Samodzielne odkrywanie przyrody jest doskonałym punktem wyjścia do przeprowadzania obserwacji, eksperymentów i badań, do tworzenia opowiadań, pisania wierszy, do zabaw przy muzyce i dźwiękach dochodzących z otoczenia. Dzieci są bardzo wrażliwe na piękno, przeżycia estetyczne związane z przyrodą są nieodzowne dla wzbogacenia ich osobowości.
Metodą pomagającą w realizacji tych zadań, kształtowaniu postaw twórczych, jest drama. Ćwiczenia dramowe rozwijają zdolności spontanicznego wyrażania myśli, uczuć i pomysłów poprzez gest, mimikę, pantomimikę oraz mowę. Pobudzają zarówno wyobraźnię, jak i ekspresję ruchowo - mimiczną oraz werbalną. Ćwiczenia te w młodszych klasach mają na celu niwelowanie lęku przed "byciem w roli", uczenie współpracy w grupie, pomoc w odreagowaniu nagromadzonych napięć. Dzieci w tym wieku mają charakterystyczną dla swojego okresu chęć naśladownictwa oraz zabaw tematycznych, dlatego nowoczesny, nowatorski nauczyciel powinien w swojej pracy jak najczęściej wykorzystywać techniki dramowe, które angażują całą osobowość małego dziecka.
Przedstawię kilka scenariuszy zajęć związanych z lasem i jego ochroną, prowadzonych metodą dramy.
Środki: chusteczka, magnetofon, kaseta z nagraniem, kartki z tekstem, kartony, klej, taśma klejąca
Techniki dramowe: wywiad, rzeźba, spacer w wyobraźni, etiudy pantomimiczne, limeryk
Zajęcia odbywają się w terenie.
1. Zabawa "Znajdź wśród drzew swego przyjaciela"
U: rozchodzą się po lesie parami i szukają takiego drzewa, które im najbardziej odpowiada. Jedno dziecko jest "asystentem" drugiego "przyrodnika", które ma zawiązane oczy chusteczką. Dziecko to obejmuje pień, dotyka kory, przykłada ucho do pnia, wsłuchuje się w życie drzewa - "asystent" w tym czasie obserwuje czynności "przyrodnika", pomaga mu zadając wcześniej przygotowane pytania: np. Czy kora jest śliska czy gładka?; Czy kora jest sucha czy wilgotna?; Czy są jakieś istotne pęknięcia kory?...Po zbadaniu drzewa "asystent" odprowadza "przyrodnika" kilka metrów od swojego drzewa i po odwiązaniu oczu zadaniem "przyrodnika" jest odnalezienie właściwego drzewa i podejście do niego. Po właściwym odnalezieniu (w razie trudności "asystent" pomaga) swojego drzewa "przyrodnik" obserwuje je: jaka jest kora, grubość drzewa, czy duże czy małe, rozłożyste czy nie... Następuje zamiana ról.
Gdy wszystkie dzieci zakończą obserwację, spotykamy się na pobliskiej polanie - omówienie ćwiczenia.
2. Spacer w wyobraźni
N: opowiada krótką historię:
Wyobraź sobie las...chodzisz między drzewami, dotykasz ich pnia. Wsłuchujesz się chwilę w ich ciszę, przyglądasz się i widzisz, że jedno jest wysokie, strzeliste, ledwo możesz dostrzec wierzchołek. Ich korony przypominają szerokie zielone czapy falujące z wiatrem. Inne drzewa stoją mocno, mają duży, szeroki pień, którego nie obejmie jedna osoba. Od takiego drzewa bije potęga i siła, dostojnie kołysze zieloną kopułą i zdaje się, że największa wichura nie może go złamać. Są również drzewa delikatne i kruche, cicho szumiące gałązkami na wietrze. Wyobraź sobie jeszcze przez chwilę las. A teraz wyobraź sobie, że ty jesteś drzewem. Przyjrzyj się, jakie drzewo jest w tobie.
3. Rzeźba
U: indywidualnie prezentują siebie jako drzewo.
4. Ożywienie rzeźb, etiudy pantomimiczne, stop klatka i wywiad
U: wchodzą w role swojego drzewa, poruszają się na wietrze, szumią - jedne wielkie, potężne inne małe, delikatne.
