Lekcja przeprowadzona jest metodą grup eksperckich, która daje możliwość wypowiadania się każdemu uczniowi oraz dzielenia się z innymi wiadomościami, które wypracowała jego grupa. Jest to metoda zmuszająca każdego ucznia w klasie do aktywnej pracy.
SCENARIUSZ LEKCJI W KLASIE VI
Temat: Przystosowanie ryb do życia w wodzie.
- Cel główny:
- Poznanie cech umożliwiających rybom życie w wodzie.
- Cele operacyjne
uczeń:
- wyszukuje w różnych źródłach materiały dotyczące przystosowania ryb do życia w wodzie,
- podaje rodzaje płetw i ich funkcje,
- przedstawia rolę opływowego kształtu ciała i łusek w przystosowaniu ryb do życia w wodzie,
- wyjaśnia rolę skrzeli,
- omawia rolę pęcherza pławnego,
- wyjaśnia rolę linii nabocznej,
- pracuje w grupie metodą „Składanki eksperckiej”,
- prezentuje wyniki pracy własnej i zespołu .
- Poziom nauczania, klasa , liczba jednostek lekcyjnych:
- szkoła podstawowa, klasa VI, 45 minut.
- Środki dydaktyczne:
- arkusze papieru, podręcznik, materiały dotyczące przystosowania ryb do życia w wodzie, mazaki, instrukcje dla grup.
- Metody:
- tekst przewodni – instrukcja, rozmowa dydaktyczna.
- Formy pracy:
- praca w grupach, praca z całą klasą.
Tok lekcji
FAZA WSTĘPNA
- Prezentacja żywych okazów ryb i przypomnienie wiadomości z poprzedniej lekcji, dotyczących sposobów pobierania pokarmu przez wybrane gatunki ryb oraz środowiska życia ryb, przez zadawanie pytań wszystkim uczniom. – 5 min.
FAZA WŁAŚCIWA
Lekcja prowadzona metodą grup eksperckich
- Podzielenie uczniów na 5 grup macierzystych za pomocą losowania przez nich karteczek w pięciu kolorach. Określony kolor oznaczał przynależność do danej grupy. Wyłonienie spośród nich 5 grup eksperckich przez losowanie w grupach numerków od 1 do 5. Uczniowie siadają przy stolikach w grupach eksperckich, które oznaczają cyfry (jedynki z jedynkami , dwójki z dwójkami itd.)
- Rozdanie tekstów źródłowych i podręczników. Przystąpienie do pracy w grupach eksperckich. W trakcie pracy w grupie uczniowie sporządzają krótką notatkę, którą później muszą przekazać członkom swojej grupy macierzystej. 10min.
ZADANIA DLA POSZCZEGÓLNYCH GRUP
Grupa I - Rola opływowego kształtu ciała i głowotułowia w przystosowaniu ryb do życia w wodzie.
(instrukcja – zał. nr 1, teksty źródłowe – zał. nr 2, podręcznik).
Grupa II – Rodzaje płetw i ich funkcje. (instrukcja – zał. nr 1, tekst źródłowy – zał. nr 2, podręcznik).
Grupa III – Rola pęcherza pławnego i jego funkcja w przystosowaniu ryb do życia w wodzie.
(instrukcja – zał. nr 1, tekst źródłowy – zał. nr 2, podręcznik)
Grupa IV – Wymiana gazowa u ryb. (instrukcja – zał. nr 1, tekst źródłowy – zał. nr 2, podręcznik ).
Grupa V – Pokrycie ciała, ubarwienie i linia naboczna (instrukcja – zał. nr 1, tekst źródłowy – zał. nr 2, podręcznik)
- Przejście uczniów z grup eksperckich do grup macierzystych.
- Prezentacja wyników pracy członków grup eksperckich na forum grupy macierzystej (dzielnie się wiedzą). Wykonywanie plakatów na temat przystosowania ryb do życia w wodzie. – 20 min.
- Podsumowanie - Liderzy grup macierzystych prezentują zdobyte wiadomości na forum klasy. - Ocena pracy grup, zadanie pracy domowej. – 10 min.
ZAŁĄCZNIK NR 1
Instrukcja dla grupy I
- Przeczytajcie uważnie teksty źródłowe , wiadomości w podręczniku i wybierzcie z nich wiadomości dotyczące opływowego kształtu ciała, ubarwienia i głowotułowia u ryb. Wyjaśnijcie jakie jest ich znaczenie.
- Na podstawie tekstu oraz wiadomości przygotujcie informacje w taki sposób by móc je przekazać kolegom z grupy macierzystej.
Instrukcja dla grupy II
- Przeczytajcie uważnie teksty źródłowe, wiadomości w podręczniku i wybierzcie z nich informacje i dotyczące rodzaju płetw i ich funkcji u ryb. Wyjaśnijcie jakie jest ich znaczenie.
- Na podstawie tekstu oraz wiadomości przygotujcie informacje w taki sposób by móc je przekazać kolegom z grupy macierzystej.
Instrukcja dla grupy III
- Przeczytajcie uważnie teksty źródłowe, wiadomości z podręcznika i wybierzcie z nich informacje dotyczące pęcherza pławnego u ryb. Wyjaśnijcie jakie jest jego znaczenie.
- Na podstawie tekstu oraz wiadomości przygotujcie informacje w taki sposób by móc je przekazać kolegom z grupy macierzystej.
