Teatr i człowiek współczesny
,,Teatr jest tak nieodzowny jak szkoła...”. Słowa Stefana Jaracza są aktualne do dnia dzisiejszego. Jest on najstarszą instytucją kulturową na świecie, dlatego też zbudowany być musi na trwałych fundamentach. Teatr jest jedynym miejscem, gdzie żywy człowiek spotyka się z żywym człowiekiem. To jedyna dziedzina sztuki, która nie podlega produkcji taśmowej i nie może być powielana. Tylko w teatrze obcujemy ze specyficznym oryginałem: każdy teatralny spektakl jest niepowtarzalnym zjawiskiem, jak niepowtarzalne są spotkania i kontakty między żywymi istnieniami. Teatr jest zjawiskiem wyjątkowym w świecie sztuki; żadna inna dziedzina nie jest ośrodkiem tylu złożonych i wielorakich działań ludzkich. Powstał on jako próba wypowiedzenia się człowieka nie tylko za pomocą słów, ale również za pośrednictwem pozasłownych środków wyrazu. Innym ludziom można przekazać wiele informacji za pomocą gestu, ruchu czy spojrzenia. Niekiedy te gesty mogą znaczyć więcej niż kilka czy kilkanaście wypowiedzianych zdań. Od dawien dawna ludzie zauważyli, że można porozumiewać się w sposób pozajęzykowy, za pomocą różnych znaków. Zwoływano się zapalając ognisko, ubierano
w czerń by wyrazić żałobę. Wszystkie te znaki miały formę pozasłownego komunikatu.
Teatr prezentuje na swych scenach wszystko ,,co ludzkie” i wszystko ,,co się ludziom przytrafia”, jest wyrazem zmieniających się koncepcji życia
i potrzeb człowieka – ukazuje ,,wieczne” problemy ludzkiego losu. Przedstawia on gamę ludzkich charakterów i osobowości, pokazuje wielkie namiętności
i uczucia ludzkie. Wszystkie sztuki są piękne i posiadają ładunek ludzkiego przekazu, jednak sztuka teatru jest ze wszystkich najbardziej bezpośrednio ludzka, najbardziej konkretnie przeżywana, najbardziej bliska integralnej pełni życia. Teatr otwiera przed człowiekiem nowe perspektywy, daje mu możliwość przekraczania własnych granic. Chęć bycia kimś innym, niż się jest w istocie, tkwi głęboko w naturze ludzkiej. Wszyscy chcemy się wydawać inni, niż jesteśmy w rzeczywistości – lepsi, szlachetniejsi, piękniejsi. Człowiekowi zawsze towarzyszyła i towarzyszy tęsknota za innością, odmianą, przeobrażeniem. To przeobrażenie umożliwia mu maska teatralna. Teatr od samego początku usiłuje poszukiwać prawdy o człowieku, o tym jakim się staje, gdy nakłada lub zrzuca swoje maski; o człowieku, który uwikłany jest między prawdą a maską. Teatr jest ,,rzeczą ludzką ”. na scenie teatralnej odbywa się uogólnienie losu ludzkiego, to właśnie teatr jest nierozdzielnie związany
z podstawowymi kategoriami tego losu, dzięki ,,masce” może przekazać człowieka w całej gamie jego wzlotów i upadków. Teatr jako jedyna w swoim rodzaju ,,rzecz ludzka” nie może być obojętny współczesnemu człowiekowi.
Teatr dziś przechodzi znamienną ewolucję, która wiąże się z funkcją
i miejscem teatru w życiu współczesnego człowieka. W każdym dobrym umiejącym przemówić do publiczności teatrze widz znajduje się całym sobą na scenie i jego obecność na widowni traci wagę wobec jego wewnętrznego uczestnictwa. Teatr pragnie przede wszystkim odgrywać coraz poważniejszą rolę w życiu współczesnego człowieka, chce silniej oddziaływać na jego postępowanie i uczucia, pragnie kształtować i zaspokajać jego potrzeby duchowe. Przestaje pełnić on funkcję ,,maszynki do pokazywania”, a staje się coraz bardziej polem zdarzeń. Specyficznym polem interakcji mogą być zajęcia w autorskich klasach teatralnych. Edukacja teatralna jest zespołem wielopłaszczyznowym działań dydaktyczno-wychowawczych, mających na celu kształtowanie humanistycznej otwartej postawy wobec siebie, innych ludzi
i otaczającej go zmiennej rzeczywistości społecznej poprzez wpływ, jaki na jego sferę intelektualną, emocjonalną i wolicjalną wywiera kontakt ze sztuką dramatyczno-teatralną. Teatr może przemówić do wnętrza tych, którzy przyszli na przedstawienie, przemówić do ich prawdziwego ,,ja”, a nie do tego, którym posługują się na co dzień. Teatr więc przybliża do prawdy o samym sobie. Wpływ teatru na sferę życia moralnego, na kształtowanie się ocen, postaw
i poglądów nie jest prosty. O ile dawniej teatr lansował określone wzory, o tyle obecnie stara się bardziej budzić sumienie widza, niepokoić go, poddawać pod jego osąd moralny kontrowersyjne problemy, zmuszać do dokonywania ocen
i konfrontowania ich z własnym postępowaniem. Zmusza on widza do aktywności intelektualnej i w poważnym stopniu pozwala na samodzielną, indywidualną interpretację. Może wpływać na kształtowanie postawy twórczej, ważnej i niezbędnej w naszej epoce. Przedstawienie teatralne jest ucieleśnieniem syntezy losu ludzkiego. W teatrze widz może obserwować jednocześnie teraźniejszość, przeszłość i przyszłość, rzeczy ze świata realnego oraz ze świata snów, marzeń, tęsknot i wspomnień. Dzięki przeżyciu teatralnemu dochodzi do zharmonizowanej kompozycji wielu, nierzadko sprzecznych elementów osobowości człowieka.
