We współczesnym świecie umiędzynaradawianie procesów gospodarczych osiąga takie rozmiary, że mówi się powszechnie o globalizacji gospodarki. Globalizację gospodarki cechuje stale rosnąca mobilność czynników produkcji, dóbr oraz usług. Umiędzynaradawianiu procesów gospodarczych towarzyszy również rewolucja technologiczna, gdzie jednym z jej aspektów jest szybkie rozprzestrzenianie się innowacji. Jednym z podstawowych przejawów rosnącego umiędzynaradawiania współczesnej gospodarki światowej jest ekspansja przedsiębiorstw międzynarodowych, inaczej: wielonarodowych, transnarodowych, ponadnarodowych lub globalnych. Funkcjonowanie firm międzynarodowych dotyczy zarówno zagadnień ekonomicznych jak również politycznych, prawnych oraz socjologicznych.
Przedsiębiorstwo międzynarodowe jest to przedsiębiorstwo, które swą siedzibę ma głównie w kraju macierzystym, lecz znaczną część swoich dochodów pozyskuje z innych krajów poprzez rozszerzenie swoich struktur organizacyjnych. Firma międzynarodowa składa się głównie z jednostki centralnej, zwanej firmą- matką (zazwyczaj ma ona siedzibę w kraju pochodzenia przedsiębiorstwa) oraz filii, czyli firm - córek, ulokowanych w różnych krajach. Firma matka rozstrzyga o najważniejszych kwestiach z punktu widzenia całego przedsiębiorstwa np.: określa strategię działania firmy, podejmuje decyzje finansowe oraz kontroluje działania filii. Rozrastanie się firmy międzynarodowej poprzez włączanie do niej nowych jednostek organizacyjnych określa się najczęściej mianem integracji korporacyjnej. Przedsiębiorstwo globalne dokładnie wybiera kraj, w którym inwestuje: gdzie ryzyko niestabilności politycznej jest małe oraz przewidywania do przyszłego zysku są pozytywne. Przedsiębiorstwo to charakteryzuje produkcja na wielką skalę ujednoliconego produktu oraz standaryzowana koncepcja marketingowa. Jednakże często globalnemu zasięgowi towarzyszą lokalne decyzje i niewielkie modyfikacje produktów w zależności od upodobań danych klientów. Wychodzi się z założenia, że zbieżność potrzeb oraz pragnień zapewnienia lepszego i łatwiejszego życia stworzyła globalne rynki dla standardowych produktów . Dlatego też przedsiębiorstwa działające na skalę międzynarodową dążą do tego aby znajomość ich marki była powszechna. Istnieje kilka sposobów zaistnienia na arenie międzynarodowej. Pierwszym krokiem jest import, następnie nawiązanie współpracy z lokalnymi przedstawicielami, sprzedaż patentów, założenie sieci franchisingowej, otwarcie własnej filii lub fuzja firm zagranicznych. Na globalny rynek można się dostać tylko z globalną marką. Aby utrzymać się na takim rynku z dobrym wizerunkiem wiele firm np.: Sony, IBM, Kodak, Coca - Cola, Mc Donald�s, Toyota czy Nestle wkłada wiele wysiłku i przeznacza ogromne środki finansowe na swój rozwój. Zdecydowana większość firm międzynarodowych pochodzi z Europy, Japonii oraz Stanów Zjednoczonych.
Spośród wielu przyczyn powstawania przedsiębiorstw globalnych do najczęstszych można zaliczyć: zapewnienie dostępu do surowców, zabezpieczenie pozycji rynkowej, zwiększenie efektywności działania, realizacja celów strategicznych, czasami chodzi o unikanie skutków restrykcyjnych regulacji prawnych we własnym kraju oraz krajach lokalizacji istniejących filii.
