Cechy metody projektów
Metoda projektów, przy korzystaniu z której odchodzi się zasadniczo od nauczania przedmiotowego i systemu klasowo-lekcyjnego, wykorzystując najrozmaitsze formy pracy grupowej, jakkolwiek w grę wchodzić też mogą i praca indywidualna, i praca zbiorowa, jest metodą kształcenia sprowadzającą się do tego, że zespół uczniów - a szerzej: osób uczących się - samodzielnie inicjuje, planuje i wykonuje pewne przedsięwzięcie oraz ocenia jego wykonanie. Grupę realizującą jakiś projekt tworzyć może zarówno kilka osób, jak i wszyscy uczniowie danej klasy, czy nawet szkoły. Najlepiej jeśli źródłem projektu jest świat życia codziennego, a nie abstrakcyjna nauka. Punktem wyjścia jest jakaś sytuacja problemowa, jakieś zamierzenie, podjęcie jakiejś inicjatywy, wytyczenie jakiegoś celu, punktem zaś - szeroko rozumiany produkt.
Zakres stosowania metody projektów jest bardzo szeroki. Można ją wykorzystywać nie tylko w kształceniu szkolnym dzieci i młodzieży w różnym wieku ale również w wychowaniu przedszkolnym i na studiach wyższych, w pracy oświatowej z dorosłymi, a także przy organizowaniu najrozmaitszych akcji społecznych, czy podejmowaniu inicjatyw obywatelskich.
Ze względu na czas przeznaczany na realizację projektów wyróżnia się projekty małe, na wykonanie których przeznacza się od dwóch do sześciu godzin; projekty średnie, na wykonanie których przeznacza się kilka dni; oraz projekty duże, które realizuje się dłużej niż przez tydzień.
Można wskazać cztery złożone kryteria, pozwalające (nie zawsze) odróżnić metodę projektów od innych metod kształcenia: progresywistyczna rola nauczyciela, podmiotowość ucznia, "całościowość" i odejście od tradycyjnego oceniania uczniów.
Progresywistyczna rola nauczyciela
Działalność nauczyciela w tradycyjnej roli odznacza się zwykle tym, że organizuje on proces kształcenia i starannie kieruje jego przebiegiem: wykłada, opowiada, udziela wskazówek i wyjaśnień, potwierdza lub zaprzecza, stawia pytania i daje odpowiedzi, zadaje prace domowe, dyscyplinuje. W ten sposób wszystko co dzieje się w procesie kształcenia koncentruje się wokół niego, jest on bezsprzecznie postacią centralną i dominującą, pełni rolę wiodącą. Jednocześnie znajduje się pod presją wynikającą z konieczności zrealizowania programu nauczania i przygotowania uczniów do egzaminów, jego praca ma być w sposób wymierny produktywna i efektywna. Ponieważ czas nagli, musi ingerować natychmiast, gdy tylko coś odbiega od założeń programowych i przyjętego konspektu lekcji.
Metoda projektów wymaga natomiast od nauczyciela przyjęcia innej, zapewne trudniejszej roli - już nie tyle fachowca od danego przedmiotu, ile sternika skomplikowanych procesów grupowych. Zgodnie z przepisami tej nowej roli nadal powinien on kierować działalnością uczniów, udzielając im pomocy i interweniując, gdy zachodzi taka potrzeba. Jednakże w miarę wzrostu samodzielności uczniów i postępu prac nad projektem powinien stopniowo usuwać się on w cień, pozostawiając uczniom coraz szersze pole działania, zachowując jednakże dyskretną kontrolę nad wszystkim co dzieje się w grupie. Może on też oczywiście próbować integrować się z grupą, przyjmując rolę jej członka i pracując nad projektem tak jak wszyscy inni jej członkowie.
W nowej roli nauczyciel staje bardzo często przed dylematem: czy natychmiast interweniować w spór między uczniami, by nie tracić cennego czasu przeznaczonego na wytwarzanie jakiegoś produktu, czy też zachęcić grupę do przerwania pracy i zastanowienia się nad przyczynami i możliwościami rozwiązania konfliktu.
Podmiotowość ucznia
Metoda projektów odznacza się licznymi zaletami z punktu widzenia optymalnych warunków rozwoju psychicznego dzieci i młodzieży. We wszystkich fazach jej realizacji - od zainicjowania projektu aż po jego ukończenie - uwzględnia się indywidualne zainteresowania, zdolności i uzdolnienia, aspiracje i potrzeby. Stosując tę metodę zrywa się z tradycyjnym - w złym słowa tego znaczeniu - kształceniem odznaczającym się intelektualizmem i werbalizmem, encyklopedyzmem i szablonowością, stymulując rozwój poznawczy, emocjonalny i motoryczny uczniów, wspierając ich twórczość i innowacyjność. Inicjatywy projektów wychodzą najczęściej od samych uczniów, a strategiczne decyzje dotyczące ich realizacji podejmuje się zwykle wspólnie.
"Całościowość"
Co najmniej od stu lat raz po raz pojawiają się narzekania, że szkoła izoluje się od społeczeństwa, że pogłębia się przepaść między nią i jej otoczeniem społecznym. Metoda projektów ma temu zaradzić, jako że zasadniczo projekt ma być wykonywany w szerszym środowisku społecznym, w najprzeróżniejszych miejscach. Metodzie tej wyznacza się funkcję zacierania sztucznej granicy między życiem szkolnym i pozaszkolnym, tak aby uczniowie przeżywali świat jako całość, bo przecież jest jednością. I to jest jeden aspekt "całościowości" metody projektów.
Odejście od (tradycyjnego) oceniania uczniów.
