Terapeutyczna rola inscenizacji w pracy z dziećmi o obniżonej sprawności intelektualnej
1. Identyfikacja problem
Pracuję w szkole jako nauczyciel ponad 20 lat i z każdym rokiem staję się wrażliwszą na różnorodne problemy dzieci.
Każdy kolejny rok pracy niesie nowe doświadczenia, które wymagają ode mnie podejmowania nowych wyzwań i poszukiwania trafnych rozwiązań.
Pracując z dziećmi upośledzonymi umysłowo w stopniu lekkim, zauważam, jak ważne jest oddziaływanie wychowawcze sztuki (inscenizacje, taniec, recytacje, śpiew).
Inscenizacja wyzwala w dzieciach – „aktorach” akt twórczego działania, dając głębokie przeżycia artystyczne zarówno samym uczestnikom, jak i dzieciom – „widzom”.
Działając na sferę emocjonalną dzieci, uczniów, kształtujemy ich psychikę, wzbogacamy życie wewnętrzne, przez co otwieramy przed nimi nowe wartości, przeżycia, co też działa na ogólny rozwój umysłowy.
Wartości oddziaływania kultury artystycznej przez sztukę są bardzo cenne dla życia i rozwoju osobowości. Wartościami tymi są przede wszystkim: akceptacja siebie, odnajdywanie siebie, poczucie własnej wartości, przezwyciężanie i pokonywanie trudności, układanie współżycia i wzajemnych stosunków z innymi ludźmi.
W czasie pracy z dziećmi stwierdziłam, iż dzieci te mają bardzo duże problemy natury emocjonalnej.
Dzieci uczęszczające do szkół specjalnych pochodzą z różnych środowisk i rodzin, często są to rodziny niewydolne wychowawczo. Niejednokrotnie ich psychika jest przepełniona buntem, dlatego swoje uczucia wyrażają poprzez agresywne zachowania. Uczniowie ci nie wierzą w swoje możliwości i umiejętności, mają duże poczucie niższości, są zalęknieni, nieufni i zbuntowani.
Innym problemem jest to, że uczniowie nie potrafią zagospodarować czasu wolnego.
W czasie uroczystości szkolnych, na lekcjach zauważyłam, iż uczniowie nie potrafią się prawidłowo wysłowić. Często w rozmowach przejawiał się problem, iż nie umieją budować poprawnie zdań, rozmawiać swobodnie z rówieśnikami, mówią szybko, nie zwracają uwagi na znaki przestankowe, mówią chaotycznie i wstydzą się tego.
Wielu uczniów ma duże problemy z koordynacją ruchową, orientacją przestrzenną, koordynacją wzrokowo – słuchową.
Widząc tak wiele problemów wychowawczych i wiedząc o pozytywnym oddziaływaniu teatru i tańca postanowiłam założyć zespół teatralny działający przy świetlicy szkolnej. Do tego kółka może należeć każdy, kto chce sprawdzić się w nowej roli. Są przedstawienia teatralne – teatr żywego słowa, elementy tańca, teatr kukiełkowy, elementy pantomimy, dramy.
2. Geneza i dynamika zjawiska
Zdając sobie sprawę z faktu, że umiejętność porozumiewania się określa stosunki międzyludzkie oraz wpływa na poczucie własnej wartości, a ich brak niejednokrotnie prowadzi do odrzucenia, samotności i rozczarowań, postanowiłam zebrać możliwie jak najwięcej informacji dotyczących Asi O., pomocnych przy określeniu kolejnych działań, zmierzających do nawiązywania zdrowych relacji z rówieśnikami.
Z rozmów z nią dowiedziałam się, że będąc jeszcze w szkole masowej, w klasach początkowych i mając problemy z nauką czuła się gorsza, krępowało ją to, wstydziła się swoich rówieśników, uważała, że oni nie będą chcieli bawić się z nią. Brakowało jej również odwagi, aby poprosić kogoś o pomoc w nauce.
W takiej sytuacji jest wielu uczniów.
3. Znaczenie problemu
Pracując w szkole zauważyłam wiele problemów wychowawczych. Uczniowie nie potrafią wyrazić swoich uczuć. Przejawiają wtedy, bardzo agresywne zachowania w stosunku do pozostałych kolegów. Asia O. jest silną osobowością, chcącą przewodzić klasie. W przypadku, gdy pozostała część klasy nie zgadza się z jej zdaniem, przejawia bardzo nieprzyjemne zachowania. Przybiera często pozę osoby zbuntowanej.
