W celu osiągnięcia przez uczniów umiejętności sprawnego posługiwania się językiem ojczystym stosuje się różne formy ćwiczeń w mówieniu i pisaniu.
Ilustracja jako forma pracy z tekstem
1. Metody pracy z tekstem
2. Formy pracy z tekstem
3. Ilustracje i obrazy ( definicje, różnice )
4. Ćwiczenia z ilustracją z podręcznika, książki element oraz samodzielnie wykonaną pracą plastyczną.
W celu osiągnięcia przez uczniów umiejętności sprawnego posługiwania się językiem ojczystym stosuje się różne formy ćwiczeń w mówieniu i pisaniu.
Jedna z form jest praca z tekstem literackim, który pobudza aktywność dziecka, stany emocjonalne, skojarzenia treści z doświadczeniami czytelnika (dziecka). Opracowując utwór literacki uczniami należy starać się uwzględnić również jego wychowawczo- dydaktyczne oddziaływanie na czytelnika (wzbogacenie słownictwa oraz zwiększenie wrażliwości na walory estetyczne).
Ad 1
W pracy z tekstem literackim stosuje się różnorodne metody:
a) metody poszukujące – zwane też problemowymi; w nich wyodrębniamy metody heurystyczne tj. pogadanka, dyskusja, gry dydaktyczne.
Wymagają od ucznia aktywnego udziału w lekcji samodzielnej pracy, często pracy badawczej, a od nauczyciela odpowiedniego zorganizowania środowiska dydaktycznego i kierowania procesem. Aktywność polega tu na analizie syntezie porównawczej, uogólnianiu, abstrahowaniu.
Metody te prowadzą do wzbogacenia wiedzy kształtowania pojęć, poznawania procesów, zjawisk do wyjaśnienia związków i zależności do ustalenia skutków i przyczyn.
Pogadanka humanistyczna polega na rozmowie nauczyciela z uczniami.
Nauczyciel jest w rozmowie osobą kierującą zmierzając do osiągnięcia znanego sobie celu. Stawia pytania , a uczniowie odpowiadają.
W klasach niższych ma uzasadnienie, gdy nauczyciel odwołuje się do doświadczeń, przeżyć dzieci z życia osobistego, rodzinnego, życia lokalnego środowiska. Pytania , które muszą być jasno stawiane. Często pogadance towarzyszy demonstracja obrazów, filmów, przeźroczy, modeli lub okazów.
Zadane pytania mogą kierować aktywność na opis przedmiotu, zjawiska lub opowiadanie przebiegu wydarzeń, poszukiwanie przyczyn, skutków , wyjaśnienie postępowania.
Przeprowadza się z klasą w całości.
Dyskusja – wymiana poglądów na określony temat. Wdrażać do rozumienia mowy nauczyciela i kolegów.
Wdrażamy również do uzasadnienia własnych pomysłów, sądów i przypuszczeń.
Doskonali myślenie. W nauczaniu początkowym jest to tylko przybliżenie ucznia do dyskusji.
b) Metody podające zw. informacyjnymi oparte na przekazie nauczyciela posługując się różnymi formami przekazu (obraz, słowo, film) dostarcza określonych wiadomości np. o gatunku utworu, krótkiego życiorysu, wyjaśnień.
Wzbogacenie wiedzy o charakterze informacyjnym. Wzbogacane przez ilustracje, żywe obrazy itp.
W skład metod podających wyróżnia się opis, opowiadanie i wyjaśnienie.
c) Metody eksponujące organizowanie przeżyć emocjonalnych dzieci, a na tej podstawie procesu oceniania wartości. Służą realizacji zadań wychowawczych dziennikowych, aktywności emocjonalnej i artystycznej, estetycznej. W metodzie nauczania początkowego chodzi o kształt opinii uczniów wdrażanie do procesu wartościowania postępowania ludzi – etyka.
Wywołują uczenie się przez przeżycia emocjonalne przez oddziaływanie dzieła na odbiorze.
Małe dzieci doznają przeżyć w trakcie słuchania wyrazistego żywego słowa, tzn. wypowiedzi uwzględniającej analizę tekstu i podtekstu mówiącego.
Stymulują rozwój językowy dziecka nie tylko poprzez analizę tekstu i podtekstu czego wyrazem jest słowna ekspresja, lecz również kontakt z ilustracją, obrazem.
d) Oparte na działaniu uczenie, rozwój języka w wypowiedzi wielozdaniowej i w rozmowie dokonuje się przez stosowanie w nauczaniu metod praktycznych polegających na uczeniu się w toku działania, na stosowanie reguł, zasad w zabawie i w pracy.
Metody praktyczne wiążą się z eksponującymi, które stymulując działanie, porządkują jego przebieg, wspomagają konkretyzują przeżyć emocjonalnych przez zastosowanie pewnych środków dydaktycznych.