Biorąc pod uwagę różne kryteria można wyróżnić następujące rodzaje przedsiębiorstw międzynarodowych:
1) Ze względu na zasięg działania:
lokalno - sąsiedzkie (pomiędzy krajem macierzystym a sąsiadującymi z nim)
regionalne (ograniczające się do danego regionu, np. tylko w ramach UE)
globalne (działające prawie we wszystkich krajach na świecie)
2) Ze względu na przedmiotowy charakter prowadzonej działalności:
o charakterze produkcyjnym
o charakterze usługowym
o różnorodnej działalności
3) Ze względu na stopień umiędzynarodowienia działalności:
o wysokim wskaźniku umiędzynarodowienia działalności (przedsiębiorstwa, które większą część swoich działań prowadzą w innym kraju niż macierzysty)
o niskim wskaźniku umiędzynarodowienia (działalność skupiona głównie w kraju macierzystym)
4) Ze względu na formy własności kapitałowej:
o charakterze prywatnym
o charakterze państwowym
mieszane
5) Ze względu na strukturę własności aktywów spółek zależnych:
o strukturze jednorodnej (aktywa spółki należą wyłącznie do przedsiębiorstwa macierzystego)
o strukturze mieszanej (tzw. joint - ventures)
6) Ze względu na zróżnicowanie form prawnych zagranicznej struktury przedsiębiorstw:
przedsiębiorstwa, których zagraniczne jednostki zorganizowane są w formie jednostek stowarzyszonych (10-50% akcji lub zasobów pod kontrolą przedsiębiorstwa macierzystego )
przedsiębiorstwa, których zagraniczne jednostki zorganizowane są w formie jednostek zależnych (ponad 50% w rękach p. macierzystego)
przedsiębiorstwa, których zagraniczne jednostki zorganizowane są w formie oddziałów lub filii (pod całkowitą kontrolą p. macierzystego)
formy mieszane
7) Ze względu na strukturę organizacyjną i modele zarządzania:
przedsiębiorstwa, w których dominuje przedsiębiorstwo macierzyste
przedsiębiorstwa, w których istotna jest rola i autonomia poszczególnych filii (holding międzynarodowy)
przedsiębiorstwa stosujące model zintegrowanego przedsiębiorstwa międzynarodowego
Wśród wielu klasyfikacji firm globalnych na podkreślenie zasługuje podział na pionowe i poziome przedsiębiorstwa. Firmy pionowe dzielą produkcję na etapy lokalizowane w miejscach różniących się pod względem geograficznym. Podstawą takiego rozmieszczenia produkcji są międzynarodowe różnice w zasobności krajów w czynniki produkcji i w rezultacie w cenach tych czynników. Firmy globalne rozdzielają produkcję w różnych państwach, żeby minimalizować koszty. Na przykład działalność pracochłonną prowadzą w krajach zasobnych w siłę roboczą, ponieważ płace są tam względnie niskie. Półprodukty wymagające dużych nakładów surowca wytwarza się w pobliżu miejsc jego wydobycia. Natomiast kapitałochłonny i wymagający posiadania wiedzy technicznej (know how) proces scalania elementów dokonywany jest w kraju uprzemysłowionym. Pionowe przedsiębiorstwa globalne bardzo często stanowią bezpośrednie inwestycje krajów uprzemysłowionych w krajach rozwijających się. Z kolei poziome przedsiębiorstwa międzynarodowe są jednostkami wielozakładowymi, które prowadzą podobną działalność w różnych miejscach świata. Firmy te zakłada się nie tylko po to, żeby wytwarzać produkty, ale również świadczyć usługi. Najczęściej są to usługi bankowe, księgowe oraz reklama.
W praktyce gospodarczej oprócz pionowych i poziomych firm występują jednostki zwane konglomeratami. W ich przypadku produkcja poszczególnych filii nie jest wzajemnie powiązana ani poziomo ani pionowo. Podstawową przyczyną powstawania tego typu firm jest chęć różnicowania ryzyka związanego z działalnością przedsiębiorstwa. Firma produkując parasole i okulary przeciwsłoneczne, zabezpiecza się w ten sposób przed stratami, które poniosłaby gdyby na przykład lato było słoneczne, a ona produkowałaby wyłącznie parasole.
Każde przedsiębiorstwo, które wychodzi poza swój rynek macierzysty musi mieć opracowaną strategię ekspansji międzynarodowej. Pierwszym i najważniejszym krokiem w tym procesie jest wybór terytorium rynku na którym firma zamierza konkurować. Podstawową przyczyną wyboru terytorium rynkowego są bariery handlowe takie jak: taryfy i kwoty importowe oraz regulacje dotyczące zagranicznej własności a także odmienności w zakresie prawa, języka, upodobań i zachowań ludzi. Istotnym aspektem w strategii międzynarodowej jest dostosowanie produktów i programów do zagranicznych potrzeb, preferencji, kultury, języka, klimatu itd.