Instrukcja dla grupy IV
- Przeczytajcie uważnie teksty źródłowe, wiadomości z podręcznika i wybierzcie z nich informacje dotyczące wymiany gazowej u ryb. Wyjaśnijcie jakie jest jej znaczenie.
- Na podstawie tekstu oraz wiadomości przygotujcie informacje w taki sposób by móc je przekazać kolegom z grupy macierzystej.
Instrukcja dla grupy V
- Przeczytajcie uważnie teksty źródłowe, wiadomości z podręcznika i wybierzcie z nich informacje dotyczące pokrycia ciała i linii nabocznej u ryb. Wyjaśnijcie jakie jest ich znaczenie.
- Na podstawie tekstu oraz wiadomości przygotujcie informacje w taki sposób by móc je przekazać kolegom z grupy macierzystej.
ZAŁĄCZNIK NR 2
KSZTAŁT CIAŁA – opływowy, hydrodynamiczny, czyli taki, który stwarza najmniejsze opory podczas pływania. Najszybsi i najwytrwalsi pływacy otwartych wód oceanów, jak tuńczyk lub rekin mają ciało dość krępe, o przekroju niemal kolistym. Są ryby, które wiodą szczególny tryb życia i wystarczy im minimalna sprawność pływacka np konik morski. Szybko pływające ryby otwartych wód mają ciało wydłużone i opływowe, taki kształt stawia w wodzie najmniejszy opór.
PŁETWY - Ryby maja dobrze rozwiniętą płetwę ogonową. Ruch tej płetwy, w połączeniu z falistym, wężowatym wyginaniem ciała na boki, jest głównym źródłem napędu ryby. Silne uderzenie ogonem na bok służy również do wykonywania skrętów.
POKRYCIE CIAŁA ryb składa się z łącznotkankowej
skóry właściwej oraz bardzo cienkiego
naskórka. W naskórku znajdują się liczne jednokomórkowe
gruczoły śluzowe. Ich wydzielina powoduje, że ciało ryby jest śliskie. W skórze tkwią
łuski. Postacie ich u
różnych ryb mogą być rozmaite, zawsze jednak, jako wytwór łącznotkankowej skóry właściwej, łuski są zbudowane z żywej tkanki kostnej. W skórze mieszczą się też
receptory (ciałka czuciowe) licznych zmysłów, m.in. zmysłu chemicznego, termicznego, mechanicznego; wreszcie – komórki barwnikowe, tworzące barwy ryby.
LINIA NABOCZNA. Jest szczególnym narzędziem zmysłowym kręgowców rybokształtnych, służących do odbierania ruchów wody, jest linia naboczna, tak nazwana, gdyż jeden z jej kanałów ciągnie się wzdłuż boków ciała ryby i jest widoczny w postaci linii. Rząd niewielkich otworów w łuskach po bokach ciała ryby, ciągnący się od głowy do nasady płetwy ogonowej po obydwóch stronach ciała. W zależności od gatunku ryby linia boczna jest prosta lub wygięta, lub nie występuje w ogóle Linia naboczna jest to rozgałęziony system cienkich kanałów, biegnących tuż pod powierzchnią ciała w skórze, kościach czaszki lub łuskach. Ruch wody dookoła ryby powoduje różne przepływy wody w kanałach i odpowiednie podrażnienie ciałek zmysłowych. Sprawność tego zmysłu jest ogromna, że ryba wyczuwa obecność przeszkód oraz innych ryb nie dotykając ich, np. rekiny już z daleka wykrywają rybę trzepoczącą na haczyku lub harpunie.
WYMIANA GAZOWA. Głównym narządem wymiany gazowej u ryb są
skrzela. Krew odprowadzana tętnicą łuku skrzelowego płynie następnie do bardzo licznych naczyń włosowatych w bardzo licznych i cienkich listkach skrzelowych, skąd zostaje zebrana żyłą łuku skrzelowego. Łączna powierzchnia listków skrzelowych jest olbrzymia. Od wnętrza są one stale przemywane strumieniem krwi, od zewnątrz – omywane stałym strumieniem wody, który ryba napędza rytmicznymi ruchami pyszczka i pokryw skrzelowych. Nic dziwnego, że skrzela ryb są niezwykle skutecznym narządem wymiany gazowej. Dodatkowym narządem oddechowym jest
skóra, również okryta tylko cienkim naskórkiem i również okryta tylko cienkim naskórkiem i również ciągle omywana świeżą wodą.
PĘCHERZ PŁAWNY. Narząd regulujący zmiany ciężaru ciała, występujący u wielu gatunków ryb. Leży w jamie brzusznej, przeważnie nad przewodem pokarmowym . Może być pojedynczy lub dwudzielny. Liczne gatunki, np. flądry, płaszczki nie posiadają pęcherza pławnego. U wielu ryb pęcherz pławny pełni różne dodatkowe funkcje, m.in. służy do wydawania dźwięków (kulbinowate), oddychania (dwudyszne), reagowania na zmiany ciśnienia U ryb występuje również związany z układem oddechowym pęcherz pławny, otwarty lub zamknięty, pełniący funkcję regulacyjną przepływu gazów bądź hydrostatyczną, ułatwiającą poruszanie się w wodzie w płaszczyźnie pionowej. Pęcherz pławny może spełniać rolę rezonatora głosowego, u wielu gatunków jest całkowicie zredukowany. atmosferycznego (piskorzowate).
Opracowała: Jolanta Kowalczyk