"Aby móc się realizować, trzeba się uczyć, a żeby dziecko chciało się uczyć, musi uwierzyć w siebie" (A.Warzecha).
Drama jest tą metodą pedagogiczną, która dzięki odwoływaniu się do indywidualności dziecka sprzyja wydobywaniu i rozwijaniu najbardziej pożądanych cech jego osobowości oraz wzmacnia wiarę w siebie.
Aktywność twórcza stanowi naturalną potrzebę biologiczną dziecka. Jego rozwój kieruje się w stronę świata ludzi dorosłych, stąd intensywna potrzeba naśladowania i identyfikowania się z człowiekiem dorosłym. Tę naturalną potrzebę rozwójową trzeba wykorzystać, podsuwając pożądane wzory do naśladowania, tworząc odpowiednie sytuacje i sprzyjającą atmosferę do twórczej aktywności. Drama umożliwia wykorzystanie naturalnej skłonności do naśladownictwa i zabawy, przez co rozwija nie tylko aktywność intelektualną, ale także emocjonalną i ruchową.
Teatr, gra aktorska czy zabawa werbalna są wyjątkową okazją do osiągnięcia sukcesu. Sytuacje takie stymulują do większego wysiłku, stają się motywacją do nowych wyzwań. A przede wszystkim dają poczucie wartości, godności i nadają sens własnej aktywności zarówno dziecku, jaki nauczycielowi.
Poprzez sięgnięcie do elementów zabawy i ekspresji drama pozwala na swobodny rozwój możliwości dziecka, czyni go twórczym i samodzielnym w rozwiązywaniu problemów. Prowadzona systematycznie pozwala na doskonalenie wewnętrznych możliwości dzieci:
percepcyjnych,
intelektualnych,
motywacyjnych,
społeczno-moralnych.
W zakresie percepcji drama wzbogaca kontakt ze światem za pomocą wszystkich zmysłów, które cywilizacja techniczna, niestety ogranicza i pozbawia wrażliwości. Ćwiczenie koncentracji poszczególnych zmysłów pozwala na ciągłe ich doskonalenie.
Rozwój procesów poznawczych kształtuje zainteresowania dziecka i w istotny sposób motywuje do nauki w szkole. Następuje rozwój uczuć wyższych i wzrost świadomości moralnej. Uświadomienie własnej struktury emocjonalnej pomaga stawać się odpowiedzialnym za swoje zachowania i decyzje.
Drama stwarza okazję do zadawania pytań, rozwiązywania problemów. Po określeniu przez nauczyciela sytuacji wyjściowej następuje swobodne rzucanie pomysłów, ustalenie scenariusza działań, ich ocena i analiza. Jest to cecha charakterystyczna dla postaw twórczych, o kształtowanie których upominają się współczesne koncepcje edukacyjne. Dzięki ćwiczeniom sprawności komunikacyjnych uczniowie stają się otwarci w kontaktach z innymi ludźmi. Analiza postaci trudnych i konfliktowych sprzyja w zdobywaniu podstaw ocen moralnych. Drama daje nauczycielowi możliwości niezwykłego kontaktu z dzieckiem, motywowania go do pracy nad rozwojem całej osobowości.
Wielkim atutem dramy jest fakt odwoływania się do indywidualności każdego dziecka, co sprzyja zaspokajaniu jego osobistych pragnień. Drama wdraża do samodzielności i aktywności, rozwija wyobraźnię, fantazję oraz plastykę ciała. Jako kontynuacja zabawy aktywizuje dziecko, rozbudza jego wyobraźnię, a przez to ułatwia i pogłębia przyswajanie treści i form językowych, rodzi sprzyjające warunki do kształtowania sprawności językowej.
Współczesna szkoła powinna świadomie i konsekwentnie organizować takie działania, które rozbudzą naturalną aktywność i postawę twórczą w każdym dziecku. Staje się to szczególnie ważne, gdy mamy do czynienia z małymi dziećmi. Są one bowiem spontaniczne, otwarte, nie obciążone stereotypami nauczania, obawą przez zbyt częstą represyjnością szkoły. Będą więc szybko wchłaniać przekazywane treści. Potrzeba komunikowania się jest na tym etapie niezwykłym elementem rozwoju dziecka. Stanowi warunek jakichkolwiek rezultatów jego działalności. Nie może być bowiem efektów bez porozumiewania się i przekazywania informacji. Komunikacja staje się tym bardziej niezbędna , kiedy dziecko w ramach zespołu zmierza do osiągnięcia wytyczonych, wspólnych celów.
