymaga ona przemyślanej korelacji z jednoczesnym wybiórczym traktowaniem materiału poznawczego. Dzieci powinny mieć okazję wykazania aktywności intelektualnej i fizycznej. Tak jak na wycieczce bliższej szczególnie występowała obserwacja, tak na wycieczce dalszej, oprócz obserwacji, dzieci uczą się poprzez działanie, wykonują m.in. doświadczenia, pomiary, eksperymenty, pracują z mapą i planem. Gromadzą
materiały w ustalonej z nauczycielem formie np. wypełniają przygotowaną kartę pracy.
Najrzadziej w ciągu roku organizowane są wycieczki całodzienne, kilkudniowe. Głównym celem takich wycieczek jest wprowadzenie dziecka w naturalne środowisko przyrodnicze i społeczne jako integralną całość. Jest to szczególna okazja do ukazania wzajemnej zależności świata roślin, zwierząt i ludzi.
Innego podziału z punktu widzenia celu wycieczki dokonała Maria Jackowska, która wyróżnia następujące jej rodzaje:
1.Wycieczka rozpoznawcza.
Służy ona do rozeznania doświadczeń dziecka przez uchwycenie jego kontaktów z określonymi obiektami środowiska. Organizuje się ją na początku roku. Jest to jakby spacer po miejscowości. Nauczyciel zwraca uwagę na określone obiekty (społeczne
i przyrodnicze), które są w programie klasy.
2. Wycieczka poznawcza.
Celem jej jest pogłębienie istniejących lub uzyskanie nowych doświadczeń w bezpośrednim kontakcie społecznym lub przyrodniczym. Materiał spostrzeżeniowy stanowi podłoże dalszych zajęć w cyklu, podczas których jest opracowany.
3. Wycieczka pogłębiająca.
Organizuje się ją wtedy, gdy podczas opracowania materiału uzyskanego w trakcie wycieczki poznawczej powstały luki
w jakości doświadczeń uczniów.
4. Wycieczka porównawcza.
Może być prowadzona w końcowych zajęciach cykli dydaktycznych, zwłaszcza w częściach podsumowujących, porównawczych (np. porównanie pracy sklepu jedno
i wielobranżowego, warsztat rzemieślniczy a mały zakład produkcyjny).
5. Wycieczka podsumowująca.
Organizuje się ją po zakończeniu cyklu zajęć, w toku którego powstały różne wytwory dzieci, czasem z materiału otrzymanego w zakładzie pracy. Uczniowie lub delegacja udaje się ponownie na spotkanie z przedstawicielem poznawanego zakładu
i przedstawia efekty swojej pracy.
Aby określić możliwości środowiska w realizacji programu, oprócz merytorycznego rozeznania obiektów, rozpatrzenia wymaga także ich odległości od szkoły. Umożliwia to określenie aspektów organizacyjnych wycieczki, czasu jaki jest niezbędny do realizacji programu.
Również ważne są metody, którymi należy posługiwać się na wycieczce. Powinny być one tak dobrane, aby zachęcały uczniów do samodzielnego zdobywania informacji o otaczającym ich świecie.
Może to być:
• obserwacja samodzielna, która świetnie nadaje się do przeprowadzenia w zespołach. Uczniowie otrzymują wcześniej od nauczyciela wskazówki, co i jak obserwować, jakimi narzędziami mogą się posłużyć,
• obserwacja kierowana przez nauczyciela posługującego się pytaniami problemowymi, które zmuszają uczniów do wysiłku umysłowego,
• wywiad - przydatny zwłaszcza w tych wycieczkach, podczas których mamy do czynienia z człowiekiem oraz jego działalnością. Uczniowie samodzielnie układają i zadają pytania na interesujący ich temat.
PRZYGOTOWANIE WYCIECZKI
Powodzenie wycieczki i wyniesienie z niej korzyści w dużym stopniu zależy od jej przygotowania. Przygotować się do niej muszą zarówno nauczyciele, jak i dzieci. Istotny jest wybór miejsce wycieczki (wskazane jest wcześniejsze poznanie tego miejsca przez nauczyciela), określenie czasu jej trwania, typu, określenie szczegółowych celów, integracji różnych aktywności ucznia, przygotowanie zadań edukacyjnych, uzupełnienie własnej wiedzy związanej z tematem wycieczki, zapewnienie opieki dorosłych.
Uczniowie powinni być wcześniej wprowadzeni w problematykę wycieczki, poinformowani o miejscu i celu oraz czasu jej trwania. Wspólnie z nimi należy ułożyć i omówić regulamin, zasady bezpieczeństwa, zapoznać się z zadaniami do wykonania (indywidualnie, w grupach) przygotować niezbędne narzędzia do realizacji zadań i ich dokumentowana.
W uczniach motywację poznania wzbudzamy poprzez:
• włączenie emocji,
• wprowadzenie elementów rywalizacji,
• pobudzenie do samodzielnego rozwiązywania problemów,
• pobudzenie wyobraźni (np. wstawcie się w położenie obrońcy
zamku),
• badania terenowe,
• sformułowanie pytań, problemów przed wycieczką i uzyskanie
na nie odpowiedzi w trakcie wycieczki,
• zbieranie kolekcji roślin,
• sporządzenie opisu krajoznawczego, szkicu, fotografii.