Ważna tu jest organizacja pracy ucznia. Ta grupa metod w pracy z tekstem jest najtrudniejsza.
Ad 2
Formy pracy z tekstem.
W pracy z tekstem w kl. I-III możemy wyróżnić kolejno występujące po sobie zasadnicze czynności:
- przygotowanie uczniów do czytania tekstu
- zapoznanie z treścią tekstu
- analiza i interpretacja tekstu
- podsumowanie pracy z tekstem
- własna aktywność uczniów związana z treścią poznanego tekstu
Praca nad tekstem może dotyczyć problematyki rzeczowej utworu, jego fragmentu, czy specjalnie dobranego tekstu, w celu frazeologicznej czy syntaktycznej oraz ortograficznej.
Ćwiczenia te wiążą się z ćwiczeniami w mówieniu i pisaniu. Wzbogaceniem czynnego słownika uczniów , widoczne jest tylko w ich wypowiedziach ustnych lub pisemnych.
W trakcie pracy nad tekstem możemy wyróżnić dwa rodzaje pracy z tekstem. Jeden rodzaj pozwala na ujmowaniu poznanej treści i nowych własnych połączeń, na rozbijaniu wątku myśli autora i splataniu ich w inne całości.
Rodzaj drugi stanowią takie formy ujęć ,które zachowują granice nakreślone przez autora, operują całością przez niego wytworzoną, nie stosując się poza nią , po jej dokładnym zrozumieniu wybiegać.
Ten rodzaj występuje z jednej strony – jako swobodne odtwarzanie treści, z drugiej – jako swobodne odtwarzanie treści ilustracji (np. w inscenizacji).
A oto propozycje form pracy z tekstem literackim wykorzystywanych najczęściej w procesie dydaktycznym z zakresu edukacji polonistycznej:
a) Cytowanie ze zrozumieniem – to forma pracy, która polega na uchwyceniu sensu czytanego tekstu uzależniona od zrozumienia przez czytającego pojedynczych słów oraz kojarzenia w logiczne struktury.
b) Rozmowa na temat przeczytanego tekstu – to najłatwiejsza forma pracy z tekstem, gdyż występuje rozmowa, która służy obustronnemu wyjaśnieniu potrzebnych informacji uzyskanych z treści przeczytanego tekstu.
c) Wyodrębnienie postaci, ich zachowania się oraz wyrażanie stosunku dzieci do postaci utworu – tą formą pracy łączy się z poprzednią, a wyodrębnienie postaci ma na celu przygotowanie do charakterystyki postaci zarówno pod względem wyglądu zewnętrznego jak i cech wewnętrznych.
d) Wypowiadanie się na temat ilustracji w książce – to forma pracy, która polega na ustaleniu związku tekstu z ilustracjami oraz związku tekstu z przeżyciami uczniów. Stosuje się ją w opracowaniu tekstu z podręcznika oraz lektur.
Przy stosowaniu tej formy pracy spotykamy się z pojęciem ilustracji. Otóż ilustracje to forma plastyczna, która wykonana jest dowolną techniką plastyczną (kreska, rysunkiem, barwną plamą lub fotograficzną) dodana w celu wyjaśnienia , uzupełnienia tekstu. Obok pojęcia ilustracji spotykamy się też z innym określeniem – obraz.
Obraz to przedstawienie na płótnie, popierze, desce co stanowi samo przez się określoną treść i nie musi mieć związku z tekstem.
e) Ustalenie kolejności zdarzeń w opowiadaniu i historyjki obrazkowej jako ćwiczenia do ustalenia akcji, ta forma pracy stosowana jest w utworach fabularnych i o takiej strukturze, gdzie uczniowie mogą wyodrębnić kilka zdarzeń.
f) Omówienie miejsca akcji – forma ta ma podobny przebieg jak w poprzedniej formie, gdyż zdarzenie dzieje się w jakimś miejscu i jest jedną z trudniejszych form ponieważ wyodrębnienie czasu i przestrzeni występują w dzień później. Należy więc dobierać teksty takie , w których określony jest czas i miejsce w sposób jasny.
g) Opowiadanie treści czytanych tekstów oraz układanie opowiadań twórczych dotyczących dalszych losów bohaterów. Ta forma pracy wymaga gruntowego omówienia tekstu. W osiągnięciu pewnej sprawności w układaniu opowiadań twórczych pomaga wyobrażeniu i własne przeżycia ucznia.
h) Ilustrowanie treści czytanego tekstu wytworami plastycznymi uczniów. To syntetyzujący sposób opracowania tekstu, dzięki któremu uczeń mający pewne trudności w słownym komunikowaniu się może wyrazić swoje uczucia, myśli. Forma ta wymaga dużego wysiłku myślowego ponieważ uczeń musi złożoną strukturę tekstu rozłożyć na elementy i wybrać fragmenty treści stanowiący całość.