W dramie można wyróżnić cztery podstawowe grupy zajęć. Są to według Gawina Boltona:
proste doświadczenia, wprawki dramowe, ćwiczenia dramowe, gry i inne formy artystyczne;
gry dramowe;
teat;
drama właściwa.
W pracy z dziećmi na etapie edukacji wczesnoszkolnej szczególnie przydatne są:
Proste ćwiczenia - ćwiczenia rozwijające wrażliwość zmysłów: słuchu, wzroku, dotyku, węchu i smaku, doskonalące refleks, polegające np. na rozpoznawaniu dźwięków, uważnym obserwowaniu otoczenia, naśladowaniu ruchów, rozpoznawaniu obiektów za pomocą dotyku, a pokarmów za pomocą węchu i smaku.
Wprawki dramowe - podczas których dzieci przypominają sobie wrażenia wzrokowe, słuchowe, smakowe, węchowe i dotykowe i swoje doświadczenia wykorzystują w nowych sytuacjach (rozwijanie wyobraźni). W tej grupie mieszczą się ćwiczenia intonacyjne, językowe (np. powiedz tak jak człowiek zdenerwowany, wesoły, smutny), ruchowe (np. chodzimy jak małpki, wspinamy się na stromą górę), mimiczne (np.wyrażanie za pomocą mimiki różnych uczuć: strach, radości, złości, itd.).
Ćwiczenia dramowe - zwykle dotyczą sytuacji, w których dochodzi do konfliktu. Wśród nich są ćwiczenia typu: "Dokończ opowiadanie" (np. nauczyciel lub dziecko rozpoczyna opowiadanie, dzieci kolejno rozwijają je, dodając po jednym zdaniu), "Zmień zakończenie opowiadania" (zmiana tragicznego zakończenia opowiadania na optymistyczne lub tworzenie własnej wersji zakończenia), praca w parach (np. wywiad z bohaterem opowiadania), scenki i sytuacje improwizowane (np. odtwarzanie sytuacji konfliktowej w sklepie, próba rozwiązania konfliktu w grupie rówieśniczej), inscenizacje improwizowane (uczniowie wchodzą w role bohaterów utworu, prezentują tekst własnymi słowami, ale zachowują się zgodnie z jego treścią).
Gry - rozwijają sprawność fizyczną i intelektualną, doskonalą refleks, koncentrację, aktywność dziecka oraz sprzyjają harmonijnemu rozwojowi. Jako wstępne ćwiczenia dramowe wykorzystywane są:
gry z wyobrażonymi przedmiotami (dzieci bawią się przedmiotami, które sobie jedynie wyobrażają np. piłką, skakanką);
gry w wyobrażonych sytuacjach (dzieci prezentują swoją reakcję na dowolny przedmiot zgodnie z poleceniem nauczyciela, np. zachwycasz się nim, uważaj, parzy!);
gry w wyobrażonej przestrzeni (dzieci za pomocą gestów i mimiki prezentują sytuację nakreśloną przez nauczyciela, np. zabłądziłeś w górach, szukasz drogi do domu, słyszysz czyjeś kroki: kto to może być?);
gry typu "powstawanie z niczego" (np. wyobraź sobie, że jesteś nasionkiem, kiełkujesz, rośniesz i wyrasta z ciebie kwiat);
gry matematyczne sprzyjające utrwalaniu pojęć matematycznych.
Inne formy artystyczne- rozwijają zdolności artystyczne dzieci. Należą do nich m.in. układanie opowiadań, tworzenie melodii do tekstów i tekstów do melodii, ilustrowanie utworów różnorodnymi pracami plastycznymi, malowanie obrazów słowami, układanie "swobodnego" tekstu, ilustrowanie muzyką opowiadań nauczyciela.
Dopiero, gdy dzieci dobrze opanują proste techniki dramowe, można zacząć przechodzić do trudniejszych technik i pracy w kilkuosobowych grupach.