Wyróżnia się dwa podstawowe typy strategii ekspansji międzynarodowej firm:
a) strategia wielonarodowa - opiera się na założeniu iż rynki krajów, w których firma działa, różnią się istotnie co do gustów i preferencji odbiorców, co do warunków konkurencji, warunków prawnych i politycznych. W tym kontekście strategia polega na dostosowaniu cech produktu i całego marketingu mix do gustów i preferencji klientów w danym kraju. Strategia ta oznacza również ograniczenie sprzedaży produkcji wytworzonej w danym kraju tylko do rynku lokalnego, oznacza także bazowanie wyłącznie na czynnikach wytwórczych pochodzących z rynku lokalnego. Strategia ta oznacza wysoki stopień decentralizacji decyzji przejawiający się w przekazaniu zarządom spółek na rynkach lokalnych uprawnień do podejmowania decyzji, zarówno o charakterze operacyjnym jak i strategicznym dotyczącym danego rynku. Zalety - podstawową korzyścią jest lepsze przystosowanie cech produktu i marketingu do preferencji rynku lokalnego, większa elastyczność działalności firmy na rynkach lokalnych, będąca konsekwencją mniejszej skali działania. Wady -wyższe koszty wynikające z mniejszej skali działania, i z dublowania funkcji (obsługa klienta administracji zarządu).
b) strategia globalna - oparta jest na założeniu, iż rynki, na których firma istnieje lub zamierza wejść, są rynkami homogenicznymi (upodobania konsumentów, warunki społ-polit, prawa kulturowe są do siebie podobne bądź są identyczne). Założenie takie oznacza, że firma produkuje i sprzedaje na wszystkich rynkach wyroby identyczne, oraz prowadzi jednorodne działania marketingowe. Zaletami jest obniżenie kosztów w skutek efektu ekonomiki skali i wyeliminowania pewnych funkcji (ogniw wartości). Wadami są: gorsze przystosowanie do preferencji rynku lokalnego, mniejsza elastyczność.
Państwa, które korzystają z udziału w międzynarodowym podziale pracy przyjmując na swoim terytorium filie firm globalnych odnoszą korzyści między innymi takie jak: zwiększenie potencjału produkcyjnego i liczby miejsc pracy. Dotyczy to przede wszystkim inwestycji polegających na budowie nowych jednostek i rozbudowie już istniejących. Poza tym firmy te znają możliwości zbytu swoich produktów na rynku światowym co zmniejsza koszt uzyskania informacji oraz ryzyko niepowodzenia. Dzięki tym firmom następuje przepływ technologii i wiedzy, które są wykorzystane w gospodarce kraju w którym są filie. Firmy międzynarodowe są bardziej mobilne niż przedsiębiorstwa rodzime. Polega to na tym, że pierwsze mogą prawie natychmiast reagować na niekorzystne zmiany dokonujące się w miejscu dotychczasowej lokalizacji i przenieść produkcję lub jej część tam gdzie można osiągnąć lepsze efekty.
Przeciwnicy firm lokalnych sugerują, że wykorzystują one miejscową ludność i eksploatują nadmiernie surowce płacąc za nie niskie ceny. Dotyczy to przede wszystkim krajów rozwijających się. Kolejnym argumentem przeciwników przyjmowania obcego kapitału jest możliwość manipulowania cenami. Władze podatkowe i celne danego kraju mają obowiązek przeciwdziałania takim praktykom.
Firmy globalne oddziaływują na strukturę, rozmiary i kierunki światowego importu i eksportu. Jedną z konsekwencji globalizacji jest wzrost znaczenia firm międzynarodowych we współczesnym świecie. Firmy te ciągle rozrastają się, rozszerzają swoją ekspansję terytorialną oraz zacieśniają powiązania między sobą. Dokonuje się to poprzez powstawanie fuzji, dokonywanie przejęć, jak również zawieranie umów kooperacyjnych a także negocjacji i porozumień zawieranych między poszczególnymi firmami globalnymi.
