Życie w społeczeństwach rozwiniętych niesie ze sobą wiele zagrożeń ekologicznych.Wymaga to wprowadzania technik zmniejszających to zagrożenie. Mogą to zrobić ludzie zdolni mający pomysły nowych rozwiązań technicznych i mający warunki do ich realizacji.
Dotychczasowe badania pedagogów i psychologów wykazują, że w szkołach polskich
uczniowie zdolni stanowią znaczny odsetek ogółu uczniów, ale ich zdolności nie są w pełni wykorzystywane w procesie nauki szkolnej. Powoduje to, że ze zdolnych jednostek wyrastają całkiem przeciętni ludzie. Należy więc uczynić wszystko, aby do tego nie dopuścić.
Wychowanie i kształcenie jest zadaniem trudnym, wymagającym wyczucia potrzeb i możliwości dzieci. Dorosły (w tym również nauczyciel) powinien zaakceptować fakt, że dziecko jest inne niż dorosły człowiek, i że w kontaktach z nim trzeba dostosować się do jego
możliwości. Efektywne nauczanie wymaga aktywnego udziału dziecka.
Biorąc pod uwagę fakt, że zdolności twórcze pojawiają się u dzieci już w okresie przedszkolnym doniosłą rolę w ich rozwijaniu mają przede wszystkim rodzice, a także nauczyciele przedszkoli. Czy jednak zdają oni sobie sprawę z potencjału możliaości jaki tkwi
w dziecku, czy potrafią mu pomóc? Aby stworzyć dziecku optymalne warunki do rozwoju jego osobowości twórczej i myślenia kreatywnego należy je dobrze poznać. Podobne zadanie do spełnienia mają nauczyciele w klasach I – III. Poznanie dziecka, umiejętność wykrycia zdolności i właściwe ich rozwijanie to zadanie niełatwe, ale na pewno warto je wykonać.
Czym są zdolności (talenty) i myślenie twórcze?
Badania różnic indywidualnych i tworzone teorie nie dają nam jednoznacznej definicji
takich pojęć, jak: zdolności, uzdolnienia, talent i uczeń wybitnie zdolny. R.Gloton uważał, że zdolności są dziedziczone, inni byli zdania, że środowisko wychowawcze ma decydujący wpływ na powstawanie i rozwój zdolności. Współczesne teorie rozwoju człowieka uwzględniają w sposób wszechstronny zarówno czynnik dziedziczny jak i środowisko.
Zdolności – zdaniem Z. Pietrasińskiego – to właściwości psychiczne, które są warunkiem pomyślnego wykonania jakiegoś działania. Zdaniem W. Okonia zdolność przejawia się w łatwości i niezawodności pobierania i przetwarzania informacji, umiejętności
podejmowania decyzji oraz w skutecznym, samodzielnym i twórczym działaniu. W. Panek
zdolnościami nazywa właściwości psychiczne funkcjonalnie związane z podłożem organicznym stanowiące stosunkowo trwałe, syntetyczne cechy osobowości człowieka, uformowane przez działanie i temu działaniu służące, czyli warunkujące sprawne i skuteczne wykonywanie prostych, złożonych i coraz bardziej skomplikowanych czynności i działań w procesie nauki i pracy.
W literaturze psychologicznej możemy spotkać się z różnymi podziałami zdolności.
J. Reykowski wyróżnia tzw. zdolności naturalne (uwarunkowane przede wszystkim czynnikami natury genetycznej ) oraz zdolności rzeczywiste (są wytworami uczenia się). Zdolności rzeczywiste powstają na podłożu zdolności naturalnych.
Niektórzy psychologowie wyróżniają zdolności specjalne i zdolności ogólne (inteligencję). Dla niektórych termin zdolności specjalne znaczy to samo co uzdolnienie.
B. M. Tiepłow uzdolnieniami nazywał szereg zdolności, które są potrzebne do pomyślnego wykonania pewnych działań. Dla S. Gerstmanna uzdolnienia to szereg zdolności, które są podstawą sprawnego a złożonego działania. Mówi więc o uzdolnieniach artystycznych w ogóle – wężej muzycznych, plastycznych, technicznych, teoretycznych itp.