Uczniowie debatują nad kryteriami ich oceniania podobnie jak nad propozycjami projektów, wspólnie dochodząc do pewnych ustaleń. Oceniania dokonuje się raczej w fazie wykonywania projektu niż w fazie ukończenia projektu, jako że przedmiotem oceny jest nie tyle końcowy produkt, ile jakość działania uczniów w trakcie wspólnego wytwarzania przez nich tego produktu.
Fazy realizacji metody projektów
Fazy realizacji metody projektów można przedstawić w pięciu dających się odróżnić od siebie etapach: zainicjowanie projektu, rozważanie inicjatyw projektu z uwzględnieniem możliwości ich realizacji i wybór jednej z nich, opracowanie szczegółowego planu działania, wykonywanie projektu oraz ukończenie. Wszystkie wymienione działania uczniowie wykonują wspólnie.
Zainicjowanie projektu.
Uczniowie, nauczyciel, rodzice, przedstawiciel władz szkolnych lub jakakolwiek inna osoba wysuwa propozycję zrealizowania jakiegoś zamiaru, bliższego zapoznania się z czymś, rozwiązania określonego problemu, wykonania jakiejś pracy. Może tu chodzić o tak różne rzeczy, jak urządzenie akwarium, włączenie się do akcji Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy, zbiórka makulatury i innych surowców wtórnych, urządzenie miejsca zabaw dla dzieci, wystawienie sztuki teatralnej, przygotowanie wystawy, dokarmianie zwierząt w zimie itd. Nieważne jest, od kogo wychodzi inicjatywa, ważny jest ogólny klimat spontaniczności, chęć działania, wola poznania czegoś nowego. Same propozycje nikogo do niczego nie zobowiązują. Przy inicjowaniu projektu wielce pomocna może być burza mózgów.
Dyskutowanie nad propozycjami projektu.
Ta faza realizacji metody projektów składa się w istocie z dwóch etapów. Najpierw uczniowie sami lub wspólnie z nauczycielem ustalają formę dyskusji nad zaproponowanymi projektami, przyjmują zatem określone "reguły gry". Dopiero po uzgodnieniu spraw formalnych rozpoczyna się właściwa dyskusja.
Opracowywanie planu projektu
Uczniowie wraz z nauczycielem ustalają możliwie szczegółowo sprawy organizacyjne: co konkretnie jest do zrobienia, jakie środki finansowe, materiały i narzędzia będą potrzebne, jaki kształt przybrać ma produkt końcowy, by można było uznać, że projekt został ukończony, ile czasu przeznaczy się na realizację projektu, kto za co będzie odpowiedzialny, kto jaką rolę będzie pełnił w ramach podziału pracy, na czyją pomoc będzie można liczyć, w czym mogą pomóc rodzice?
Wykonywanie projektu
W tej fazie realizacji metody projektów uczniowie wykonują po prostu szczegółowy plan projektu. Proces realizacji projektu stwarza nauczycielowi dogodne warunki do zapoznawania uczniów z nowym materiałem, jakkolwiek zasadniczo powinni oni zdobywać go sami, korzystając nie tylko z podręczników szkolnych, ale ze wszelkich możliwych źródeł, do utrwalania zdobytej przez nich wiedzy poprzez łączenie teorii z praktyką i wreszcie do sprawdzania wiadomości i umiejętności uczniów połączonego z ocenianiem uczniów.
Przede wszystkim w tej właśnie fazie wykonywania projektu, a nie w fazie jego ukończenia, jest miejsce na ocenianie uczniów. Jeśli produkt ten jest udany wówczas uczniowie są dumni z wyników swojej pracy, co może być źródłem motywacji do podejmowania dalszych projektów.
W metodzie projektów ważniejsze jest, a przynajmniej tak samo ważne, nie to co się robi, lecz jak się to coś wspólnie robi: czy uczniowie właściwie podchodzą do realizacji obranego projektu, czy potrafią ustalić sensowny harmonogram pracy i produktywnie wykorzystać pozostający do ich dyspozycji czas, czy umieją podzielić między siebie zadania, czy okazują zainteresowanie współpracą, jak wcielają w życie wspólnie podejmowane decyzje, czy radzą sobie z pojawiającymi się problemami i konfliktami. Tak więc to współpraca w obranym obszarze działania jest zasadniczym, a przynajmniej równorzędnym z produktem, przedmiotem oceny.
Ukończenie projektu.
Pomijając sytuacje nieprzewidziane i nadzwyczajne, prace nad projektem zakończyć się mogą na trzy różne sposoby.
Po pierwsze, powstał zamierzony produkt: wykonano jakieś urządzenie techniczne, przygotowano sztukę teatralną, zorganizowano wystawę itd. a jednocześnie jego wykonawcy przyswoili sobie nowe wiadomości i umiejętności. A zatem uczniowie i nauczyciel doszli zgodnie do wniosku, że plan projektu został zrealizowany. Po drugie, mimo formalnego zakończenia stosowania metody projektów, grupa uczniowska realizująca jakiś projekt kontynuuje swą dotychczasową działalność, tyle że już bez udziału nauczyciela i poza szkołą. Ta metoda projektów ma wdrażać uczniów do samodzielności i przedsiębiorczości, I po trzecie, mimo że projekt nie został zrealizowany, osiągnięte wyniki porównuje się z zamierzeniami i planem projektu.
Bibliografia:
1. Metoda projektów w kształceniu zawodowym, wyd. CODN.
2. Mirosław S. Szymański - O metodzie projektów.
3. Ministerstwo Edukacji Narodowej: Reforma systemu edukacji.
4. www.ceo.org.pl/metody_nauczania/metoda_projektu
mgr Stanisław Firosz |