i) Wskazywanie postaci w utworach to forma, która dotyczy wskazywania postaci głównych i drugoplanowych, ułatwia wyodrębnienie cech charakterystycznych oceniania postaci.
j) Wyszukiwanie w tekście fragmentów na temat określony przez nauczyciela – forma uzależniona od poziomu dydaktycznego uczniów, charakteru utworu i aktualnie realizowanego ćwiczenia w mówieniu i pisaniu.
k) Inscenizowanie tekstu – to forma o charakterze analityczno-syntetycznym i polega na artystycznej interpretacji tekstu literackiego. Efektywność tej formy zależy od umiejętności czytania ze zrozumieniem. to Najtrudniejsza forma pracy w kształceniu.
l) Czytanie z podziałem na role – ten rodzaj ćwiczeń w czytaniu jest zarazem formą pracy z tekstem oraz ważnym etapem w przygotowaniu inscenizacji utworu literackiego (np. baśni).
Ad 3
Wykorzystanie prac plastycznych wykonanych przez uczniów samodzielnie.
Jedną z najważniejszych form aktywności twórczej dziecka jest forma aktywności plastycznej. Na podstawie dziecięcej ilustracji można przeprowadzić wiele różnorodnych ćwiczeń np.:
- wyrobienie spostrzegawczości
- poszerzenie wiedzy i wzbogacenie słownictwa ucznia
- kształcenie umiejętności porządkowania zdarzeń wg. obrazków zgodnie z treścią poznanego utworu
- doskonalenie cichego czytania ze zrozumieniem poprzez odszukiwanie w tekście fragmentów będących podpisami do obrazków
- komponowanie własną fabułę do wykonanej pracy plastycznej
- konstruowanie opowiadania w oparciu o cykl wykonywanych samodzielnie prac plastycznych
- wykonanie ilustracji tak zwanych dwóch twarzy „dobrej i złej” jako element do oceny postaci
- wykonanie rysunków lub malunków przedstawiających ciekawe fragmenty poznanego utworu literackiego
- konkurs na projekt scenografii i kostiumów w celu przygotowania do inscenizacji tekstu literackiego. Aktywność plastyczna uczniów jest bardzo szczególną formą pracy z tekstem literackim. Jej znaczenie jest ogromne tak w procesie dydaktycznym jak i wychowawczym oraz kształceniu estetycznym, emocjonalnym i językowym. Spełnia w życiu dziecka co najmniej trzy zasadnicze funkcje:
a) jest osobistym i atrakcyjnym sposobem przyswajania świata
b) wprowadza dziecko w kulturę plastyczną
c) stymuluje jego osobowość i formuje w nim niepowtarzalny, wewnętrzny świat.
Dziecko pochłania sam proces działania twórczego, w którym znajdują ujście pragnienia, fantastyczne marzenia, chęć mówienia o sobie.
Problematyka prac plastycznych w młodszym wieku szkolnym jest ściśle związana z zainteresowaniami i potrzebami psychicznymi dzieci. Jest wyrazem kształtujących się postaw moralno-społecznych.
Wytwory plastyczne dziecka to ciągła próba utrwalania wiedzy o świecie oraz dostępna forma interakcji i komunikacji.
Najczęściej wykorzystuje się prace plastyczne wykonane samodzielnie przez uczniów po skończonej lekturze głównie do sprawdzenia stopnia opanowania utworu.
Ilustracja wykonana samodzielnie przez dzieci w procesie dydaktycznym jest łatwo dostępna i posłużyć się nią można w dowolnie dobranym momencie - przed, w czasie i po lekturze, zależnie od zadań jakie ma do spełniać.
Należy również wspomnieć, że procesowi ekspresji plastycznej towarzyszą zazwyczaj przeżycia artystyczne małego twórcy. Odkrywa, że kreska, plama może być znakiem, a środki plastyczne – językiem za pomocą którego można opowiadać swoje doznania.
Ta forma pracy przydatna jest w pracy z dziećmi mającymi trudności w słownym lub pisanym komunikowaniu się z otoczeniem. Jest również bardzo lubianą formą pracy dzieci klas kształcenia zintegrowanego.
Literatura
H. Mystkowska „Dobór metod i form pracy w rozwijaniu języka ucznia I klasy
W-wa Oświata i Wychowanie 7(4/0) 1978r.
J. Kulpa „Nauczanie języka polskiego w szkole podstawowej NK W-wa 1947r.
„Praca nauczyciela i ucznia w klasach I-III”
praca zbiorowa pod redakcją M. Lelonka i T. Wróbla
WsiP W-wa Warszawa 1990r.
M. Radwiłowicz „Metodyka nauczania początkowego
Z. Morawska WsiP w-wa 1986r.
mgr Joanna Górnicz
|