Współcześni psychologowie zgodnie podkreślają, że nie ma wrodzonych zdolności oraz ogólnych uzdolnoeń. Istnieją jedynie zadatki będące organicznymi i dziedzicznie utrwalonymi przesłankami rozwoju zdolności człowieka. Zadatki te stanowią jedynie materialne podłoże przyszłych zdolności. Na rozwój zdolności ma wpływ nie tylko ilość wiedzy, ale również jej jakość.
Talent – zdaniem B. Hornowskiego – to swoiste połączenie różnych uzdolnień, które
stwarzają możliwość twórczego wykonywania jakiegoś zadania na najwyższym poziomie.
A.J. Tannenbaum twierdzi,że talent jest wynikiem interakcji pięciu czynników: zdolności ogólnych, zdolności specjalnych, pozaintelektualnych warunków wewnętrznych, czynników środowiskowych i czynników losowych. Z definicji tej skorzystał J. Strelau, który przez talent rozumie wybitne zdolności i (lub) specjalne urzeczywistniające się dzięki interakcji z innymi czynnikami (wewnętrznymi i wewnętrznymi) w określonej działalności człowieka.
Niektórzy z psychologów obok pojęcia talent wyróżniają pojęcie genialność.B.Hor –
nowski genialność rozumie jako wysoki poziom zdolności przejawiających się w tworzeniu czegoś zupełnie nowego i ważnego. Uzdolnienia geniusza tworzą zawsze określony profil;
pewne zdolności mogą być wysoko rozwinięte, podczas gdy inne wykształcają się tylko w słabym stopniu.
Z opisanymi przeze mnie pojęciami ściśle związane jest pojęcie uczeń szczególnie zdolny. Podobnie jak poprzednie, nie ma ono jednoznacznej definicji. Poza tym w literaturze
psychologicznej możemy spotkać się z różnymi określeniami, m.in.: geniusz, dziecko utalentowane, dziecko wybitnie uzdolnione, dziecko bardzo inteligentne i „cudowne dziecko”.
M. Rataj mówiąc o uczniach uzdolnionych ma na myśli występowanie u nich zespołu zdolności, a więc zespołu predyspozycji osobowości wyróżniających ich możliwości w zakresie uczenia się, osiągania wysokiego poziomu w różnych dziedzinach działalności, wysoce efektywnego wykonywania zadań oraz wnoszenia do rozwiązywanych problemów
i realizowanych zadań elementów własnej twórczości. W badaniach psychologów nad uczniami zdolnymi coraz większą uwagę zwraca się nie na wysoki iloraz inteligencji, lecz na to, czy są to uczniowie twórczy, czy nie. T. Lewowicki uważa, że myślenie twórcze jest podstawą wszelkich zachowań twórczych, co ma istotne znaczenie dla praktyki szkolnej.Stosowanie metod uczenia się problemowego sprzyja rozwojowi płynności i giętkości myślenie (cech myślenia dywergencyjnego – twórczego).
E. Gondzik uczniami wybitnie zdolnymi nazywa tych, którzy poza wysoką inteligencją ogólną wyróżniają się w karierze szkolnej możliwością osiągnięć twórczych w jakiejkol -
wiek dziedzinie społecznie użytecznej (udział w konkursach, olimpiadach);
wyróżniają się ponadto twórczą wyobraźnią, wybitnymi zdolnościami specjalnymi, łatwością uczenia się, szerokomi zainteresowaniami oraz dozą samokrytycyzmu i pracowitością. Zdaniem W. Panka uczeń szczególnie zdolny to taki uczeń, który w sytuacjach szkolnych wykazuje lepsze przystosowanie się do nich dzięki stosunkowo dużej zdolności rozwiązywania problemów, myśleniu twórczemu, osiąganiu wysokich rezultatów w nauce, wykazywaniu wszechstronnych lub specjalnych uzdolnień, żywej wyobrażni, bogatym lecz ukształtowantm zainteresowaniom oraz własnemu specyficznemu sposobowi uczenia się, powiązanemu z umiejętnościami korzystania z różnych ponadobowiązkowych źródeł wiedzy.