Współczesny człowiek chce nie tylko wszystko lepiej rozumieć, pragnie on jednocześnie przekraczać swe własne granice. Chce być sobą i wszystkimi innymi ludźmi jednocześnie. Właśnie za pośrednictwem teatru człowiek może pomnożyć się w nieskończoną ilość razy. Może zdobywać nowe doświadczenia, być świadkiem nowych, odmiennych od tych, jakie towarzyszą mu na co dzień, zdarzeń, sytuacji i przeżyć. Teatr pomaga odzyskać człowiekowi autentyczność i prawdziwe oblicze, i to w takim stopniu, w jakim nie jest w stanie tego uczynić żadna inna dziedzina sztuki. Może on zaspokajać, a zarazem budzić potrzeby intelektualne, ekspresyjne, emocjonalne i estetyczne współczesnego człowieka. Skoro przemawia do różnych stron osobowości, może niezwykle silnie oddziaływać na całego człowieka. Może przyczyniać się do tego, by człowiek współczesny stawał się pełniejszy, bardziej rozumny i wrażliwszy.
Podstawą współczesnego systemu kultury teatralnej jest koncepcja wychowania przez kulturę i dla niej. W wychowaniu przez kulturę teatralną zmierzamy do oddziaływania na osobowość człowieka, wzbogacania jego wiedzy, kształcenia postaw moralnych, rozwijania wyobraźni, stymulowania postawy twórczej charakteryzującej się otwarciem na rzeczywistość, zdolnością rozumienia ludzi i samego siebie.
Kulturę teatralną charakteryzuje wiele funkcji:
1. Funkcje wynikające z zespołu ludzkich treści i wartości całego przekazu teatralnego; wyznacza je tworzywo, którym jest żywy człowiek (aktor) powołany do ukazywania konfliktów i namiętności drugiego człowieka,
w bezpośredniej obecności innych ludzi (widzów).
2. Funkcje względnie trwałe, ponadczasowe, odpowiadające bardziej uniwersalnym potrzebom człowieka, spośród których najważniejszą jest potrzeba obcowania ze sztuką i doznawania przeżyć, rozumienia moralnych aspektów życia i istoty człowieczeństwa oraz potrzeba poszukiwania prawdy o społeczeństwie i jeszcze bardziej o nas samych – znajduje się na czołowym miejscu.
Dla człowieka współczesnego szczególne znaczenie odgrywa teatr telewizji – jedna z najstarszych form telewizyjnych widowisk artystycznych, korzystająca z wielu dostępnych technik telewizyjnych i filmowych. Teatr telewizji przybliża publiczności wielką literaturę, dzieła trudniejsze w odbiorze, nieraz elitarne oraz ich mistrzowskie inscenizacje.
Dopóki będą ludzi poruszać uczucia innych, dopóki będą oni szukać ,,własnej duszy w duszach innych”, dopóki człowiek będzie odczuwać potrzebę grania i wychodzenia poza swe własne granice i możliwości – teatr będzie mu nieustannie towarzyszył.
Bibliografia:
1. Leopold Grzegorek: Poznajemy teatr. Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych 1972;
2. Marek Świeca: Uczenie się ,,bycia sobą” młodzieży z autorskich klas teatralnych. W: O nowy humanizm w edukacji. Red. Janusz Gajda. Kraków: Oficyna Wydawnicza ,,Impuls” 2000;
3. Henryka Witalewska: Teatr i człowiek współczesny. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1983;
4. Wiesław Żardecki: Pedagogika kultury teatralnej.
W: Pedagogika kultury. Red. Janusz Gajda. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie – Skłodowskiej 1998.
Opracował: mgr Arkadiusz Kłyż Szkoła Podstawowa im. gen. Władysława Sikorskiego w Łaszczowie.
|