N: w stop klatce przeprowadza wywiad z drzewami.
U: na dany znak wychodzą z roli i siadają na polanie.
5. Szukanie roślin
N: dzieli dzieci na cztery grupy - każda otrzymuje dwie zagadki dotyczące roślin znajdujących się na danym terenie. Zadaniem dzieci jest odnalezienie wylosowanej rośliny i przygotowanie krótkiej informacji na jej temat, z uwzględnieniem charakterystycznych cech.
Jestem wysoką rośliną.
Moja kora jest koloru białego. (brzoza)
U: grupy rozchodzą się w poszukiwaniu wylosowanych roślin. Po odnalezieniu, przygotowują informacje dotyczące ich charakterystycznych cech. Spotykamy się ponownie na polanie, przedstawiciele grup nazywają swoje rośliny i omawiają je.
6. Limeryk
U: w tych samych grupach piszą limeryk dotyczący omawianych roślin, który po skończeniu prezentują pozostałym grupom. Na zakończenie wycieczki spacerujemy, wsłuchujemy się w dźwięki lasu, obserwujemy życie leśne. Jednocześnie zbierają dary lasu ( gałązki, liście, trawę...).
7. Praca plastyczna
U: po powrocie pracują w grupach - na dużych kartonach wykonują pracę plastyczną na temat "Las" wykorzystując zebrane podczas wycieczki materiały.
TEMAT: JAK ZBUDOWANY JEST LAS?
Cele operacyjne:
Uczeń:
- rozpoznaje i wymienia nazwy roślin i zwierząt leśnych;
- nazywa warstwy lasu;
- odnajduje informacje w materiałach źródłowych;
- wybiera informacje określające cechy charakterystyczne roślin występujących w różnych warstwach lasu;
- naśladuje ruchem i głosem zwierzęta leśne;
- podaje przykłady roślin i zwierząt każdej warstwy.
Środki: kartki z nazwami roślin, zielniki, atlasy, encyklopedia, duże kartony, magnetofon, płyta z nagraniem E. H. Grieg "Poranek z suity Peer Gynt", koperty z ilustracjami zwierząt,
Techniki dramowe: ćwiczenia darmowe, wprawki dramatyczne, zdjęcie, ożywiony obraz, improwizacje w rolach, wywiad, stop - klatka, "kula śnieżna".
PRZEBIEG ZAJĘĆ
1. Wprowadzenie do tematyki zajęć - "kula śnieżna"
U: swobodnie wypowiadają się na temat lasu na podstawie wycieczki.
N: rozdaje kartki i prosi o napisanie własnej definicji lasu.
U: w parach odczytują swoje definicje i tworzą wspólną definicję na nowej kartce, podobnie postępują w czwórkach, ósemkach., aż na dużym arkuszu powstanie wypracowana przez całą klasę definicja pojęcia "las". Następnie porównują ją z definicją z encyklopedii
2. Praca z materiałem źródłowym
U: losują kartki z nazwami roślin poszczególnych warstw - poziomka, jagoda, malina, leszczyna, dąb, brzoza, świerk. Każde dziecko, odszukuje wylosowaną nazwę w przygotowanych zielnikach, atlasach, przypominając sobie charakterystyczne cechy danej rośliny.
3. Zgadnij "Kim jestem?"- ćwiczenia dramowe
U: wchodzą w rolę i przedstawiają roślinę w pierwszej osobie np. jestem małą rośliną, mam małe smaczne owoce. Pozostałe dzieci odgadują, jaka to roślina.
U: po prezentacji stają na rozłożonych w klasie kartonach z wypisanymi warstwami lasu, każda roślina w odpowiedniej warstwie.
4. Tworzenie zdjęcia lasu
U: wszyscy jednocześnie przyjmują pozycję adekwatną do warstwy, którą reprezentują - zdjęcia.
N: wykonuje fotografie poszczególnym warstwom:
runo leśne - pozycja niska, leżąca;
podszyt - pochylają się, kucają;
drzewa - stoją.