Obserwując jej zachowanie w różnych sytuacjach, zauważyłam, że ma duże poczucie niższości. W czasie wywiadu z matką usłyszałam potwierdzenie tego, czego dowiedziałam się od Asi czyli, że była odrzucona przez rówieśników w poprzedniej szkole, nie dawała sobie rady z nauką. W najbliższym otoczeniu również nie miała i nie ma bliskiej (stałej) koleżanki.
Duże poczucie niższości jest cechą wspólną wielu uczniów naszej szkoły, zdają sobie sprawę, iż jest to szkoła specjalna. Nie mogli sobie poradzić z wymaganiami edukacyjnymi w powszechnej szkole.
Asia O. pochodzi z wielodzietnej rodziny. Matka żyje obecnie w konkubinacie, z młodszym mężczyzną. Dość długo była bezrobotną, obecnie pracuje. Rodzina mieszka w skromnych warunkach mieszkaniowych, u konkubenta. Matka nie stroni od alkoholu. Uczennica nie mówi o tym otwarcie, krepuje ją to, ale wiem, że jest świadkiem awantur i burd. Tak, więc wiele powodów złożyło się na agresywne zachowanie Asi O.
Wiedząc o tym rozumiałam, dlaczego reaguje tak impulsywnie i agresywnie na różne sytuacje.
Zauważyłam jednak, że bardzo lubi słuchać muzyki, interesuje się tańcem, chętnie też uczy się nowych ról do przedstawień szkolnych. Chce niemal we wszystkich brać udział i stara się robić to najlepiej jak umie. Stwierdziłam, iż poprzez udział w różnych przedstawieniach mogę wyciszyć jej negatywne reakcje, i nawiązać z nią dobry kontakt, tak bardzo potrzebny, by uzyskać dobre efekty pracy wychowawczej.
Niestety, wielu uczniów w szkole specjalnej ma podobne problemy emocjonalne i rodzinne, dlatego postanowiłam zająć się większą grupą dzieci. Idealnym środkiem oddziaływania wychowawczego odpowiadającym mojej osobowości i zainteresowaniom jest terapia przez sztukę - inscenizację. Mając na uwadze przedstawione powyżej problemy wychowawcze wiedziałam, że stoi przede mną trudne zadanie.
Uczeń potrzebuje czuć się bezpiecznie, chce wiedzieć, że nauczyciel darzy go sympatią i zaufaniem, że może wobec niego otwarcie mówić o swoich odczuciach i kłopotach. Uczeń chce się czuć wartościowym, zdolnym, akceptowanym i otrzymywać dowody uznania i aprobaty. Pragnie osiągać sukcesy i dzielić się radością z innymi. I właśnie to wszystko może otrzymać uczestnicząc w naszych zajęciach.
4. Prognoza
Negatywna
Nie podjęcie działań, wychowawczych i terapeutycznych wobec badanego przypadku i zespołu, może pogłębić poczucie małej wartości u niektórych członków zespołu i wzmocnić negatywne wzorce zachowań, u członków silniejszych psychicznie. Rozwój takiego zjawiska nie pozostaje obojętny wobec przyszłego losu członków zespołu.
Pozytywna
Szkolny teatr wychodzi naprzeciw potrzebom ekspresji twórczej dziecka, pomaga mu w poznawaniu siebie, rozwija zainteresowania. Tutaj znajdują swoje miejsce dzieci, które pragną ukierunkowanej aktywności ruchowej, słownej, muzycznej i plastycznej.
O wielu pozytywnych właściwościach inscenizacji wiadomo już od dawna.
Oto lista innych korzyści, które daje teatr:
- zabawy rozwijające zmysły, wyobraźnię, fantazję, refleks
- gry koncentrujące się na rozwijaniu sprawności intelektualnej i fizycznej, umiejętności koncentracji, pamięci i aktywności
- inne formy artystyczne, np. taniec, śpiew, ruch twórczy, pisanie tekstów, tworzenie opowiadań twórczych
- wyjazdy na występy do innych miast
- zaprezentowanie swoich umiejętności przed gronem pedagogicznym, kolegami, rodzicami
- działalność praktyczna z zakresu operowania „żywym słowem” oraz umiejętności poruszania się na scenie
- działalność praktyczna z zakresu działań plastycznych związanych z wykonywaniem i doborem strojów, rekwizytów, elementów scenografii, dekoracji
- działalność muzyczna związana z poznaniem nowych piosenek- tekstu, opracowaniem choreografii do wybranych tańców
- techniki dramy, np. ŻYWY OBRAZ, PANTOMIMA, SCENKA IMPROWIZOWANA,
- obserwacja mimowolna i ukierunkowana
- pokaz i samodzielne czynności uczniów
- pogadanka i dyskusja
- rozwiązywanie problemów
- ćwiczenia praktyczne
- uczy obycia towarzyskiego
- rozwija pewność i wiarę w siebie
Analizując literaturę dotyczącą inscenizacji i mając na uwadze swoje zamiłowania, stwierdziłam, iż jest to doskonały sposób na pozytywne oddziaływanie wychowawcze.