Wydaje się,że dzięki tej definicji nauczycielom łatwiej jest wyróżnić w swojej klasie
uczniów szczególnie zdolnych. Niestety, istnieją jeszcze nauczyciele, którzy za główny składnik zdolności ucznia uznają uzyskiwane przez niego oceny. Z wielu przeprowadzonych,
przez polskich psychologów, badań wynika, że wśród uczniów szczególnie zdolnych są tacy, którzy otrzymują niskie i bardzo niskie wyniki w nauce.Różne są tego przyczyny. Jedne tkwią
w niewłaściwej organizacji szkoły i jej programów oraz stosunku nauczyciela do dziecka. Inne mogą tkwić w sytuacji domowej lub stosunkach panujących w klasie. Kolejne tkwią w samym uczniu (m.in.łatwe zniechęcanie się trudnościami i niechęć do ich pokonywania, nadpobudliwość psychoruchowa i emocjonalna).
Jak więc postępować, aby nie stracić jednostek uzdolnionych? Odpowiedź na to pytanie nie jest łatwa i nie da się jej dostosować do każdego dziecka. Poza tym bardzo trudno
wskazać konkretne wskazówki dla rodziców i nauczycieli. Należy pamiętać, aby nie zmuszać dziecka do szybszych postępów niż te, na które pozwala właściwy mu poziom funkcjonowania, dopingować je do osiągnięć nie tylko w szkole lecz również w innych dziedzinach. Uczeń zdolny nie może być pozostawiony sam sobie. Powinien być wychowywany w atmosferze aktywnego uczestnictwa i działania, w poczuciu przygody intelektualnej i własnych twórczych poszukiwań.
Z badań wynika, że aby uczeń uzdolniony osiągnął wysokie wyniki rodzice powinni
przypisywać pozytywną wartość wykształceniu, orientować się w możliwościach własnego dziecka. W wyniku badań stwierdzono, że w rodzinach uczniów zdolnych, dobrze uczących się, rodzice systematycznie i od wczesnego dzieciństwa dbali o rozwój dziecka. Polegało to
na świadomym dobieraniu specjalnych zabawek i organizowaniu zabaw tak, aby pobudzały rozwój myślenia i rozszerzały zakres wiadomości oraz były okazją do korzystania, w toku działania, z posiadanej wiedzy i umiejętności. Gdy dziecko poszło do szkoły rodzice szczególnie dbali, by poza nauką miało czas na zabawę i zajęcia pozaszkolne wynikające z zainteresowań dziecka.
Zdarza się, w niektórych szkołach, że aktywność intelektualną ucznia i jego wyróżniającą się indywidualność uznaje się za uciążliwą i kłopotliwą. W ten sposób najbardziej wartościowe jednostki zostają spychane na margines szkoły, a w dalszej konsekwencji – poza nią. Co zrobić, żeby do tego nie dopuścić? Jaki powinien być nauczyciel, aby umiał dostrzec ucznia zdolnego i właściwie kierować jego rozwojem?
Dziś jeszcze trudno udzielić jednoznacznych i pełnych odpowiedzi na te pytania.
Uważam, że nauczyciele powinni posiadać rozległą wiedzę dotyczącą rozwoju i możliwości intelektualnych swoich uczniów oraz znajomość środowiska rodzinnego ucznia. Studia nauczycielskie powinny zapoznawać przyszłych nauczycieli z zasadami twórczego kształcenia i pracy z uczniem szczególnie zdolnym.
W. Panek – opierając się na własnych spostrzeżeniach i badaniach – zwraca uwagę na kilka
uwarunkowań, jakie powinien spełniać nauczyciel pracujący z uczniem szczególnie uzdolnionym. Jako najważniejsze wymienia: działalnośc nauczyciela zawsze powinna być twórcza, nauczyciel powinien rozumieć, że jego praca to służba poznaniu, które staje się
podstawą kształcenia i kształtowania jego osobowości. Prowadzone przez niego nauczanie
powinno zawierać się w podmiotowości, tożsamości i autonomii człowieka. Nauczyciel ucząc i wychowując ma szansę wykreować człowieka niepowtarzalnego i innowacyjnego. Na takiego człowieka oczekuje współczesne społeczeństwo.
|