5. Ożywianie obrazu lasu - improwizacje uczniów w roli
U: naśladują w rytm słuchanej muzyki - fragment Wiosny z "Czterech pór roku" Vivaldiego, życie lasu ( delikatnie poruszają się, szumią, uginają...).
N: przeprowadza wywiad z przedstawicielami poszczególnych warstw lasu w stop - klatce:
- jakie zwierzęta spotykasz?,
- czego lubisz słuchać?,
- kto ci zagraża?...
U: wychodzą z roli.
6. Poznawanie zwierząt - mieszkańców lasu
N: rozwiesza plansze warstw lasu, rozdaje uczniom koperty z ilustracjami zwierząt .
U: przyczepiają w odpowiednich miejscach ilustracje zwierząt.
7. Wprawki dramatyczne
U: prezentują wybrane zwierzę, naśladując je ruchem i głosem ( dzik, dzięcioł, jeleń, trzmiel...) w formie zagadki. Pozostali koledzy odgadują.
8. Podsumowanie
N: rozdaje dzieciom kartki, na których wypisane są znane im nazwy roślin i zwierząt (z różnych środowisk).
U: otaczają pętlą nazwy roślin i zwierząt leśnych, następnie podkreślają odpowiednimi kolorami rośliny i zwierzęta występujące w różnych warstwach.
- brązowym - w runie leśnym
- zielonym - w podszycie
- czarnym - drzewa
9. Pożegnalny chór - wprawki dramatyczne
U: wchodzą w role zwierząt i śpiewają ich charakterystycznym głosem znaną wszystkim melodię.
TEMAT: CZŁOWIEK - WRÓG CZY PRZYJACIEL LASU?
Cele operacyjne:
Uczeń:
- czyta ze zrozumieniem wiersz
- zna nazwy zwierząt żyjących w lesie
- buduje kilkuzdaniową wypowiedź na temat właściwego zachowania się w lesie
- wie, czym zajmuje się ekolog, leśnik, dziennikarz
- potrafi sformułować zobowiązanie dotyczące zachowania w lesie
Środki: wiersz H. Bechlerowej " Może zobaczymy", nagranie odgłosów lasu, rekwizyty: papiery, puszki, kartoniki..., obraz lasu namalowany przez uczniów, sylwetki ludzi wycięte z kartonu
Techniki dramowe: proste doświadczenia zmysłowe, improwizacje w rolach, stop klatka, wywiad, scenka improwizowana, płaszcz eksperta
PRZEBIEG ZAJĘĆ
1. Opowiadanie dźwiękowe - proste doświadczenie zmysłowe
N: prezentuje sekwencję dźwięków związanych z lasem ( szum wiatru, śpiew ptaków...).
U: U: słuchają z zamkniętymi oczami, ustalają, jakie dźwięki słyszeli oraz miejsce, które było celem wycieczki na niby.
2. Wiersz H. Bechlerowej "Może zobaczymy"- analiza, improwizacja w rolach, wywiad
U: cicho czytają wiersz i podkreślają nazwy roślin i zwierząt, jakie mogą zobaczyć w lesie. Głośno czytają te nazwy i zapisują na tablicy.
N: prezentuje obraz lasu namalowany przez dzieci na poprzednich zajęciach, prosi o przypomnienie warstw występujących w tym środowisku i głośno czyta wiersz.
Improwizacja w rolach
U: wchodzą w role poszczególnych zwierząt ( sarenka, wiewiórka, dzięcioł, mały ptaszek - klasa podzielona na 4 grupy ) i naśladując ruchem swoich bohaterów swobodnie poruszają się po sali - lesie. N: w stop klatce przeprowadza wywiad ze zwierzętami np.:
- Czy czujesz się w lesie bezpiecznie?
- Czym się żywisz?
- Kto jest twoim wrogiem?
- Jak sobie radzisz w zimie? ...
U: wychodzą z ról.
3. Rozmowa na temat życia zwierząt w lesie
N: Czy las jest zawsze taki spokojny i bezpieczny?
U: swobodnie wypowiadają się na temat zagrożeń czyhających na zwierzęta w ich środowisku.