Tak więc mam nadzieję, że dzięki prowadzonym zajęciom zespołu teatralnego:
·Nawiążę silniejsze więzi z uczniami głównie z Asią O.
·Pokażę w jaki sposób można zagospodarować czas wolny poprzez różne formy teatralne (pantomima, teatr żywego słowa, montaż słowno muzyczny, teatr kukiełkowy, elementy dramy itp.).
·Poprzez występy w czasie uroczystości szkolnych oraz imprez organizowanych na terenie miasta uczniowie będą mieli możliwość zaprezentowania swoich wyuczonych umiejętności, co pozwoli im wyzwolić pozytywne myślenie o swoich możliwościach – wzrost samooceny
·Wyciszę negatywne emocje, ukierunkowując na aktywność ruchową, co, mam nadzieję, będzie widoczne w poprawie zachowania Asi O.
·Wytworzę atmosferę bezpieczeństwa, co spowoduje, iż te zajęcia będą cieszyły się dużym zainteresowaniem i popularnością wśród nich
·Wzmocnię ich aktywność ruchową, koordynację słuchowo – ruchową
5. Propozycje rozwiązania
Postanowiłam założyć zespół teatralny działający przy świetlicy szkolnej.
W realizacji zadań zespołu teatralnego mogli brać udział wszyscy chętni uczniowie Szkoły Podstawowej i Gimnazjum. Zajęcia zespołu teatralnego odbywały się w ramach godzin świetlicy i pozalekcyjnych ( próby tuż przed występem, przygotowanie dekoracji). Wielu uczniów bardzo chętnie brało udział w zajęciach, cieszyło mnie to, ponieważ nawet chłopcy prosili o role. Oczywiście w zajęciach uczestniczyła również Asia O.
6. Wdrażanie oddziaływań
Terapia poprzez różne formy teatralne jest wystarczająco elastyczna, by dopasować się do potrzeb wszystkich uczestników, w niektórych przypadkach podkreśla się struktury sformalizowane, w innych – twórczą improwizację i wewnętrzne odczuwanie.
Wielu z nich w początkowym okresie miało duże problemy z pracą w zespole, z koncentrowaniem się na programie, z dyscypliną.
Dzięki pracy z zespołem teatralnym można lepiej poznać wychowanków, ich potrzeby i możliwości. Praca w zespole uczy wzajemnej współpracy, samodyscypliny, większej koncentracji na treści sztuki. Dzieci, wdrażane do samodzielności i odpowiedzialności, potrafią zrealizować zobowiązania podjęte na miarę swych możliwości. Potrafią zaprojektować i wykonać dekorację, opracować choreografię, pomóc w doborze muzyki do inscenizacji. Uczą się pełnić w zespole określone funkcje. Wytrwale dążą do wytkniętych przez siebie celów (realizacja przedstawień, występy środowiskowe, udział w przeglądach teatralnych).
Przygotowane w szkolnych warunkach inscenizacje, zaprezentowane na dużej scenie ośrodka kultury, kina, nabierają znamion prawdziwej sztuki. Światła, muzyka, oprawa akustyczna, czynią z amatorskiego przedstawienia spektakl oddziałujący mocno na emocje widza. Te same przedstawienia prezentowane w warunkach szkolnych mają uboższe walory artystyczne i nie angażują równie emocjonalnie ani aktorów, ani publiczności. Dlatego warto pokusić się o "przeniesienie" widowisk z warunków szkolnych, w których powstały, na dużą scenę.
Chcąc bardziej zintegrować grupę postanowiłam wprowadzić regularne rytuały grupowe: powitanie, przyjazny uścisk dłoni, uśmiechanie się do siebie, wspólne słuchanie muzyki potrzebnej do przedstawienia i częstowanie się czymś słodkim. Uczniom ta forma bardzo się spodobała, sami często dopominali się poszczególnych rytuałów.
