„NAJWIĘKSZE PRZESZKODY DLANIEPEŁNOSPRAWNYCH LEŻĄ W SERCACH OTACZAJĄCYCH ICH LUDZI”
(PHIL BOSMANS)
Pojęcie „jakości życia”, które z powodzeniem funkcjonuje w języku codziennym jest łatwiejsze do intuicyjnego zrozumienia, niż naukowego zdefiniowania. W najczęstszym zrozumieniu „jakość życia” jest kategorią zbiorczą, na którą składają się: samopoczucie psychiczne i fizyczne, byt materialny, stosunki międzyludzkie, możliwości rozwoju osobistego, podmiotowość, warunki prawne i ekonomiczne.
Dodatkowe parametry wnosi do rozważań nad jakością życia kontekst choroby i niepełnosprawności, choć na ogół podkreśla się, że na jakość życia osób niepełnosprawnych mają wpływ te same czynniki, które dotyczą osób zdrowych i sprawnych. Aby mogły być one jednak osiągnięte, muszą być spełnione pewne warunki (działania podjęte przez różne formalne i nie formalne systemy wspomagania), odnoszące się na ogół do bardzo konkretnych wymiarów funkcjonowania człowieka. (A.Ostrowska, 1999, s.84).
Funkcjonowanie osób niepełnosprawnych jest bardzo uzależnione od barier, które napotykają na swojej drodze, a które powodują ograniczenia, trudności i problemy.
Bariery te możemy sklasyfikować następująco:
a.bariera psychospołeczna
b.bariera ekonomiczna
c.bariera architektoniczna
Bariera psychospołeczna
Czynniki kształtujące zarówno postawy osób zdrowych wobec niepełnosprawnych, jak też postawy tych ostatnich wobec własnego kalectwa, mieszczą się w różnych klasyfikacjach. We wszystkich tych działaniach duże znaczenie przypisuje się uwarunkowaniom będącym rezultatem oddziaływań socjalizacyjnych. Ciągłość procesu przekazywania dziedzictwa kulturowego ma niewątpliwie związek z postawami ujawnianymi obecnie wobec inwalidztwa, zarówno przez osoby zdrowe, jak i przez samych niepełnosprawnych. Uwarunkowania tkwiące u podstaw utrzymywania się niektórych przejawów tych podstaw przez całe wieki muszą mieć bardzo trwały i mocno determinujący charakter. Dla ukonstytuowania postaw konkretnego pokolenia decydujące są zinterioryzowane zwłaszcza we wczesnych okresach życia, kulturowe wzory tych postaw oraz charakterystyczny dla nich sposobów reagowania.
Przyczyną zaburzeń relacji pomiędzy ludźmi zdrowymi a osobami niepełnosprawnymi jest fakt, że człowiek skłonny jest ulegać pewnym stereotypom wyglądu i funkcjonowania innych ludzi, a w związku z tym wielka inność budzi w nich niepokój bądź zdziwienie. A zatem ma skłonność, by traktować z dystansem ludzi trochę inaczej wyglądających lub funkcjonujących, aby nie zaburzać swojego poczucia bezpieczeństwa.
Barierą psychiczną jest lęk, który człowiek odczuwa na myśl o chorobie i kalectwie, bo przecież mogą zagrażać także jemu i jego najbliższym. Instynkt samozachowawczy skłania go więc do zachowania dystansu wobec osób niepełnosprawnych. Niekiedy ludzie są nawet skłonni do współczucia czy udzielenia anonimowej pomocy tym osobom, ale kontakt bezpośredni, bliski, uważają za niepotrzebny i zbyt trudny dla siebie.