4. Scenka improwizowana
N: dzieli klasę na 3 grupy. Każda grupa przygotowuje i prezentuje scenkę dotycząca niewłaściwego zachowania się ludzi w lesie korzystając ze słów kluczy
- piknik - rodzina - samochód - śmieci
- wycieczka - dzieci - scyzoryk - puszki
- młodzież - magnetofon - butelki - papierosy
U: przygotowują i prezentują scenki.
5. Tworzenie makiety "chorego" lasu
U: wyjmują z kartonu wcześniej przygotowane rekwizyty: papiery, puszki, kartoniki, rysunek scyzoryka, samochodu, butelki. i układają je na namalowany las ( praca rozłożona na podłodze ).
N: prowadzi rozmowę kierowaną na temat scenek i "nowego" wyglądu lasu po spotkaniu z niekulturalnymi ludźmi.
U: nadają tytuł nowej pracy np. "Chory las"
6. Płaszcz eksperta
U: losują kartki z nazwą grupy ekspertów, w której będą pracować (ekolodzy, leśnicy, dziennikarze)
N: pomaga wytłumaczyć czym zajmują się ekolodzy, leśnicy i dziennikarze.
U: pracują w grupach nad programem, jakie środki, akcje zorganizować, aby zmniejszyć zanieczyszczenie lasu i zapewnić spokój i bezpieczeństwo jego mieszkańcom.
Konferencja - grupy prezentują swoje programy, przedstawiciele "porządkują" zaśmiecony przez ludzi las (zdejmują położone wcześniej rekwizyty z obrazu lasu).
7. Podsumowanie zajęć
N: rozdaje dzieciom wycięte z kartonu sylwetki ludzkie i prosi o napisanie własnych zobowiązań dotyczących zachowania w lesie.
U: samodzielnie piszą zobowiązania, czytają je głośno tworząc z sylwet łańcuch przyjaźni i bezpieczeństwa. Otaczają tym łańcuchem obraz "zdrowego i czystego lasu".
TEMAT: CHROŃMY LAS
Cele operacyjne:
Uczeń:
- wypowiada się na temat znaczenia lasu;
- określa prawidłowe i nieprawidłowe zachowanie się w lesie;
- wymienia zagrożenia, z jakimi może spotkać się las;
- prowadzi dyskusję na dany temat;
- chętnie improwizuje ruchem na podstawie tekstu;
- czyta tekst ze zrozumieniem.
Środki: plansze lasu, fragmenty opowiadania, arkusze papieru, farby, woda, pędzel,
Techniki dramowe: proste doświadczenia zmysłowe, scenka improwizowana, etiuda pantomimiczna.
PRZEBIEG ZAJĘĆ
1. Proste doświadczenia zmysłowe
N: prezentuje nagranie odgłosów lasu (śpiew ptaków, szum wiatru), oraz warkot samochodu, głośne rozmowy ludzi, krzyki dzieci.
U: słuchają nagrań z zamkniętymi oczami. Wypowiadają się na temat wysłuchanych dźwięków i innych zagrożeń, z jakimi może spotkać się las ze strony człowieka.
2. Tworzenie słoneczka zagrożeń
U: na paskach papieru wypisują zagrożenia, z jakimi może spotkać się las, następnie przyczepiają je na smutnej buzi tworząc w ten sposób słoneczko.
3. Odczarowywanie lasu
N: przywołuje motyw czarodzieja.
U: układają zaklęcia i czarodziejskie wyliczanki - "odczarowywanie" tego, co na skutek działalności człowieka zostało zniszczone, eliminowanie za pomocą czarów tego, co szpeci i niszczy naturalne środowisko.
N: pyta, czy czary pomogą, czy to my, ludzie musimy wziąć się do "roboty"?
U: odpowiadają na pytanie. Formułują wniosek, że to ludzie muszą dbać o las. Likwidują słoneczko znajdujące się na tablicy.
4. Scenka improwizowana
N: dzieli klasę na kilka grup. Każda grupa dostaje w kopercie fragment opowiadania związanego z zachowaniem w lesie.
U: przygotowują scenki na dany temat oraz improwizują zakończenie.