Zauważyłam, iż dużym problemem jest przełamanie wstydu i nieśmiałości uczniów względem siebie. Uczniowie nie chcieli grać z wytypowanymi przeze mnie partnerami. Pozwalałam więc do niektórych scen dobierać sobie partnerów, bądź też sami uczniowie obsadzali role w przedstawieniu, co podniosło też atrakcyjność zajęć. Uczestnicy zajęć mogli poczuć się gospodarzami zajęć, poczuć się odpowiedzialnymi i godnymi zaufania. W ten sposób udało mi się w dużej mierze przełamać barierę nieśmiałości względem siebie. Wyzwoliło to w wielu uczniach jeszcze większe emocje i zaangażowanie. Chcąc wzmocnić samoocenę uczniów postanowiłam zaprezentować efekt działalności kółka w czasie przedstawień szkolnych, przeglądach teatralnych powiatowych i wojewódzkich. Również organizując przedstawienia dla dzieci młodszych z innych placówek. Chęć uczniów do przygotowywania ciągle nowego repertuaru uświadomiła mi, iż taka forma działalności daje im dużo satysfakcji zadowolenia z siebie i z pewnością słysząc pozytywne oceny występu, wzrost samooceny.
7. Efekty oddziaływań
Efekty swojej pracy uczniowie działający w zespole teatralnym zaprezentowali podczas różnych imprez szkolnych, lokalnych, regionalnych:
- V Powiatowym Przeglądzie Twórczości Artystycznej Szkół Powiatowych ,,Manewry Kulturalne” GIŻYCKO 2004,
- VI Powiatowym Przeglądzie Twórczości Artystycznej Szkół Powiatowych ,,Manewry Kulturalne” GIŻYCKO 2005,
- XXIII Wojewódzki Przegląd Twórczości Artystycznej Szkół i Ośrodków Szkolno – Wychowawczych woj. warmińsko – mazurskiego BARTOSZYCE 2004
- XXIV Wojewódzki Przegląd Twórczości Artystycznej Szkół i Ośrodków Szkolno – Wychowawczych woj. warmińsko – mazurskiego BARTOSZYCE 2005,
- III Przeglądzie teatralnym w PISZU,
- na uroczystych apelach szkolnych,
- dla klas Szkoły Podstawowej w świetlicy szkolnej,
- dla młodszych dzieci z innych placówek,
Dzięki tym zajęciom z cała pewnością nawiązałam lepsze relacje z uczniami działającymi w zespole. Bardziej zrozumiałam problemy dzieci a szczególnie Asi, z którą przeprowadziłam wiele rozmów.
Jestem przekonana, że poprzez występy nastąpił wzrost samooceny uczniów. Bardzo często dzieci z mojej szkoły występowały razem z uczniami ze szkół masowych. Ich występy często spotykały się z pochwałą i kilka było nagradzanych - V miejsce w Piszu, II miejsce w „Manewrach Kulturalnych” Giżycko 2005, IV miejsce – wyróżnienie w XXIV Wojewódzkim Przeglądzie Twórczości Artystycznej Szkół i Ośrodków Szkolno – Wychowawczych woj. warmińsko – mazurskiego BARTOSZYCE 2005.
O tym, iż uczniowie byli zadowoleni z tej formy spędzania czasu wolnego świadczy fakt, iż ciągle dopominali się o zajęcia, o naukę nowych ról.
BIBLIOGRAFIA:
1.Awgulowa J. Świętek W.: „Inscenizacje w klasach I – IV”, WSiP Warszawa
1974.
2.Awgulowa J.: „Dziecko widzem i aktorem – inscenizacje”,
WSiP; Warszawa 1979.
3.Awgulowa J. Świętek W.: „Inscenizacje w klasach początkowych”, WSiP,
Warszawa 1985.
4.Bajkowska L.: „Teatr marzeń – inscenizacje dla dzieci”,
Prószyński i S-ka S.A., Warszawa 1999.
5.Broszkiewicz B. , Jarek J. „Teatr szkolny. Głoski, sylaby, wyrazy”,
Wrocław 2003.
6.Broszkiewicz B. , Jarek J.: „ Warsztaty edukacji teatralnej – teatr dziecięcy,
Wrocław 2004. 7.Hausbrandt A.: „Elementy wiedzy o teatrze”, Warszawa 1990.
8. Jerzykowska K. : „ Teatrałki czyli teatralne kawałki na różne szkolne
okazje”, Łódź 2004.
9. Klus- Stańska D. : „Scenariusze przedstawień szkolnych. Między
wzruszeniem a śmiechem, Kraków 1998.
10.Kołodziejska I.: „Teatrzyk dla klas młodszych”, Płock 1997, 11.Kozłowska A : „Jak pomagać dziecku z zaburzeniami życia
uczuciowego”, Warszawa 1996 .
12 . Kubeczek M. : „Kółko teatralne w szkole podstawowej i
gimnazjum, Warszawa 2003.
13. Misiorna E : ,,Klasa szkolna jako środowisko życia dziecka” ,
Życie Szkoły 1993 / 1
14. Zaborowski Z .: „ Podstawy wychowania zespołowego” , PWN ,
Warszawa 1987.
Opr. mgr Alicja Śmierska
|