Barierą psychiczną jest też sam fakt jaki przyjęli rodzice, że ich dziecko jest osoba niepełnosprawną tuz po narodzeniu lub w trakcie zaistnienia tego faktu w trakcie życia. Stwierdzenia niepełnosprawności „wywołuje często w samych rodziców bolesne poczucie niespełnionej samorealizacji a nawet czasami konflikt miedzy niechęcią do takiego dziecka a uczuciami rodzicielskimi”. (M.Witkowska, 1993, s. 48)
Bariera ekonomiczna
Aspektem jakości życia, który najsilniej związany jest z pozycją społeczna jest byt materialny, ekonomiczny. Wbrew potocznym poglądom dochody większości gospodarstw domowych osób niepełnosprawnych nie są uderzająco niższe niż przeciętnych polskich rodzin. W 1995 roku poziom dochodu na osobę był niższy średnio o ok.6% od przeciętnej w gospodarstwach domowych w ogóle. Sytuacja materialna pogarszała się jednak wyraźnie w tych rodzinach, w których osoby niepełnosprawne nie mają uprawnień inwalidzkich. Dotyczy to w znacznej mierze rodzin z dzieckiem niepełnosprawnym.
Jednak faktem jest też, że budżety tych rodzin są bardziej napięte ze względu na specyficzna strukturę ich potrzeb, wymuszoną stanem zdrowia. Zwiększone zapotrzebowanie na opiekę medyczną, a także wielu innych usług, przy postępującej ich komercjalizacji i wzroście cen sprawia, że rodziny z osobą niepełnosprawną muszą przeznaczać na te cele około trzykrotnie większą część swoich dochodów niż ma to miejsce w pozostałych rodzinach w naszym kraju.
Przekształcenie społeczno-ekonomiczne zachodzące w naszym kraju i wycofywaniu się państwa funkcji opiekuńczych zmusza więc rodziny osób niepełnosprawnych do znacznie większego wysiłku i mobilizacji wszystkich swoich zasobów aby utrzymać swoje funkcjonowanie na zbliżonym poziomie. Pomimo tych nieraz heroicznych wysiłków, rodziny osób niepełnosprawnych czują się bardziej zagrożone biedą, a także mniej optymistycznie postrzegają swoją przyszłość. (A.Ostrowska, 1999, s. 85-93)
Bariera architektoniczna
W naszym kraju przez dziesięciolecia odzwyczajano społeczeństwo od spotykania osób niepełnosprawnych w urzędzie, w pracy, na ulicy. Tworzono im specjalne ośrodki podkreślając przy tym wspaniałość systemu. Z nieobecności osób niepełnosprawnych w społeczeństwie czyniono przedmiot propagandy- u nas nie ma osób niepełnosprawnych, jesteśmy idealni. Stąd wywodzi się smutna konsekwencja: nie trzeba było przystosowywać do nich budynków ani innych miejsc lub urządzeń w społeczeństwie, skoro ich miejscem były ośrodki poza społeczeństwem. Skutki tamtych czasów przejawiają się w postaci braku przystosowanych krawężników, przejść dla pieszych, autobusów komunikacji miejskiej czy podjazdów do budynków użyteczności publicznej. Szczególnie chodzi też o wyposażenie mieszkań w odpowiednie instalacje sanitarne, sprzęt domowy, sprzęt rehabilitacyjny, minimalizację ostrych podjazdów, specjalnych podjazdów, montażu wind w budynkach wielorodzinnych i instytucjach publicznych.
Pobyt dziecka niepełnosprawnego w szkole wiąże się także z wieloma różnymi problemami. Począwszy od podjazdu, szerszych drzwi, odpowiednich ławek, windy do przemieszczania się między poziomami po fachową pomoc w obsłudze osobistej.
W ostatnich kilku latach dość dużo się zmieniło w podejściu do problemów natury architektonicznej. Na przejściach dla pieszych pojawiła się sygnalizacja dźwiękowa tak ważna dla osób niewidomych, w komunikacji miejskiej światełka sygnalizujące niesłyszącym zamykanie i otwieranie się drzwi. Coraz częściej widać autobusy niskopodwoziowe. Istotne jest przystosowywanie krawężników. Jednak to i tak jeszcze za mało. Taką prozaiczną barierą architektoniczną może być np. brak przycisku do windy na odpowiedniej wysokości, za wąskie drzwi w toaletach publicznych czy chociażby podjazdu do sklepu czy apteki. Tych przykładów można wymienić bardzo dużo. Jednak ważna jest w tym wszystkim idea integracji, za którą muszą iść głębokie zmiany na lepsze.
Opracowała: Jolanta Szlachcikowska