Istnieje ponad dwadzieścia technik dramy. Przy ich wyborze należy pamiętać o konieczności dostosowania do potrzeb rozwijającej się psychiki, wieku uczniów oraz stopnia zaawansowania grupy. Przedstawię tu kilka technik, które również można z powodzeniem wykorzystywać do pracy z uczniami nauczania zintegrowanego.
Rola
Głównym sposobem pracy w dramie jest "bycie w roli". Najczęściej polega to na tym, że uczeń jest sobą w nowej, nie znanej dla niego, odmiennej od codziennego życia sytuacji lub stara się być w sytuacji postaci.
Rozmowa
Najprostszym sposobem bycia w roli jest rozmowa na określony, zadany temat. Podstawą dyskursu jest tu konflikt. Najbezpieczniejszą formą - spotkanie w zespołach dwuosobowych, rozgrywające się na kilku planach jednocześnie. Przebieg tego ćwiczenia organizujemy w ten sposób: partnerzy siadają naprzeciwko siebie na podłodze lub na krzesłach, ewentualnie rozmawiają stojąc. Mają wyraźnie określony czas pracy. Po zakończeniu ćwiczenia nauczyciel prosi o relację z rozmów na forum klasy.
Wywiad
Częstym sposobem pracy w roli jest wywiad. Może być prowadzony po cichu, intymny, dwuosobowy i oficjalny, prowadzony przez cała grupę z jedną czy kilkoma osobami. Kształci on trudną umiejętność zadawania pytań. Obie konwencje bycia w roli, rozmowa i wywiad, jako bardzo bezpieczne, nie wymagają umiejętności aktorskich; angażują emocjonalnie, rozwijają myślenie i wyobraźnię, doskonale nadają się do ćwiczeń w mówieniu.
Etiuda pantomimiczna
Jedną z form pracy w roli jest etiuda pantomimiczna ruchowa, z wyimaginowanym przedmiotem. Może to być zabawa w piłkę, strzelanie z łuku, mycie się, ubieranie, itp. Ćwiczenie to rozwija "elokwencję" ciała, uczy komunikatywności, wpływa na wyobraźnie, pomaga w koncentracji, ułatwia wchodzenie w role.
Improwizacja
O improwizacji można mówić, gdy jedna lub więcej osób otrzymuje rolę oraz temat i próbuje działać w związku z otrzymanym zadaniem. Podstawą jej jest tekst tworzony na gorąco, w trakcie rozwijającego się sporu czy konfliktu.
Inscenizacja
O inscenizacji (spektaklu) mówimy wtedy, gdy występuje wyraźny podział na scenę i widownię, na aktorów i publiczność. Punktem wyjścia inscenizacji jest scenariusz. Pod kierunkiem reżysera aktorzy starannie opracowują sytuacje i działania. Uczą się tekstu na pamięć. Elementy inscenizacji: aktor i jego środki wyrazu, przestrzeń, ruch sceniczny, scenografia, kostium, rekwizyt, muzyka, światło.
Rzeźba
Jest nazwą ćwiczenia, które polega na tym, że uczeń przyjmując rolę, zamiera w bezruchu, jednocześnie ekspresyjnie i komunikatywnie wyrażając uczucie, postawę czy sytuację; przy czym ważna jest tu zarówno wymowa całego ciała, jak i jego poszczególnych elementów, gestu ręki, mimiki twarzy. Rzeźbę można przygotować indywidualnie lub w zespołach dwuosobowych, rzadziej w większych grupach. Są różne metody przeprowadzenia tego ćwiczenia. Na przykład jeden uczeń jest "rzeźbiarzem", drugi- "materiałem do rzeźbienia"; tworzenie może odbywać się w ciszy, bez kontaktu werbalnego, może także polegać na rozmowach, dyskusjach w wyniku których dochodzi do wykreowania pozy. Najczęściej rzeźbiarz "lepi" swoją "figurę", dotykając i ustawiając partnera, który ma mu się podporządkować. Inny sposób: reżyser sam demonstruje pozę, którą wykonawca wiernie naśladuje.
Żywy obraz,( obraz bez ruchu, stop - klatka, zdjęcie, fotografia).
W żywym obrazie, tzn. obrazie skomponowanym z ludzi, zostaje uchwycone zdarzenie w najbardziej dramatycznym momencie i zatrzymane, jak w stop - klatce filmowej lub na fotografii. To technika bezpieczna, skupiająca. Służy zarówno celom polonistycznym, jak i edukacji estetycznej i teatralnej.