Grupa 1 - dzieci spacerują po lesie, w pewnym momencie chłopcy postanawiają zerwać kilka gałązek i wykorzystać je do swoich zabaw. Dziewczynka próbuje tłumaczyć im, dlaczego nie powinni tego robić, ale nie udaje się jej zmienić planów kolegów. Po jej wycofaniu się drzewo nagle przemawia ludzkim głosem. Mówi o tym, co czuje, czego się boi, jaka będzie jego przyszłość. Dzieci...
Grupa 2 - dzieci urządzają sobie piknik na skraju lasu. Hałasują, rozrzucają śmieci, zrywają zielone gałązki i liście, aby zbudować szałas. Obok stoi duże drzewo - dąb. Gdy jedno z dzieci próbuje wycinać na korze swoje inicjały, drzewo odzywa się protestując przeciwko kaleczeniu i zaśmiecaniu. Wówczas dzieci...
Grupa 3 - dzieci spacerują po lesie. Nagle dostrzegli duże mrowisko jego mieszkańców. Chłopcy zrywają gałęzie z pobliskiego drzewa i próbują dla zabawy zniszczyć je. Wystraszone mrówki rozbiegają się i ...
Grupa 4 - kilka dorosłych osób wybrało się do lasu, aby posiedzieć przy ognisku. Niestety, nie pomyśleli o tym, aby przygotować odpowiednio miejsce. Rozpalili ognisko nie zważając na pobliskie otoczenie (sucha trawa i zwierzęta tam żyjące). Podczas rozmowy nie zauważyli, że ognisko rozprzestrzenia się. Cierpią drzewa i uciekają zwierzęta....
N: w stop - klatce przeprowadza wywiad z drzewami występującymi w scenkach.
U: swobodnie wypowiadają się na temat obejrzanych scenek oraz prowadzą dyskusję nad ich zakończeniem.
N: zwraca uwagę na przedstawione uczucia ( ból, lęk, oburzenie) oraz ukierunkowuje wypowiedzi na konieczność ochrony środowiska naturalnego.
5. Etiuda pantomimiczna
U: wszyscy wyrażają ruchem i mimiką twarzy uczucia niszczonego drzewa, następnie prezentują drzewa zdrowe, zadowolone i szczęśliwe.
6. Zabawa ekologiczna " Drzewo smutne i wesołe"
N: przygotowuje cztery arkusze papieru, które podaje dzieciom. Objaśnia, na czym będzie polegała praca dzieci. Na dwóch arkuszach należy narysować drzewa smutne ( tzn. na pniu będzie zarys smutnej twarzy), na dwóch następnych drzewa uśmiechnięte, wesołe. Na rysunku należy pozostawić puste miejsca ( kwadraty, koła ) i wrysować w nie różne czynniki środowiska i wpływ człowieka, które hamują lub ułatwiają jego rozwój np. na drzewie smutnym powinno znaleźć się miejsce dla wichury łamiącej gałęzie, kopcącej fabryki, dzieci wycinających znaki na korze, buta zadeptującego sadzonkę. Należy pamiętać, aby rysunki były w odpowiednim miejscu, tzn. odpowiednio do działania czynnika na poziomie korzeni, pnia czy gałęzi.
U: na arkuszach rysują drzewa, uzupełniają rysunek o czynniki zagrażające lub ułatwiające jego rozwój.
7. Podsumowanie
N: rozdaje dzieciom kartki z w wypisanymi kryteriami: człowiek pielęgnuje las, człowiek niszczy las, oraz zdania:
- hoduje małe drzewka w szkółkach leśnych,
- usuwa uschnięte drzewa i sadzi nowe,
- buduje paśniki i dokarmia zwierzęta,
- zakłada na drzewach budki lęgowe,
- ogradza leśne mrowiska,
- zwalcza szkodniki,
- zaśmieca las,
- hałasuje i płoszy zwierzęta,
- niszczy grzyby trujące,
- zanieczyszcza powietrze leśne budując dymiące fabryki,
- buduje autostrady w pobliżu lasu,
- wycina drzewa i łamie gałęzie,
- jest sprawcą pożarów,
- niszczy korę drzew.
U: wypisują zdania we właściwym kryterium.
Bożena Puchalska
Szkoła Podstawowa nr 23 w Warszawie