Nie wszystko na wycieczce powinno być zupełnie nowe
i nieznane. Jeżeli nieznanych elementów jest za dużo, dzieci przemęczone są nadmiarem wrażeń, trudno im ogarnąć
i zapamiętać zbyt wiele informacji.
Jeśli zatem wybieramy się do miejscowości mało znanych, wcześniej poświęcamy trochę czasu na zebranie informacji
o niej. Wówczas uczniowie nie są zaskakiwani czymś całkowicie nowym i nieznanym, ale weryfikują swoje wyobrażenia.
Już od klasy pierwszej podczas wycieczki należy wdrażać dzieci do notowania wyników obserwacji, wykonania postawionych im zadań, samokontroli i samooceny. Początkowo pod kierunkiem
i przy pomocy nauczyciela, ale potem, jeżeli wycieczki są organizowane często i systematycznie to dzieci powinny pracować samodzielnie.
Dobrze przygotowana, przeprowadzona i wykorzystana wycieczka powinna:
a ) dostarczyć uczniom spostrzeżeń, informacji o świecie. Uczeń zdobywa informację w otoczeniu, wiadomości z różnych dziedzin, odkrywa przyczyny i skutki oraz powiązania różnych faktów
i zjawisk. Wycieczki ułatwiają obserwację obiektów w naturalnych warunkach.
b ) rozwijać zdolności poznawcze, wyrabiać umiejętność uczenia się przez obserwację, odkrywania i rozmowy z ludźmi. Dzięki różnym obserwacją prowadzonym na wycieczkach rozwija się
u dziecka spostrzegawczość i wyobraźnia.
c ) dostarczać wzorów postępowania i kształcić umiejętności zachowania się wobec innych ludzi, kolegów ,wobec przyrody
i wytworów ludzkich.
d ) pobudzać aktywność poznawczą dziecka. Aktywność ta wyraża się w ożywieniu uczniów, w zadawaniu pytań
i poszukiwaniu odpowiedzi na nie.
WYKORZYSTANIE WYCIECZKI W NAUCZANIU ZINTEGROWANYM:
Propozycje wykorzystania wycieczek:
• rozmowy,
• swobodne, spontaniczne wypowiedzi innych,
• uważne słuchanie wypowiedzi innych,
• gromadzenie materiału słownikowego wokół określonego tematu,
• sporządzanie słowniczków tematycznych,
• konstruowanie pytań,
• wspólne lub samodzielnie redagowanie opisu, opowiadania,
sprawozdania, notatki kronikarskiej,
• pisanie swobodnych tekstów inspirowanych wycieczką,
• układanie rymowanek,
• sięganie do różnych źródeł informacji i technologii informacji,
poszerzających wiedzę w kontekście tematu wycieczki,
• prowadzenie kroniki wycieczek,
• przygotowanie konkursów,
• wykonywanie albumów tematycznych, gazetek ściennych, makiet itp.,
• malowanie, modelowanie, lepienie,
• rozwiązywanie zadań tekstowych o treści wynikającej
z problematyki wycieczki,
• nauka piosenki nawiązującej tematycznie do wycieczki,
• tworzenie melodii z wykorzystaniem elementów akustyki
środowiska człowieka,
• scenki dramowe, inscenizacje, teatrzyki w kontekście przeżyć
związanych z wycieczką,
• zabawy naśladowcze (ruchy zwierząt, praca ludzi, maszyny, pojazdy) itp.
Dzięki wycieczce zmienia się spojrzenie dziecka na to, co nas otacza. Taka forma pracy dydaktycznej sprzyja rozwijaniu spostrzeżeń i wrażeń niezbędnych dziecku do pracy myślowej, kształtowaniu pojęć, rozwijaniu mowy, nabywaniu określonych umiejętności i kształtowaniu nawyków. Wyrabia orientacje
w terenie, uwrażliwia na piękno, rozwija zainteresowania uczniów i kształtuje umiejętność zachowania się wobec przyrody, społeczeństwa i kolegów. Uczy współpracy w grupie i umożliwia wzajemną pomoc. Wyrabia poczucie odpowiedzialności
i dyscypliny. Wyzwala inicjatywę i aktywność poznawczą, skłania do pokonywania trudności. W ten sposób zaspakajana jest nie tylko ciekawość dziecka, ale także jego potrzeby zdrowotne, estetyczne i intelektualne.
LITERATURA:
1. Maria Jakowicka - „Wzbogacanie doświadczeń uczniów klas początkowych ze
środowiskiem” WSiP 1982
2. H. Gutowski – „Funkcja wycieczki w poznaniu środowiska społeczno- przyrodniczego
w kl. I-III ” Oświata i Wychowanie 1982 r. nr 6
3. M. Dudzikowa- „Wykorzystanie wycieczki w procesie nauczania początkowego”
Życie Szkoły nr 5/75 WSiP
4. Z. Czajkowska, S. Czajkowski, M. Krawczyk –„Wycieczka uczy i wychowuje” 1964 r.
5. K. Denek „Poradnik dla organizatorów wycieczek szkolnych” Warszawa 1985
6. T. Łobożewicz (red) „Wycieczki szkolne w klasach I-III szkoły podstawowej”
WYCHOWANIE Warszawa 1989 r.
Opracowała: mgr Dorota Konieczna
|