Rysunek
Należy do technik plastycznych. Może to być portret realistyczny, lub karykatura postaci literackiej, rysunki przedmiotów związanych z bohaterami. Uczniowie rysują indywidualnie, w małych zespołach, kredkami, flamastrami, farbami, na kartkach papieru; pracują i tworzą obrazy na większych formatach, także na tablicy, a następnie opowiadają o elementach rysunku np. z pozycji różnych osób, przywołując sytuacje lub charakteryzując postać. Ćwiczenie nie wymaga od uczniów zdolności plastycznych. Rozwija dar obserwacji, uczy patrzenia i widzenia, rozbudza wyobraźnię i fantazję. Staje się punktem wyjścia do opisów, opowiadań i charakterystyki postaci.
Przedmiot - znak
Należy do techniki plastycznej. Nauczyciel lub uczniowie przynoszą na lekcje różne przedmioty należące do danej osoby, charakteryzujące bądź jej wygląd, bądź zainteresowania. Może być punktem wyjścia do ćwiczeń przedmiotowych, opisów, opowiadań.
List
List rozpoczyna serię ćwiczeń w pisaniu i czytaniu. Jest to technika ściśle związana z rolą. List wprowadza się wtedy, gdy uczniowie posiadają umiejętność pisania i konstruowania zdań. Tematy mogą być różne, muszą jednak być ciekawe, a nawet zaskakujące. Dzieci nie zawsze muszą pisać ze swojego punktu widzenia. Mogą zmieniać perspektywę, wcielać się w inną postać. Ta forma może być wykorzystywana do charakterystyki bohaterów czytanek, opisu zwierząt, lub problemów matematycznych.
Zabawy
Dramę można rozpoczynać od rozgrzewki, czyli zabawy zatytułowanej "Drwale i niedźwiedzie". Cała grupa w rolach drwali wykonuje proste etiudy ruchowe (rąbanie, piłowanie, opuszczanie drzewa), połączone z dźwiękiem. Pojawiają się "niedźwiedzie", głodne, żarłoczne. Nie atakują tylko nieruchomych. Zabawa polega na tym, że drwale muszą zatrzymać się w pozie i trwać w bezruchu. Któremu drgnie ręka czy głowa, natychmiast zostaje zjedzony. Ćwiczenie powtarza się kilkakrotnie. Zwycięża drwal, który nie daje się sprowokować ani śmiechem, ani łaskotaniem. Mogą tu też być inne zabawy tego typu, np. pająk i muchy.
Ćwiczenia wykorzystujące zmysły do rozwijania wyobraźni
Wprowadza się je w celu wyciszenia wewnętrznego i skupienia grupy. Związane są ze zmysłami człowieka: wzrokiem, słuchem, dotykiem, węchem, smakiem. Nauczyciel czyta sugestywnie czytankę, czy wiersz. Uczniowie mają zamknięte oczy. Potem opowiadają o obrazach, formach, kolorach, postaciach i zdarzeniach, jakie pojawiły się w ich wyobraźni pod wpływem słuchania utworu.
Roli i znaczenia dramy na szczeblu nauczania zintegrowanego nie sposób przecenić. Ze względu na swoje walory i nieograniczone możliwości może ona pełnić w procesie kształcenia funkcję służebną, pomagając w realizacji wielu czynności i zadań dydaktyczno - wychowawczych.
Literatura:
1. A. Dziedzic, J. Pichalska, E. Świderka: Drama na lekcjach języka polskiego. Warszawa 1995.
2. B. Mineyko: Improwizacje w klasach I-III. Warszawa 1986.
3. E. Grodzka - Mazur: Zabawy parateatralne w klasach I-III jako stymulatory rozwoju możliwości dziecka. Cieszyn 1996.
4. L. Rybotycka: Gry dramatyczne. Teatr młodzieży. Warszawa 1986.
5. B. Przybylska - Matula, G. Muszyńska, B. Kotulska, B. Pocwa: Dramowa interpretacja lektur szkolnych. Warszawa 2004.
6. B. Sikorka - Żyrek: Drama w edukacji wczesnoszkolnej. Życie Szkoły 1997 nr2.
mgr Joanna Butkiewicz
Szkoła Podstawowa nr 31
w Dąbrowie Górniczej |