Podsumowując należy stwierdzić, że ekspansja firm międzynarodowych oznacza zarówno korzyści jak i zagrożenia. Dla wielu krajów firmy te są szansą na rozwój i postęp. Przedsiębiorstwa te działają głównie na rynkach niedoskonale konkurencyjnych, dlatego też jednym z podstawowych zadań polityki gospodarczej wobec nich jest niedopuszczenie do pogłębienia tych niedoskonałości. Filie firm międzynarodowych w krajach w których powstały muszą być kontrolowane przez władze gospodarcze, aby nie dopuścić do nadużyć przynoszących szkody lokalnym pracownikom, nabywcom lub całym społeczeństwom. Efektywne wykorzystanie szans jakie stwarza globalizacja zależy od formy zorganizowania przedsiębiorstwa i jego aktywności międzynarodowej a także od sytuacji konkurencji na rynkach międzynarodowych. Globalizacja w ujęciu do przedsiębiorstw swoim zakresem działania odnosi się głównie do pojęcia strategii globalnej i ściśle wiąże się z elementami umiejętnego zarządzania strategicznego w firmach występujących na rynku. Strategia ogólnoświatowa, będąca zintegrowaną strategią globalną jest wyzwaniem stojącym przed kierownictwem każdego przedsiębiorstwa międzynarodowego. Umiejętność opracowania i wdrożenia skutecznej strategii globalnej jest ze względu na swoją trudność prawdziwym testem sprawności zarządzania strategicznego firmą. Postęp nauki i techniki, rozwój poszczególnych gospodarek i rynku międzynarodowego, rosnący potencjał i ekspansja międzynarodowych firm to główne czynniki, które uruchomiły współczesne stadium procesu globalizacji gospodarczej. Ekspansja firm międzynarodowych odzwierciedla zmianę technicznych i ekonomicznych warunków konkurowania przedsiębiorstw i krajów, a także przepływów kapitałów i towarów w skali międzynarodowej.
Bibliografia:
1. "Strategia globalna a przewaga konkurencyjna" - G.Yip PWE 1996 r.
2. "Przewaga konkurencyjna jutra" - G. Hamel i C.K. Prahalad 1999 r.
3. "Przedsiębiorstwo na rynku międzynarodowym - analiza strategiczna " - P. Gołębiowski PWE, 1994
4. Stonehouse G.,Hamil J., Campbell D., Purdie T. �Globalizacja, strategia i zarządzanie".
5. Bloom H., Calori R.,Woot P., Zarządzanie europejskie, Warszawa 1995.
6. Gwiazda A., Globalizacja i regionalizacja gospodarki światowej, Toruń 2000.
7. Kisiel-Łowczyc A. B., Współczesna gospodarka światowa, Gdańsk 1997.
8. Sznajder A., Euromarketing. Uwarunkowania na rynku Unii Europejskiej, Warszawa 1999.
9. Yip S. G., Strategia globalna, Warszawa 1999.
10. Zaorska A., Ku globalizacji. Przemiany w korporacjach transnarodowych i w gospodarce światowej, Warszawa 1998.
11.Aleksandra Jarczewska - Romaniuk, Przedsiębiorstwa międzynarodowe, Oficyna Wydawnicza, Bydgoszcz, Warszawa 2004.
12. E. Luttwak (2000): Turbokapitalizm. Zwycięscy i przegrani światowej gospodarki. Wrocław
13. A. Budnikowski (2003): Międzynarodowe stosunki gospodarcze. Warszawa PWE.
14. W. Anioł (1989) Geneza i rozwój procesu globalizacji. Warszawa, WSH.
15. Globalizacja od A do Z, (2004) Narodowy Bank Polski.
16. B. Liberska, red. Nauk. (2002): Globalizacja. Mechanizmy i wyzwania. Warszawa, PWE.
17. E. Czarny (2002): Teoria i praktyka handlu wewnątrzgałęziowego. Warszawa, Oficyna Wydawnicza SGH.
Maria Bylicka
Zespół Szkół nr 1 im. Władysława Grabskiego
w Lublinie |
